http://wp.me/pPn6Y-gSq
[...] 13 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1944-7.000 Γερμανοί, με πυροβολικόν και αεροπορίαν, επετέθησαν εκ τεσσάρων σημείων κατά των Ανωγείων Κρήτης, συμμαχικόν κέντρον υπό τον Άγγλον συνταγματάρχην Τόμ, συνεργαζόμενον μετά των ελληνικών ανταρτικών ομάδων. 940 οικίαι μετεβλήθησαν εις ερείπια, οι δε νεκροί και τραυματίαι ανήλθον εις πολλάς εκατοντάδας. Οι Γερμανοί εξετόπισαν ακολούθως 2.500 γυναικόπαιδα.
—Σάρχος Ηρακλείου Κρήτης, 13 Αυγούστου 1944.
Μέσα στην εκδικητική τους μανία οι κατακτητές, όπως έχαναν τον πόλεμο, ύστερα από την απαγωγή του στρατηγού Κράϊπε και με την προοπτική της αποχώρησής τους, ήλθαν στις 13 Αυγούστου 1944 και στο ΣΑΡΧΟ. Και ήλθαν για να εκδικηθούν, για να αιματοκυλήσουν, για να φοβίσουν και να αφανίσουν το χωριό.
Μαζεύουν τους άνδρες από τα σπίτια, απ΄ όλο το χωριό, στην εκκλησία. Διαλέγουν είκοσι οι Γερμανοί τους πιο νέους και τους καλύτερους του χωριού, χωρίς να λείπουν και οι ηλικιωμένοι και μαζί με αυτούς και τον Πρόεδρο της Κοινότητας Γεώργιο Ζαχαρία Χριστοδουλάκη. Τους συγκεντρώνουν μπροστά από το χώρο που είναι σήμερα το Μνημείο των θυμάτων, 13 Αυγούστου 1944, πρωινό. Και όμως η ώρα εκείνη και η μέρα η τραγική δεν ήταν το τέλος του θανατικού. Εκτός από τους είκοσι που εκτέλεσαν μέσα στο χωριό, κάτω από τα βλέμματα των δικών τους, πήραν και άλλους δεκαπέντε Σαρχιανούς, για να τους κάνουν αρχικά υποζύγια και ομήρους στην επιδρομή αυτών των ημερών που βρισκόταν σε εξέλιξη. Τους οδηγούν στα Ανώγεια για να μεταφέρουν ότι άρπαζαν και έκλεβαν ως τις 22 Αυγούστου, όπου για να τους κλείσουν το στόμα για όσα είδαν και άκουσαν, τους εκτελούν στα Σίσαρχα, στην άκρη μιας απότομης μικρής ρεματιάς.
Ήταν η δεύτερη εκτέλεση που υφίστανται μέσα στον Αύγουστο του ΄44 οι άνθρωποι του Σάρχου. Ο δραματικός λοιπόν απολογισμός ήταν, είκοσι μέσα στο χωριό- αόρατη στήλη θυσίας στην καρδιά του- και δεκαπέντε ακόμα από τους ανθρώπους του στα Σίσαρχα, που ακολούθησαν το μαρτυρικό δρόμο των πρώτων. Κι είναι ακόμα κοντά σ΄ αυτούς άλλος ένας από τους σημαντικούς ανθρώπους του χωριού, πατριώτης και ευεργέτης, ο Νικήτας Γεωργίου Στρατάκης που εκτελέστηκε στην Αγιά στις 19-8-1942. Ήταν από τους πρώτους αντιστασιακούς.
Χάνεται ο Γεώργιος Γεπεσάκης στις μέρες της μάχης της Κρήτης.
Σκότωσαν και έγδαραν τον 75άχρονο πολεμιστή Ζαχαριάδη Μιχάλη, το νεώτερο Δασκαλογιάννη. Να προστεθούν ακόμη τρεις, σε όλους αυτούς, που έπεσαν στην Αλβανία στο έπος του ΄40.
Πιστεύουμε ότι η αναλογία με τον πληθυσμό του χωριού μας είναι μεγάλη. Μεγάλη και η προσφορά και η θυσία του Σάρχου στον αγώνα για την ελευθερία και την τιμή της Κρήτης, της χώρας μας. Τους χάσαμε, σπάραξε η καρδιά μας, η ζωή μας σημαδεύτηκε, ο αποκεφαλισμός του χωριού και η διακοπή της συνέχεια των γενεών έχει συνέπειες που παρά τις προσπάθειές μας τις πληρώσαμε ακριβά και ίσως ακόμα πληρώνουμε. [...]
Πηγή: egolpion
*
—————————————————————————————————————————————————————————————-
[...] 13 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1944-7.000 Γερμανοί, με πυροβολικόν και αεροπορίαν, επετέθησαν εκ τεσσάρων σημείων κατά των Ανωγείων Κρήτης, συμμαχικόν κέντρον υπό τον Άγγλον συνταγματάρχην Τόμ, συνεργαζόμενον μετά των ελληνικών ανταρτικών ομάδων. 940 οικίαι μετεβλήθησαν εις ερείπια, οι δε νεκροί και τραυματίαι ανήλθον εις πολλάς εκατοντάδας. Οι Γερμανοί εξετόπισαν ακολούθως 2.500 γυναικόπαιδα.
—Σάρχος Ηρακλείου Κρήτης, 13 Αυγούστου 1944.
Μέσα στην εκδικητική τους μανία οι κατακτητές, όπως έχαναν τον πόλεμο, ύστερα από την απαγωγή του στρατηγού Κράϊπε και με την προοπτική της αποχώρησής τους, ήλθαν στις 13 Αυγούστου 1944 και στο ΣΑΡΧΟ. Και ήλθαν για να εκδικηθούν, για να αιματοκυλήσουν, για να φοβίσουν και να αφανίσουν το χωριό.
Μαζεύουν τους άνδρες από τα σπίτια, απ΄ όλο το χωριό, στην εκκλησία. Διαλέγουν είκοσι οι Γερμανοί τους πιο νέους και τους καλύτερους του χωριού, χωρίς να λείπουν και οι ηλικιωμένοι και μαζί με αυτούς και τον Πρόεδρο της Κοινότητας Γεώργιο Ζαχαρία Χριστοδουλάκη. Τους συγκεντρώνουν μπροστά από το χώρο που είναι σήμερα το Μνημείο των θυμάτων, 13 Αυγούστου 1944, πρωινό. Και όμως η ώρα εκείνη και η μέρα η τραγική δεν ήταν το τέλος του θανατικού. Εκτός από τους είκοσι που εκτέλεσαν μέσα στο χωριό, κάτω από τα βλέμματα των δικών τους, πήραν και άλλους δεκαπέντε Σαρχιανούς, για να τους κάνουν αρχικά υποζύγια και ομήρους στην επιδρομή αυτών των ημερών που βρισκόταν σε εξέλιξη. Τους οδηγούν στα Ανώγεια για να μεταφέρουν ότι άρπαζαν και έκλεβαν ως τις 22 Αυγούστου, όπου για να τους κλείσουν το στόμα για όσα είδαν και άκουσαν, τους εκτελούν στα Σίσαρχα, στην άκρη μιας απότομης μικρής ρεματιάς.
Ήταν η δεύτερη εκτέλεση που υφίστανται μέσα στον Αύγουστο του ΄44 οι άνθρωποι του Σάρχου. Ο δραματικός λοιπόν απολογισμός ήταν, είκοσι μέσα στο χωριό- αόρατη στήλη θυσίας στην καρδιά του- και δεκαπέντε ακόμα από τους ανθρώπους του στα Σίσαρχα, που ακολούθησαν το μαρτυρικό δρόμο των πρώτων. Κι είναι ακόμα κοντά σ΄ αυτούς άλλος ένας από τους σημαντικούς ανθρώπους του χωριού, πατριώτης και ευεργέτης, ο Νικήτας Γεωργίου Στρατάκης που εκτελέστηκε στην Αγιά στις 19-8-1942. Ήταν από τους πρώτους αντιστασιακούς.
Χάνεται ο Γεώργιος Γεπεσάκης στις μέρες της μάχης της Κρήτης.
Σκότωσαν και έγδαραν τον 75άχρονο πολεμιστή Ζαχαριάδη Μιχάλη, το νεώτερο Δασκαλογιάννη. Να προστεθούν ακόμη τρεις, σε όλους αυτούς, που έπεσαν στην Αλβανία στο έπος του ΄40.
Πιστεύουμε ότι η αναλογία με τον πληθυσμό του χωριού μας είναι μεγάλη. Μεγάλη και η προσφορά και η θυσία του Σάρχου στον αγώνα για την ελευθερία και την τιμή της Κρήτης, της χώρας μας. Τους χάσαμε, σπάραξε η καρδιά μας, η ζωή μας σημαδεύτηκε, ο αποκεφαλισμός του χωριού και η διακοπή της συνέχεια των γενεών έχει συνέπειες που παρά τις προσπάθειές μας τις πληρώσαμε ακριβά και ίσως ακόμα πληρώνουμε. [...]
Πηγή: egolpion
*
—————————————————————————————————————————————————————————————-
*
Ανώγεια Κρήτης: Δυο λόγια, εικόνες και τραγούδια για μια μεγάλη Ιστορία
Πηγή: Αριστερή Διέξοδος
Κορυφαίο γεγονός της Αντίστασης του αγωνιζόμενου λαού των Ανωγείων, υπήρξε η καταστροφή και ισοπέδωση του χωριού του. Τον Αύγουστο του 1944 πραγματοποιήθηκε το 3ο ολοκαύτωμα των Ανωγείων (1822, 1867, 1944). Άρχισε τη 13η Αυγούστου και κράτησε μέχρι το τέλος του ίδιου μήνα. Στο Αρμί, την κεντρική πλατεία του χωριού βρίσκεται εγχάρακτη η διαταγή του Γερμανού στρατηγού φρουράρχου Κρήτης.
Σε επίσκεψή του (Σεπτ. 1942) ο εκπρόσωπος του συμμαχικού Στρατηγείου και αργότερα αρχηγός της μυστικής συμμαχικής αποστολής αντ/ρχης Νταμπάμπιν «έμεινεν έκπληκτος από την ενθουσιώδη φιλοξενία και το ενωμένο μέτωπο που παρουσίαζαν οι παπάδες, γιατροί, αξιωματικοί, κομμουνιστές και οι γέροντες του χωριού, κάτω από την αρχηγία του Ιωάννη Δραμουντάνη». ΄
Τον πρωταγωνιστικό ρόλο της ανωγειανής αντίστασης σε όλο το νησί επιβεβαιώνει και η ίδια η διαταγή ισοπέδωσης των Ανωγείων από το Στρατηγό Διοικητή Κρήτης Βάλτερ Μίλερ, καθώς ξεκινάει με τη φράση λέγοντας χαρακτηριστικά: «Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της Αγγλικής κατασκοπείας εν Κρήτη (και συνεχίζει για να αιτιολογήσει τη βάρβαρη πράξη του «και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν τον φόνο του λοχίου φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή βρήκαν άσυλο και προστασία αντάρτες διαφόρων ομάδων και επειδή διήλθον οι απαγωγείς του Κράϊπε διατάσσομεν την ισοπέδωσιν τούτων και την εκτέλεσιν παντός Άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθή εις απότασης ενός χιλιομέτρου εντός του χωριού και πέριξ αυτού εις απόστασις ενός χιλιομέτρου».)Ο Μίλερ, ανέφερε σε κάποια ώρα της «εξουσίας» του, στη μαύρη Κατοχή: «εγώ θα κάμω τους Κρητικούς να φοβούνται, περισσότερο τους Γερμανούς από ότι εμείς τους αντάρτες. Μέχρι σήμερα μιλούσε η γλώσσα. Από τώρα κι έπειτα, θα μιλήσει το πολυβόλο. Θα γίνουν πολλές χήρες και θα καούν χωριά καινούργια». Και το απέδειξε, εκδικούμενος για την αντίσταση της Κρήτης και για τον Κράϊπε…
Το καλοκαίρι του ΄43, ένα χρόνο πριν από το μεγάλο Ολοκαύτωμα, θα προηγηθεί ένα μικρότερο, δείχνοντας τις προθέσεις και τις διαθέσεις των Γερμανών απέναντι στους Ανωγειανούς. Θα καταστρέψουν τα σπίτια 8 Ανωγειανών πατριωτών που αρνήθηκαν να πάρουν μέρος στις αγγαρείες τους. Το τοπικό ΕΑΜ αντιδρά αμέσως. Για να κρατήσει ψηλά το ηθικό των κατοίκων αποφασίζει την ταχύτερη αποκατάσταση των ζημιών, επιστρατεύοντας όλους τους μάστορες της περιοχής, αξιοποιώντας την εθελοντική εργασία των κατοίκων.
“Την 13ην οι Γερμανοί συμπληρώσαντες την κύκλωσιν, εισήλθον εις τα Ανώγεια και διέταξαν τους υπολειφθέντας κατοίκους (θα ήσαν περί τα 1500 γυναικόπαιδα) να αναχωρήσουν εντός ημισείας ώρας προς την κατεύθυνσιν του Γενή-Καβέ, οπόθεν να διασκορπισθούν εις τα διάφορα χωρία της Ρεθύμνης. Μετά ταύτα Ολοκαύτωμαπροέβησαν εις γενικήν λεηλασίαν του χωρίου, πλουσιωτάτου εις κτηνοτροφικά και εριουργικά προϊόντα. Μετά την δήλωσιν εκάστη οικία εκαίετο πρώτον και έπειτα ανετινάσσετο δια δυναμίτιδος. Κάθε νύκτα οι Γερμανοί απεσύροντο εις τα Σείσαρχα και την πρωϊαν επανήρχοντο. To μέγεθος της λεηλασίας θα κατανόηση κανείς, όταν λάβη υπ’ όψιν ότι αυτή διήρκεσεν από της 13 Αυγούστου μέχρι της 5 Σεπτεμβρίου. Κατά την διάρκειαν της διαρπαγής οι Γερμανοί εφόνευσαν εντός του χωρίου τον Γ. Σπιθούρην, μη δυνηθέντα ν’ αποχωρήση μετά των άλλων κατοίκων, επίσης τους παραλύτους εξαδέλφους Κωνστ. και I. Ξυλούρην (ή Κίτρη), και τον υπέργηρον Νικ. Αεράκην, εις τας αγκάλας του οποίου έθεσαν, μετά την εκτέλεσιν, δεξιά και αριστερά τα πτώματα δύο χοίρων προς χλευασμόν.
Το Μάιο του 1822, στη θέση Σκλαβόκαμπος Μαλεβιζίου, οι Ανωγειανοί νίκησαν τους Τούρκους, με αρχηγό τους το Βασίλη Σμπώκο. Το γεγονός όμως αυτό, στάθηκε αφορμή και στις 14 Ιουλίου του 1822, ο Σερίφ Πασάς που βρήκε το χωριό ερημωμένο, με τους κατοίκους του να πολεμούν στη Μεσσαρά, το υπέβαλε σε λεηλασία και πυρπόληση.
Χάρη στο σεβασμό και την αγάπη που αποδίδουν οι Ανωγειανοί στην πολιτιστική κληρονομιά, στα ήθη και στα έθιμά τους, τα Ανώγεια θεωρούνται το επίκεντρο του σύγχρονου Κρητικού πολιτισμού. Από την περιοχή αυτή κατάγονται οικογένειες με σημαντική προσφορά στην Κρητική και στην ευρύτερη Ελληνική παράδοση. Ο Νίκος Ξυλούρης, τα αδέλφια του, Αντώνης (Ψαραντώνης) και Γιάννης Ξυλούρης, ο Βασίλης Σκουλάς, ο Νικηφόρος Αεράκης, ο Μανώλης Πασπαράκης αποτελούν μόνο ένα δείγμα της πλούσιας πολιτιστικής σποράς των Ανωγείων στον σύγχρονο και παγκόσμιο πολιτισμό.
Άγαλμα αφιερωμένο στα ολοκαυτώματα των Ανωγείων, τους πεσόντες του αγώνα. Η εντολή του Μίλλερ, στρατηγού των Ναζί κατακτητών στην Κρήτη για “ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ” του χωριού είναι γραμμένη στα Ελληνικά, τα Γερμανικά και τα Αγγλικά. Τούτος ο τόπος δεν ξεχνά…
|
Τη Πέμπτη 25 Ιούλη 2013, ανεβήκαμε στον Ψηλορείτη της Κρήτης για να παραστούμε στις εκδηλώσεις των Υακινθείων 2013 και φυσικά περάσαμε από τα Ανώγεια. Στα πλαίσια μιας ανάρτησης, ούτε η ιστορία, ούτε η σημερινή κατάσταση αυτού του μοναδικού τόπου μπορούν να αναλυθούν. Μπορούμε όμως να δώσουμε μια γεύση, ένα κίνητρο για περαιτέρω μελέτη καθώς και λίγα στοιχεία. Να πούμε δηλαδή δυο λόγια, να δείξουμε λίγες εικόνες και να ακούσουμε μερικά τραγούδια για μια μεγάλη Ιστορία…
Το ολοκαύτωμα
“…Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της αγγλικής κατασκοπίας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του λοχία φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν Φον Κράιπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου.”
Χανιά 13-8-44 0 Στρατηγός Διοικητής Φρουρίου Κρήτης X. ΜΙΛΛΕΡ
Κατά τη διάρκεια της Γερμανοκατοχής τα Ανώγεια αναδείχτηκαν σαν ένα από τα μεγαλοπρεπέστερα παραδείγματα συνεχούς αντιστασιακής παρουσίας. Τους Ανωγειανούς διέκρινε η εσωτερική ενότητα, η οργάνωσή τους, η αυτοπειθαρχία τους και η αποφασιστικότητά τους. Το «πρακτικό» που υπέγραψαν στις 15 Αυγούστου 1941 για τη συγκρότηση αντιστασιακής Οργάνωσης που η ουσιαστική ύπαρξή της ανέτρεχε από τις πρώτες μέρες του Ιούνη, μπορεί να είναι η πρώτη πράξη σ’ ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη, που έκφραζε την αυθόρμητη συλλογική απόφαση των κατοίκων μιας περιοχής, να αντισταθούν κατά των δυνάμεων του φασισμού. Να σημειωθεί ότι το Γενάρη του 1942 υπεγράφησαν άλλα δυο πρακτικά.
Το Σεπτέμβριο του 1941 αποφασίστηκε η δημιουργία ένοπλης ομάδας που ονομάστηκε Ανεξάρτητη Ομάδα Ανωγείων (ΑΟΑ) με λημέρι την Κορακόπετρα και αρχηγό μια ηρωική μορφή, τον ΕΝΩΤΙΚΟ Γιάννη Δραμουντάνη ή Στεφανογιάννη. Με την καθοδήγηση του τα Ανώγεια γίνονται κέντρο όχι της τοπικής αντίστασης, αλλά παγκρήτιο κέντρο αντίστασης κατά των Γερμανών, σε στενή συνεργασία με τις συμμαχικές δυνάμεις. Η εξόντωση του Στεφανογιάννη γίνεται από την πρώτη κιόλας στιγμή στόχος των Γερμανών.
Η πρώτη επίσκεψη των Γερμανών στα Ανώγεια θα γίνει το χειμώνα του 1942. Με δυο τάγματα κυκλώνουν το χωριό και προχωρούν σε συλλήψεις. Το χειμώνα αυτό φιλοξενήθηκαν στα Ανώγεια πολλά μέλη αντιστασιακών οργανώσεων και παραγόντων από άλλες περιοχές. Ακολουθούν κρίσιμες συσκέψεις στην Κορακόπετρα, τον Απρίλη και το Μάιο του 1942, για τον καλύτερο συντονισμό όλων των αντιστασιακών οργανώσεων της Κρήτης.
Παρά τις εκτελέσεις και τις βάρβαρες ενέργειες σε βάρος του ντόπιου πληθυσμού οι εντολές για αγγαρείες δεν θα περάσουν.
Υπό αυτές τις συνθήκες και παρά το γεγονός ότι η αντίσταση στην Κρήτη ήταν ενωμένη, αφήνοντας στην άκρη τις όποιες ιδεολογικές διαφορές, οι Άγγλοι με το δικό τους γνωστό τρόπο, του διήρε και βασίλευε, διασπούν την αντίσταση.Οι εξελίξεις αυτές δεν άφησαν ούτε τα Ανώγεια ανεπηρέαστα. Το Μάιο του ΄43 δημιουργούνται δυο οργανώσεις στα Ανώγεια η ΕΟΚ και το ΕΑΜ. Όμως, παρά τη διάσπαση οι δυο οργανώσεις θα βρουν διαύλους επικοινωνίας και συνεργασίας.Στο πλαίσιο αυτό η οργάνωση του ΕΑΜ ανασυγκροτείται, ιδρύοντας την επιμελητεία του Αντάρτη, ενώ παράλληλα οργανώνεται η ΕΠΟΝ και ο εφεδρικός ΕΛΑΣ.
Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, αποφασίζεται η δημιουργία ένοπλου τμήματος με αρχηγό τον Γιάννη Ποδιά και λημέρι την περιοχή Τσουνιά. Να σημειωθεί ότι το ένοπλο τμήμα του μόνιμου ΕΛΑΣ Ρεθύμνου με λημέρι τις Αραβάνες είχε καθοδηγητή τον Ανωγειανό Γεώργιο Χαρ. Σμπώκο. Τρείς μήνες αργότερα η ΑΟΑ κυκλοφορεί προκήρυξη στο Μυλοπόταμο και το Μαλεβίζι στις οποίες κατέγραφε τις νίκες των συμμάχων στην Αφρική και το ρωσικό μέτωπο. Η ενέργεια αυτή κινητοποιεί ακόμα περισσότερο τους κατακτητές, έχοντας πλέον ένα και μοναδικό στόχο, το Στεφανογιάννη, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τους και την προηγούμενη δράση του. Το Φεβρουάριο του 1944 θα κυκλώσουν το χωριό και θα τον συλλάβουν. Όταν ειδοποιήθηκε ήταν αδύνατον να διαφύγει. Αφού τον συλλάβουν, συγκαλούν έκτακτο στρατοδικείο και λίγο αργότερα, παρά την προσπάθεια να δραπετεύσει, τον εκτελούν.
Η απώλεια για την Κρητική Αντίσταση είναι πολύ μεγάλη. Η είδηση μεταδίδεται αστραπιαία από τους Γερμανούς σε όλη την Κρήτη, με ειδικά δελτία ενημέρωσης, επιδιώκοντας με αυτό τον τρόπο να κάμψουν το ηθικό των αντιστασιακών οργανώσεων. Η μοίρα όπως πάντα έπαιξε το δικό της παιγνίδι. Ο αξιωματικός που διέταξε την εκτέλεσιν του αειμνήστου Στεφανογιάννη μόλις επέστρεψε στο γραφείο του βρήκε ένα τηλεγράφημα που ανέφερε ότι συνεπεία βομβαρδισμού κατέρευσεν η οικία του εν Γερμανία και εφονεύθη η μοναδική 16ετής κόρη του».
Ο θάνατος του Στεφανογιάννη, δυναμώνει ακόμα περισσότερο την ανωγειανή αντίσταση. Στον τιμόνι τον διαδέχτηκε ένας ψύχραιμος, συνετός και αποφασιστικός άνδρας ο Χριστομιχάλης Ξυλούρης, που διαχειρίστηκε ίσως τις πιο δύσκολες καταστάσεις των χρόνων της Κατοχής. (Οπως: Η απαγωγή του Κράιπε, η απαγωγή του στυγερού Αναστάση Συμεωνίδη, το παγκρήτιο σαμποτάζ της 23ης Ιουλίου 1944, το σαμποτάζ της Δαμάστας, το ολοκαύτωμα των Ανωγείων, η μάχη της Μύθιας και των Αξιπέτρων, η μάχη της Φοινικιάς, η παράδοση του Ηρακλείου, ήταν μερικές από τις πολύ δύσκολες καταστάσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο Αρχηγός της Α.Ο.Α. Χριστομιχάλης Ξυλούρης).
Την ώρα που οι Ανωγειανοί είναι αποφασισμένοι και προετοιμασμένοι πλέον για όλα, τον Απρίλη του ΄44 στις Αρχάνες, μια ομάδα ανταρτών με άγγλους κομάντος, θα προχωρήσει στη μεγαλύτερη απαγωγή που έγινε στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την απαγωγή του υποστράτηγου Κάρλ Φον Κραϊπε, διοικητή της 22ης Γερμανικής Μεραρχίας. Και σε αυτό το γεγονός η συμβολή της τοπικής αντίστασης είναι καθοριστική με το πέρασμα του στρατηγού μέσα από το χωριό.
Ο βασικός πρωταγωνιστής της απαγωγής, Άγγλος ταγματάρχης Πάτρικ Λη Φέρμορ θα πει: «Η αντάρτικη ομάδα των Ανωγείων μας έκρυψε, μας προστάτεψε και μας οδήγησε χωρίς κανένα φόβο. Θυμάμαι τον Κώστα Κεφαλογιάννη, τον Κουντόκωστα, ήταν ένα λαμπρό παλικάρι. Ο Γεώργιος Τυράκης από το Φουρφουρά και εγώ ήρθαμε με ένα γερμανικό αμάξι στο Μυλοπόταμο. Πρωί-πρωί ανεβήκαμε στα Ανώγεια με τα πόδια και όλοι οι χωριανοί μάς γύριζαν την πλάτη -λόγω των γερμανικών στολών- με πολύ εχθρικό τρόπο. Οι γυναίκες έκλειναν με δύναμη τα μπατσούρια και φωνάζανε, «ήρθαν τα μαύρα βούγια στα σπαρτά». Το βράδυ στα Ανώγεια, κρυφτήκαμε στο σπίτι της παπαγιάννενας-Σκουλά. Ο παπα-Γιάννης ήταν στην Μέση Ανατολή, μαθαίνοντας να πηδάει με αλεξίπτωτο. Χρυσοί άνθρωποι κι αυτοί. Οι Ανωγειανοί ήταν όλοι υπέροχοι, από την αρχή μέχρι το τέλος».
Στο μεταξύ οι κάτοικοι του χωριού βιώνουν το γερμανικό φασισμό, με τις απανωτές επισκέψεις ενός αδίστακτου Γερμανού λοχία του Γιόζεφ Ολενχάουερ, Σήφη, τον ονόμαζαν οι ντόπιοι, που προσπαθεί με κάθε τρόπο να μειώσει τους Ανωγειανούς, μέσα από εξευτελισμούς και αγγαρείες. Ο ρόλος του Ολενχάουερ δεν ήταν μόνο να εκβιάζει και να απειλεί. Κατέγραφε την μορφολογία του εδάφους και υπέβαλε έκθεση στην κεντρική διοίκηση, με ποιο τρόπο θα κυκλώσουν το χωριό. Αυτό δείχνει ότι οι Γερμανοί πολύ νωρίτερα από τις 13 Αυγούστου του 1944 είχαν βάλει ως στόχο να κάψουν τα Ανώγεια.
Σε μια από αυτές του τις αγγαρείες πήρε μαζί του γυναίκες και γέρους. Η απόφαση από το τοπικό γραφείο του ΕΑΜ, για να χτυπηθούν οι Γερμανοί είχε παρθεί από καιρό. Και η ώρα αυτή είχε φτάσει. Με επικεφαλής μια ηρωική μορφή της ΕΑΜΙΚΗΣ και ΕΛΑΣΙΤΙΚΗΣ αντίστασης το Μανώλη Μανουρά ή Σμαϊλομανώλη μια αποφασισμένη ομάδα ανταρτών του ΕΛΑΣ, στις 7 Αυγούστου στη θέση Σφακάκι, χτυπάει τους Γερμανούς. Απελευθερώνει τις γυναίκες τα παιδιά. Οι αντάρτες εκτελούν στη συνέχεια το λοχία Ολενχάουερ και τους συνοδούς του, μετά από έκτακτο στρατοδικείο στα Τσουνιά. Της Μάχης στο Σφακάκι, προηγήθηκε η καθοριστική ενέργεια, από Ανωγειανούς ΕΛΑΣΙΤΕΣ της αρπαγής από τους χωροφύλακες 13 πυροβόλων όπλων που θα τα μετέφεραν στο Φρουραρχείο των Γερμανών στο Γενί Γκαβέ. Με τα όπλα αυτά θα δοθεί η Μάχη στο Σφακάκι.
Την επόμενη ακριβώς μέρα στις 8 Αυγούστου του 1944 η ΑΟΑ Ψηλορείτη με επικεφαλής το Νίκο Σταυρακάκη ή Αεροπόρο, θα πραγματοποιήσει μια από τις σημαντικότερες αντιστασιακές ενέργειες στην Ελλάδα και την Κρήτη κατά των Γερμανών, το Σαμποτάζ της Δαμάστας. Στο σαμποτάζ πήραν μέρος και έξι Ρώσοι. Εκεί θα τραυματιστεί βαριά ο Νταμακομανόλης Σπιθούρης, μια εμβληματική μορφή της Κρητικής Αντίστασης. Θα περιπλανηθεί σε όρη και βουνά, τρύπες και σπηλιάρια, όμως, παρά το κυνηγητό των Γερμανών θα σταθεί όρθιος, θα επιζήσει.
Το σύνολο των απωλειών του εχθρού και στις δύο παραπάνω δράσεις ήταν τουλάχιστον 60 Γερμανοί στρατιώτες νεκροί. Για τα Ανώγεια ξημέρωναν δύσκολες μέρες. Ο Χριστομιχάλης Ξυλούρης, έμπειρος μαχητής και άξιος Αρχηγός των ανδρών της Ανωγειανής ομάδος περίμενε τις δυσάρεστες εξελίξεις.
Η γερμανική διοίκηση θα εφαρμόσει τη γνωστή συνταγή των ΕΣ-ΕΣ, ξερίζωμα, ολοκαύτωμα, ισοπέδωση σε όσους πήγαιναν κόντρα στα σχέδια της Άριας Φυλής. Πίστεψαν ότι με το κάψιμο του χωριού θα έκαιγαν και τη αντίσταση των Ανωγειανών, πίστεψαν ότι με την ισοπέδωση θα ισοπέδωναν την τόλμη και την αποφασιστικότητα τους, πίστεψαν ότι με το ξερίζωμα τους, θα ξερίζωναν το αγωνιστικό τους φρόνημα. Διαψεύστηκαν και μάλιστα με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο.
Την νύχτα 12 προς 13 Αυγούστου 1944 τρία γερμανικά τάγματα ενισχυμένα με όλμους και με την υποστήριξη πυροβολικού, του 65ου Συντάγματος μεταφέρθηκαν με 30 αυτοκίνητα στα Σείσαρχα, πέντε χιλιόμετρα πριν τ΄ Ανώγεια με διοικητή τον ταγματάρχη Μάρτεν. Οι Ανωγειανοί σκοποί αντιλήφθηκαν τους γερμανούς και με το σύνθημα «Τράγοι στ΄ αμπέλια», ειδοποίησαν τους κατοίκους και όλοι οι άντρες που βρίσκονταν στο χωριό έφυγαν προς τα βουνά. Μαζί πρόλαβαν και έφυγαν πολλά γυναικόπαιδα. Οι Γερμανοί έφτασαν με τα πόδια στ’ Ανώγεια, τα κύκλωσαν με διπλό κλοιό και εγκατέστησαν φυλάκια στους γύρω λόφους. Όταν άρχισε να ξημερώνει οι γερμανοί στρατιώτες άρχισαν να εισβάλουν στο χωριό από διάφορες κατευθύνσεις πυροβολώντας στο αέρα για εκφοβισμό. Ύστερα συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους στην πλατεία Αρμί. Στη συνέχεια μια διμοιρία μηχανικού και καταστροφών άρχισε το κάψιμο και την ανατίναξη των σπιτιών με εκρηκτικές ύλες. Τα σύννεφα καπνού της καταστροφής ήταν ορατά από πολύ μεγάλες αποστάσεις. Το 3ο Ολοκαύτωμα είναι πια μια σκληρή πραγματικότητα. Για 24 μερόνυχτα, καίνε, γκρεμίζουν, ανατινάζουν και εκτελούν ανήμπορους και παράλυτους, που δεν μπορούσαν να φύγουν. Περίπου 2.500 γυναικόπαιδα παίρνουν το δρόμο της προσφυγιάς, τον ίδιο δρόμο που είχαν πάρει και πρόγονοι τους, το 1822 και το 1867.
*
*
Ο Καζαντζάκης καταγράφει την Ναζιστική κτηνωδία
Τον Ιούλιο του 1945, ένα σχεδόν χρόνο μετά την καταστροφή των Ανωγείων από τους Γερμανούς Ναζιστές, ο Νίκος Καζαντζάκης θα επισκεφθεί τ’ Ανώγεια, ως υπεύθυνος της Κεντρικής Επιτροπής για τη διαπίστωση των Γερμανικών ωμοτήτων κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Κρήτη. Μετά από εντολή της κυβέρνησης και με τη βοήθεια των I. Κακριδή, I. Καλιτσουνάκη και Κ. Κουτουλάκη κατέγραψε το χρονικό της καταστροφής. Στην σχετική έκθεση του μεταξύ άλλων αναφέρει:
Δύο αδελψαί, η χήρα Εμμ. Καλλέργη και η χήρα Εμμ. Καβλέντη, η χωλή Ειρήνη Καραϊσκου και η Ευαγγ. Ιω. Πασπαράκη, αρνηθείσαι ν’ αποχωρήσουν και προτιμήσασαι τον θάνατον απέθανον καείσαι και καταχωθείσαι έπειτα υπό τα ερείπια των ανατιναχθεισών οικιών των. Επίσης οι Γερμανοί εφόνευσαν τον εκ τραύματος της κεφαλής παράφρονα Εμμ. I. Σαλούστρον. Πολλοί άλλοι εφονεύθησαν εις τα πέριξ. Οι Γερμανοί κατέστρεψαν και τα 4 τυροκομεία της περιοχής και απήγαγον τα ποίμνια των κατοίκων όσα δεν ηδυνήθησαν να συμπαραλάβουν, τα εφόνευσαν. Σήμερον από τας 940 οικίας των Ανωγείων δεν έχει απομείνει ούτε μία, το νεόδμητον σχολείον ανετινάχθη, αι 3 εκκλησίαι, τας οποίας οι Γερμανοί είχον μεταβάλει εις σταύλους, έχουν επίσης υποστή ζημίας εκ των πέριξ ανατινάξεων. Η επίσημος κατάστασις της Νομαρχίας Ρεθύμνης αναφέρει I 17 Ανωγειανούς εκτελεσθέντας κατά την περίοδον της κατοχής”…
*
*
Η Ιστορία της αντίστασης κρατά από χρόνια
Πηγή: http://el.wikipedia.org/
Λίγο πριν από την επανάσταση του 1866, τελέστηκε στα Ανώγεια η συνέλευση για την εκλογή αντιπροσώπων των οπλαρχηγών της Ανατολικής Κρήτης.
Το ίδιο έτος, τρεις Ανωγειανοί άνηκαν στους πεσόντες του ολοκαυτώματος του Αρκαδίου, με το οποίο ηρωικά αποκρούστηκε η απόπειρα κατάληψής του από τον Σερίζ πασά. Σήμερα οι κάτοικοι των Ανωγείων, θεωρούν ως πυρπολητή της Μονής Αρκαδίου, τον Εμμανουήλ Σκουλά και όχι τον Κωνσταντίνο Γιαμπουδάκη, στον οποίο έχει ευρέως έκτοτε αποδοθεί η πράξη.
Το 1867 ο Ομέρ πασάς κατέλαβε τ’ Ανώγεια και το Νοέμβριο του ίδιου έτους ο Ρεσίζ πασάς προέβη στην πυρπόλησή τους, δεύτερη φορά στην ιστορία του χωριού και 45 μόλις χρόνια μετά από την πρώτη. Οι κάτοικοι των Ανωγείων έλαβαν μέρος στην επανάσταση του 1897 καθώς και στους υπόλοιπους απελευθερωτικούς αγώνες.
*
*
Το Τραγούδι και ο Πολιτισμός συντρόφευαν το χωριό στα πιο δύσκολα χρόνια
Πηγή: http://el.wikipedia.org/
Όπως ξέρουμε εξάλλου, η “Ξαστεριά”, το οποίο και ταυτίστηκε με τον αγώνα για τη δημοκρατία και την ελευθερία, τον αγώνα ενάντια στην Αμερικανοκινούμενη Χούντα, ήταν ένα τραγούδι ριζίτικο το οποίο πρωτοτραγούδησε σε πλατύ κοινό ο Νίκος Ξυλούρης στην “Λύδρα” τις πρώτες μέρες της δικτατορίας.Λίγα τραγούδια για το Ολοκαύτωμα του 44′
Ο άντρας κάνει τη γενιά κι οχι η γενιά τον άντρα…
Πηγές: Ελεύθερη Ελλάδα ( Αριστερή Διέξοδος )
*
—————————————————————————————————————————————————————————————-
*
Τότε που οι ναζί σκορπούσαν το θάνατο στα χωριά της Βιάννου
by Μάριος Μ. 11:05am, Saturday September 16 2006
|
| topics: History – Theory |
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ του Ηρακλείου (14/9/2006). Μια ιστορική καταγραφή του Αντ/χη Πεζικού ε.α. Γεωργίου Κάββου “Γερμανοϊταλική Κατοχή και Αντίσταση στην Κρήτη”.Τότε που οι ναζί σκορπούσαν το θάνατο στα χωριά της Βιάννου Στη μνήμη των εκτελεσθέντων Η εκτέλεση των πατριωτών Η ιστορική καταγραφή από τον Γεώργιο Κάββο Σαν σήμερα πριν 53 χρόνια η επαρχία Βιάννου άρχισε να πληρώνει το σκληρό τίμημα της πατριωτικής αντίστασης των κατοίκων της στους ναζί κατακτητές. Άρχιζαν οι εκτελέσεις και η καταστροφή των χωριών της. Ως φόρο τιμής στους ηρωικούς νεκρούς παραθέτουμε σήμερα την ιστορική καταγραφή του Αντ/χη Πεζικού ε.α. Γεωργίου Κάββου “Γερμανοϊταλική Κατοχή και Αντίσταση στην Κρήτη”. Για τα γεγονότα εκείνης της εποχής ο αείμνηστος Γεώργιος Κάββος γράφει: Η 14η Σεπτεμβρίου 1943, ημέρα Τρίτη, εορτή του Τιμίου Σταυρού, ήταν η αρχή των εκτελέσεων κατοίκων της Επαρχίας Βιάννου από τους Γερμανούς. Το 3ο Τάγμα του 65ου Συντάγματος της 22ης Μεραρχίας με Διοικητή τον Ταγματάρχη Μάρτεν έφθασε από την Άνω Βιάννο στη θέση Σελί και από εκεί κατανεμήθηκαν σε αποσπάσματα Λόχων και Διμοιριών προς τα χωριά της Επαρχίας. Ένα τμήμα έφθασε στο χωριό Κεφαλόβρυση, όπου συνέλαβε 18 κατοίκους, μεταξύ των οποίων τον πρόεδρο της Κοινότητας, και τους εξετέλεσαν, ενώ συγχρόνως πυρπόλησαν τα σπίτια του χωριού. Οι εκτελεσθέντες ήσαν: Βασ. Ιωάν. Βαρδάκης, Εμμ. Στ. Βραχνάκης, Αριστ. Στ. Βραχνάκης, Αριστ. Κων. Βραχνάκης, Στυλ. Γεωργ. Βραχνάκης, Ματθαίος Βραχνάκης, Νικ. Ματθ. Βραχνάκης, Εμμ. Κων/νου Γιαλαδάκης, Εμμ. Παν. Κικάκης, Ζαχ. Παν. Κικάκης, Ιωαν. Βασ. Κικάκης, Χριστ. Ιωάν. Κοντάκης, Ιωάν. Εμμ. Καρακωνσταντάκης, Γεωργ. Εμμ. Δασκαλάκης, Κων. Γεωργ. Κουνδουράκης, Εμμ. Γεωργ. Κουνδουράκης, Νικ. Εμμ. Κουνδουράκης, Νικ. Εμμ. Λουλάκης, Ιωάν. Στ. Λουλάκης. Επίσης σκότωσαν με ξιφολόγχη στο κρεβάτι του το γέροντα Εμμ. Γ. Κοντάκη. Στο Μετόχι του χωριού Αργουλίδα την ίδια μέρα οι Γερμανοί βρήκαν μόνα τους τα μικρά παιδιά Στυλιανό 12 χρόνων, τη Μαρία 8 και την Ευαγγελία 6 χρόνων. Αφού τα βασάνισαν, βγάζοντάς τους τα νύχια και τρυπώντας τις φτέρνες των ποδιών τους με ξιφολόγχη, για να τα κάμουν να μαρτυρήσουν πού βρίσκεται ο πατέρας τους και οι αντάρτες, τα έσφαξαν. Στο χωριό Πεύκος οι Γερμανοί, που είχαν διανυκτερεύσει εκεί το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου 1943 συγκέντρωσαν τους κατοίκους και συνέλαβαν 13 άνδρες τους οποίους εξετέλεσαν και ήσαν οι: Πρόεδρος της Κοινότητας Χαρ. Τσαγκαράκης, δάσκαλος Αριστ. Μηλιαράκης, που βρέθηκε με κομμένο το κεφάλι, Νικ. Σωμαράκης, εκτελέστηκε με ξιφολόγχη, Χαρ. Ε. Παπαδημητρόπουλος, Μαρία Παπαδημητροπούλου, Αλεξ. Μηλιαρονικολάκης, Αικατερίνη Μηλιαράκη, Εμμ. Ι. Παπαδημητρόπουλος, Χαρ. Ι. Βαρδάκης, Αικατ. Αθ. Παπαδημητροπούλου, Ιωαν. Ε. Καρακωνσταντάκης, Ελευθ. Γ. Βασιλάκης, Εμμ. Γ. Μαργαριτάκης, Εμμ. Σωμαράκης, εκτελέστηκε με ξιφολόγχη, Εμμ. Ν. Κονσολάκης. Μετά τις εκτελέσεις έβαλαν φωτιά κι έκαψαν 80 σπίτια και τις γύρω αγροικίες. Στη θέση Λυγιά εκτελέστηκαν η Ελένη Γ. Μαρή και ο γιος της 7 χρόνων. Στο χωριό Αμιρά ο διοικητής του Γερμανικού τμήματος, που είχε διανυκτερεύσει εκεί, στην προσπάθειά του να συγκεντρώσει όσο το δυνατό περισσότερους άνδρες από εκείνους, που είχαν διανυκτερεύσει στις γύρω περιοχές του χωριού, μόλις ξημέρωσε, ανάγκασε έναν από τους κατοίκους να φωνάξει δυνατά και να ακουστεί στις γύρω χαράδρες. “Αμυριώτες να γυρίσετε στο χωριό, γιατί, εάν δεν γυρίσετε, θα καεί το χωριό, όπως ο Πεύκος και η Κεφαλόβρυση”. Όταν οι άνδρες του Αμυρά, που είχαν διανυκτερεύσει στο ύπαιθρο, άκουσαν τα λόγια αυτά, ξέροντας ότι την προηγούμενη μέρα οι Γερμανοί άφησαν ελεύθερους τους άνδρες του χωριού Αγίου Βασιλείου, πήραν τη μοιραία απόφαση και επέστρεψαν στα σπίτια τους. Η απόφαση αυτή αποδείχτηκε ότι ήταν επιπόλαια και παράλογη, γιατί, αφού είχαν σωθεί, έπρεπε να περιμένουν μερικές μέρες να δουν την εξέλιξη της καταστάσεως κι έτσι θα αποφευγόταν η μεγαλύτερη θυσία που συνέβη ίσως ποτέ. Όταν ο Γερμανός επικεφαλής αντιλήφθηκε ότι πολλοί άνδρες είχαν επιστρέψει, διέταξε και συγκεντρώθηκαν όλοι οι κάτοικοι στην εκκλησία Άγιος Γεώργιος. Μόλις συγκεντρώθηκαν, αφού οι Γερμανοί τους κύκλωσαν με τα ταχυβόλα στα χέρια, διέταξαν τους 100 περίπου άνδρες να βγουν από την εκκλησία, τους τοποθέτησαν σε φάλαγγα και με ισχυρή συνοδεία, που αποτέλεσε τετράπλευρο, τους οδήγησαν στην κοντινή θέση Μελιανά Αμπέλια. Τη μετακίνηση των ανδρών παρακολούθησαν τα γυναικόπαιδα, που βγήκαν από την εκκλησία. Οι Γερμανοί, αφού χώρισαν τους άνδρες σε τρεις ομάδες, τους τοποθέτησαν σε τρία διαφορετικά σημεία της περιοχής Μελιανά Αμπέλια και στις 10 π.μ. άρχισε τμηματικά η εκτέλεσή τους που κράτησε μέχρι τις 4 το απόγευμα. Τα γυναικόπαιδα που παρακολουθούσαν τις εκτελέσεις με κλάματα και φωνές απελπισίας, προσπαθούσαν να σώσουν τους ανθρώπους τους, χωρίς να κατορθώσουν να συγκινήσουν τα γερμανικά κτήνη. Οι εκτελεσθέντες κάτοικοι του χωριού Αμιρά ήσαν: Ιωάννης Αντωνάκης, Γεωργ. Ανεστασάκης, Εμμ. Γεωργ. Ανεστασάκης, Σταύρος Αντωνογιαννάκης, Ματθ. Βασιλακάκης, Ταγμ/ρχης Χωρ/κής ε.α. Γεωργ. Νικ. Βασιλάκης, Μύρων Νικ. Βασιλάκης, Γεωργ. Σ. Βερυκοκάκης, Μύρων Νικ. Βασιλάκης, Γεωργ. Σ. Βερυκοκάκης, Μύρων Α. Βερυκοκάκης, προϊστάμενος ΤΤΤ Βιάννου, Πολ. Βερυκοκάκης, Νικολ. Βερυκοκάκης, Ιωαν. Π. Βερυκοκάκης, Ματθ. Π. Βερυκοκάκης, Εμμ. Ιωαν. Βαρδιατζάκης, Ιωαν. Μιχ. Βερυκάκης, Γεωργ. Κων. Βαρδάκης, Χαριδ. Βαρδάκης, Ιωαν. Γεωργιανάκης, Ματθ. Γεωργιανάκης, Νικ. Γεωργιανάκης, Αντων. Γεωργιανάκης, Εμμ. Γρισπολάκης, Ματθ. Γιωγκάκης, Εμμ. Δασκαλάκης, Ιωαν. Στ. Δασκαλάκης, Αποσ. Εμμ. Μαθιουδάκης, Εμμ. Αποσ. Μαθιουδάκης, Μιχ. Αθαν. Μαθιουδάκης, Στυλ. Μακρυγιωργάκης, Γεωργ. Εμμ. Μικρογιαννάκης, Γεωργ. Μιχ. Μικρογιαννάκης, Εμμ. Μικρογιαννάκης, Ιωαν. Βασ. Μακρυγιωργάκης, Εμμ. Δημ. Μπαριτάκης, Νικηφ. Πυροβολάκης, Γεωργ. Νικ. Παπαδάκης, Ματθ. Μπαντουβάκης, Μάρκος Ραπτάκης, Γεωργ. Εμμ. Ραπτάκης, Εμμ. Γεωργ. Ραπτάκης, Σοφοκλής Γεωργ. Ραπτάκης, Μιχ. Νικ. Ραπτάκης, Εμμ. Βασ. Ραπτάκης, Κων/νος Νικ. Ραπτάκης, Μιχ. Ραπτάκης, Γεωργ. Μιχ. Ραπτάκης, Βασ. Ραπτάκης, Δημ. Παντουβάκης, Αριστ. Νικ. Συγγελάκης, Ιωαν. Νικ. Συγγελάκης, Νικόλαος Συγγελάκης, Παύλος Νικ. Συγγελάκης, Σταύρος Δασκαλάκης, Δημ. Ηλιάκης, Μιχ. Π. Ηλιάκης, Ματθ. Νικ. Ηλιάκης, Αθαν. Μ. Ηλιάκης, Ιωαν. Αρ. Ηλιάκης, Κων/νος Σ. Ηλιάκης, Εμμ. Ηλιάκης, Αριστ. Ηλιάκης, Ελευθ. Αριστ. Ηλιάκης, Πέτρος Αριστ. Ινιωτάκης, Νικολ. Ιωαν. Ινιωτάκης, Ιωαν. Αριστ. Ινιωτάκης, Μιχ. Ιωαν. Ινιωτάκης, Εμμ. Μιχ. Κρεβατιανάκης, Ιωαν. Νικ. Κρεβατιανάκης, Εμμ. Καρακωνσταντάκης, Σπυρ. Νικ. Κονσολάκης, Ιωαν. Νικ. Κονσολάκης, Νικ. Εμμ. Κονσολάκης, Εμμ. Κων/νου Κονσολάκης, Ματθ. Ιωαν. Κρασάς, Μιχ. Αριστ. Κρασάς, Γεωργ. Ιωαν. Κρασάς, Εμμ. Γεωργ. Κονδυλάκης, Νικ. Ιωαν. Κονδυλάκης, Εμμ. Ιωαν. Λουλάκης, Δημ. Αν. Μαθιουδάκης, Μιχ. Νικ. Μαθιουδάκης, Μιχ. Σαμπροβαλάκης, Ματθ. Νικ. Συγγελάκης, Νικ. Αν. Σταυρακάκης, Νικ. Γεωργ. Σταυρακάκης, Γεωργ. Ιωαν. Τσαγκαράκης, Νικ. Ιωαν. Τσαγκαράκης, Νικ. Ι. Τσαγκαράκης, Κων/νος Νικ. Τσαγκαράκης, Μάρκος Νικ. Τσαγκαράκης, Εμμ. Τσαγκαράκης, Εμμ. Νικ. Τσαγκαράκης, Νικ. Εμμ. Τσαγκαράκης, Χρήστος Φιοράκης, Μιχ. Γεωργ. Χριστοδουλάκης, Νικ. Γεωργ. Χαλκιαδάκης, Εμμ. Νικ. Χαλκιαδάκης, Σπυρ. Χαλκιαδάκης, Εμμ. Σπυρ. Χαλκιαδάκης, Νικ. Κων/νου Χαλκιαδάκης, Γεωργ. Νικ. Χαλκιαδάκης, Εμμ. Π. Χαλκιαδάκης, Μιλτ. Χαλκιαδάκης, Ιωαν. Νικ. Χαλκιαδάκης, Σταύρος Ιωαν. Χαλκιαδάκης, Ιωαν. Π. Χαλκιαδάκης, Γρηγ. Χριστοδουλάκης, Εμμ. Γ. Χρηστάκης, Αθαν. Νικ. Χρηστάκης, Νικ. Αθ. Χρηστάκης, Ματθαίος Χρηστάκης. Στην διάρκεια της συγκέντρωσης των κατοίκων στην εκκλησία Άγιος Γεώργιος, Γερμανοί στρατιώτες έκαναν έρευνα στα σπίτια του χωριού και σκότωσαν τον εκ γενετής παράλυτο Εμμ. Γρισμπαλάκη, τον επίσης παράλυτο 80χρονο και τον 20χρονο Ματθαίο Συγκελάκη με ξιφολόγχη μέσα στα σπίτια τους. Στους εκτελεσμένους ήταν ο πατέρας Νικολ. Συγκελάκης και οι τέσσερις γιοι του Αριστομένης, Ιωάννης, Παύλος και Ματθαίος και τα αδέλφια Ματθαίος, Γεώργιος, Μύρων Βασιλακάκης. Μετά τις εκτελέσεις άλλοι από τους Γερμανούς έφυγαν και πήγαν στο χωριό Κρεββατάς και άλλοι συγκεντρώθηκαν σε μία αυλή κοντά στον τόπο των εκτελέσεων, όπου διασκέδαζαν πίνοντας και τρώγοντας και κοροϊδεύοντας τις γυναίκες που θρηνούσαν. Όταν τελικά έφυγαν, έτρεξαν οι γυναίκες στον τόπο των εκτελέσεων, όπου ακολούθησαν σπαρακτικές σκηνές. Με κόπο και μόνο από τα ρούχα τους μπόρεσαν να αναγνωρίσουν τους ανθρώπους τους. Προσπάθησαν να τους θάψουν, αλλά το χώμα ήταν σκληρό και έτσι αναγκάστηκαν να κουβαλήσουν χώμα και πέτρες από τη γύρω περιοχή και να τους σκεπάσουν. Στο χωριό Αμιρά δεν έγινε τη μέρα αυτή καταστροφή σπιτιών. Στο χωριό Βαχός, πριν από την εκτέλεση των κατοίκων, πρότειναν στον πρόεδρο της Κοινότητας Ηρ. Πνευματικάκη να υπογράψει έγγραφη αποδοκιμασία των ανταρτών, για να εξευμενίσει τους Γερμανούς, αλλ’ αυτός αρνήθηκε λέγοντας: “Εγώ την υπογραφή μου δεν την ατιμάζω”. Συγκέντρωσαν τους άνδρες και συγχρόνως οι Γερμανοί λεηλάτησαν το χωριό. Τη στιγμή της εκτελέσεως ο πρόεδρος Ηρακλής Πνευματικάκης φίλησε τους συγχωριανούς του λέγοντας: “Έτσι, παιδιά, αποχτάται η Λευτεριά”. Οι κάτοικοι του χωριού Βαχός που εκτελέστηκαν ήσαν: πρόεδρος της Κοινότητας Ηρακλής Πνευματικάκης, ιερέας Λεωνίδας Πνευματικάκης, Μιχ. Γεωργ. Βουργιολάκης, Γεωργ. Ιωαν. Καργιολάκης, Μυρ. Μιχ. Καργιολάκης, Εμμ. Γεωργ. Κατωγιαννάκης, Δημ. Γεωργ. Πετράκης, Νικ. Ηρακ. Πνευματικάκης, Βασ. Δημ. Πνευματικάκης, Μιχ. Νικ. Πνευματικάκης, Γεωργ. Νικ. Πνευματικάκης, Ιωαν. Π. Σταυρακάκης, Μενελ. Μ. Σταυρακάκης, Πολυχ. Χρηστάκης. Στο χωριό Κρεββατά πήγαν οι Γερμανοί μετά τις εκτελέσεις στο χωριό Αμιρά. Περικύκλωσαν το χωριό και διέταξαν τους κατοίκους να συγκεντρωθούν στην πλατεία. Οταν ο παπάς, που λειτουργούσε, αντιλήφθηκε τους Γερμανούς, βγήκε στην πόρτα της εκκληκσίας με το σταυρό στο χέρι εξορκίζοντάς τους να λυπηθούν τους κατοίκους. Αλλά μάταια αντί άλλης απαντήσεως οι Γερμανοί τον πυροβόλησαν και τον σκότωσαν. Εκτέλεσαν 21 άνδρες και έκαψαν 70 σπίτια. Μετά τις εκτελέσεις συγκεντρώθηκαν στο χωριό Κρεββατά και τα εκτελεστικά αποσπάσματα Βαχού, Αμιρά και Κεφαλόβρυσης άρχισαν να διασκεδάζουν με τη μουσική ενός φωνόγραφου. Μεθυσμένοι πήγαν και χόρευαν πάνω στα πτώματα των σκοτωμένων φωνάζοντας στην Ελληνική γλώσσα (“Ζήτω ο Χίτλερ, Ζήτω η Γερμανία”). Από το χωριό Αγιος Βασίλειος, παρά τις υποσχέσεις που είχαν δώσει οι Γερμανοί στους κατοίκους ότι δεν τους βαρύνει καμιά ευθύνη για τις πράξεις των ανταρτών, το απόγευμα 14/9/43 εξετέλεσαν 31 άνδρες από τους οποίους 24 ομαδικά. Από τους εκτελεσθέντες ήταν και ο Μοίραρχος ε.α. Γ. Βασιλακάκης (τον σκότωσαν στο κρεβάτι του) και ο 17χρονος Στυλ. Μπαρμπαγαδάκης με ξιφολόγχη. Στα χωριά Κάτω και Επάνω Σύμη οι Γερμανοί εκτέλεσαν τους Νικ. Ε. Πανακάκη, Στυλ. Ε. Μυλωνάκη, Γεώργιο Μ. Μπακράκη, Εμμ. Δασκαλάκη, Αποστ. Γ. Χαμηλάκη, Νικολ. Βροντικάκη, Μιχ. Κ. Αρχοντάκη, Μηνά Καρπαθάκη, Χαρ. Κ. Ψαλτάκη, Απόστολο Ι. Ξενικάκη, Νικ. Μαστραντωνάκη, Εμμ. Ψιμουλάκη, Γεωργ. Χ. Ρηνάκα, Ιωαν. Καλυκάκη, Καλλιόπη Χ. Συγκελάκη, Μαρία Ν. Πανακάκη. Από τους παραπάνω η Μαρία Νικ. Πανακάκη 85 χρονών κάηκε στο σπίτι της και ο Στυλ. Εμμ. Μυλωνάκης 80 χρονών παράλυτος εκτελέστηκε μέσα στο σπίτι του. Στην Κάτω Σύμη κατέστρεψαν συνολικά 245 σπίτια στα οποία συμπεριλαμβάνονται και τα σπίτια του συνοικισμού Λουτράκι. Στην Ανω Βιάννο εκτέλεσαν τους: Μιχ. Παπαδογιάννη, Χαρ. Πετράκη, Κων/νο Μαράκη, Ευστάθιο Μάστορα, Ευπραξία Αθουσάκη. Στην Αρβη εκτελέστηκαν οι μοναχοί Στυλιανός Μαρκάκης, Ιουστίνος Κοντάκης, Σερβάσιος Μανδαλάκης, Ανανίας Χουρδάκης. Το απόγευμα της 14 Σεπτεμβρίου 1943 μετά τις εκτελέσεις στα χωριά της Επαρχίας Βιάννου ο Γερμανός φρούραρχος Ηρακλείου Στόκμπεργκ, που βρισκόταν στην Ανω Βιάννο, με ειδική γερμανική μονάδα αφού εκύκλωσε το χωριό και τοποθέτησε σε επίκαιρες θέσεις φυλάκια με πολυβόλα, κάλεσε τον πρόεδρο της Κοινότητας έφεδρο λοχαγό Ιωαν. Κ. Γουναλάκη και του είπε: “Στην κοινότητά σου δεν πρόκειται να κάμομε τίποτε, γιατί έχομε πληροφορίες ότι είσθε φιλήσυχοι. Αλλά θέλομε να μαζευτείτε άνδρες και γυναίκες να σας μιλήσω”. Οταν συγκεντρώθηκαν οι κάτοικοι, άφησαν τις γυναίκες ελεύθερες, ενώ τους άνδρες οδήγησαν στον περίβολο του Γυμνασίου, έτοιμοι να τους εκτελέσουν. Με τη βοήθεια Γερμανού στρατιώτη ρώτησε απειλητικά: “Πού είναι οι 11 στρατιώτες μας; Γιατί τρέφετε τους αντάρτες; Αν δεν απαντήσετε, θα σας εκτελέσουμε, όπως κάναμε στον Αμιρά που σκοτώσαμε 100 άνδρες”. Ο πρόεδρος της Κοινότητας απάντησε με θάρρος: “Αυτοί οι άνθρωποι είναι αθώοι. Εσείς, κύριε φρούραρχε αν χάσετε στρατιώτες, να στείλετε το στρατό σας να κυνηγήσει τους αντάρτες. Αυτός ο αθώος πληθυσμός δεν φταίει σε τίποτε και πρέπει να τον αφήσετε ελεύθερο. Εάν κάποιος από το χωριό μου έχει κάποια ευθύνη, αυτός είμαι εγώ και εμένα πρέπει να εκτελέσετε”. Ο Γερμανός φρούραρχος του ζήτησε απειλητικά να πάει κοντά του να μιλήσουν ιδιαιτέρως. Ομως ο πρόεδρος απάντησε ότι δε συζητά κρυφά από τους συγχωριανούς του, γιατί δεν υπάρχουν μυστικά μεταξύ τους. Τη στιγμή αυτή σαν από μηχανής Θεός έφθασε ένας αγγελιοφόρος με διαταγή του μεράρχου Βάλτερ Μύλλερ, με την οποία αναστέλλονταν οι εκτελέσεις στην επαρχία Βιάννου. Ο φρούραρχος στρεφόμενος προς τον πρόεδρο, αφού διάβασε τη διαταγή είπε: “Αναστέλλονται οι εκτελέσεις, αλλά θα κρατηθείτε όμηροι”. Στις 15 Σεπτεμβρίου 1943 οι Γερμανοί του ταγματάρχη Μάρτεν προχώρησαν στα γειτονικά χωριά της επαρχίας Ιεράπετρας και μαζί με άλλες γερμανικές δυνάμεις, που είχαν σταλεί από την Ιεράπετρα ύστερα από διαταγή του μεράρχου Βάλτερ Μύλλερ, συνέχισαν τις εκτελέσεις και τις καταστροφές των χωριών αυτών, οι κάτοικοι των οποίων θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για την τροφοδοσία και τη συντήρηση των ανταρτών των λασιθιώτικων βουνών. Τα χωριά της επαρχίας, στα οποία επιβλήθηκαν σκληρά αντίποινα ήσαν: Στα Γδόχια εκτέλεσαν 35 κατοίκους από τους οποίους 17 ομαδικά με πολυβόλο στη θέση Καρτσανά και τους υπόλοιπους μέσα στο χωριό και στους αγρούς και ήσαν: Εμμ. Κ. Αρχοντικάκης, Εμμ. Γ. Γρυμπαλάκης, Γεωργ. Μ. Δασκαλάκης 75 χρονών, Γεωργ. Αντ. Δασκαλάκης, Εμμ. Κ. Δασκαλογιαννάκης, Εμμ. Ιωαν. Δασκαλογιαννάκης, Μιχ. Ιωαν. Δρακάκης, Κων. Νικ. Δημητριανάκης, Ιωαν. Γεωργ. Κοσμαδάκης, Εμμ. Γεωργ. Λενάκης 80 χρονών, Γεωργ. Μιχ. Μεταξάκης, Εμμ. Μιχ. Επιτροπάκης, ανάπηρος, Ιωαν. Σταυρ. Επιτροπάκης, Εμμ. Μιχ. Παπαδάκης, Εμμ. Δημ. Παπαδάκης, Εμμ. Νικ. Παπαδάκης, Ιωαν. Μιχ. Παπαδούλης, Κων/νος Γεωργ. Πατεράκης, Εμμ. Γεωργ. Πατεράκης, Εμμ. Νικ. Περαντωνάκης, Νικ. Εμμ. Πηγιάκης 80 χρονών, Γρηγ. Εμμ. Σπυριδάκης, Γεωργ. Μιχ. Σπυριδάκης, Εμμ. Γεωργ. Πατεραντωνάκης, Γεωργ. Εμμ. Αρχοντάκης, Ιωαν. Εμμ. Δημητριανάκης, Εμμ. Μιχ. Δημητριανάκης, Γεωργ. Εμμ. Γιανναδάκης, Μιχ. Ιωαν. Αρχοντάκης, Γεωργ. Εμμ. Καρπαθάκης, Διομήδης Νικ. Παπαδάκης, Μιχ. Εμμ. Παπαδάκης, Γεωργ. Εμμ. Μπεχράκης ανάπηρος 40 χρονών, τον οποίο περιέβρεξαν με βενζίνη και κατόπιν τον έκαψαν πάνω στο κρεβάτι του. Ιωαν. Βασ. Τσαγκατάκης, Γεωργ. Χαρ. Ρηνάκης, Χαρ. Εμμ. Επιτροπάκης 13 χρονών και η Καλλιόπη Νικ. Παπαδάκη. Από τα σπίτια του χωριού Γδόχια δεν απέμεινε ούτε ένα, καταστράφηκαν και τα 100. Στο χωριό Χριστός εκτέλεσαν 7 τους: Μιχ. Ιωαν. Γαρεφαλιδάκη, Γεωργ. Ιωαν. Καπαράκη, Εμμ. Ιωαν. Παπαδάκη, Ιωαν. Εμμ. Τσαγκαράκη, Γεωργ. Εμμ. Τσαγκαράκη, Στυλ. Ιωαν. Γαρεφαλιδάκη, Εμμ. Ιωαν. Σπαθαράκη. Στο χωριό Μουρνιές και στη θέση Καλέ ή Σφακούρα εκτελέστηκαν οι: Σταύρος Αλεξομανωλάκης, Πολ. Χαρ. Ανδρουλιδάκης, Χαρ. Ιωαν. Γραμματικάκης, Γεωργ. Μιχ. Γραμματικάκης, Εμμ. Γεωργ. Γεωργάκης, Γεωργ. Μιχ. Μαρκάκης, Ζαχ. Μιχ. Μαρκάκης, Χαριδ. Ιωαν. Μαρκάκης, Εμμ. Χαριδ. Μαρκάκης, Αποστ. Νικ. Παπαδάκης, Χαρ. Εμμ. Παπαδούλης, Χαρ. Εμμ. Παπαδούλης, Μιχ. Γεωργ. Παπακωνσταντάκης, Ιωαν. Εμμ. Ρακιντζάκης, Ιωαν. Σπυρ. Τσικαλουδάκης, Εμμ. Ε. Χριστοδουλάκης, Ευαγ. Στ. Αναγνωστουλάκης, Eμμ. Βασ. Παπαδοπούλης και καταστράφηκαν 110 σπίτια. Στο χωριό Ρίζα συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν οι: Γεωργ. Μιχ. Αλεξομανωλάκης, Αντ . Ιωαν. Γιαννακομιχελάκης, Στυλ. Ιωαν. Δοξανάκης, Ιωαν. Εμμ. Ζερβουδάκης, Γεωργ. Εμμ. Καρτσομιχελάκης, Ιωαν. Εμμ. Μαραγκάκης, Εμμ. Νικ. Ορφανογιαννάκης, Σπυρ. Εμμ. Πατεράκης, Εμμ. Ε. Πατεράκης, Γεωργ. Πλεξουδάκης, Ιωαν. Μιχ. Παπαδούλης, Εμμ. Νικ. Τσαγκαράκης, Ζαχ. Ιωαν. Σταυρουλάκης, Μιχ. Εμμ. Ταβερναράκης, Γεωργ. Μιχ. Ταβερναράκης, Σπυρ. Γ. Τσικαλουδάκης, Γεωργ. Ιωαν. Τσικαλουδάκης, Σπυρ. Εμμ. Τσικαλουδάκης, Νικ. Εμμ. Τσικαλουδάκης, Ιωαν. Εμμ. Χριστάκης, Καλλιόπη Εμμ. Ζαχαράκη, Μαρία Γεωργ. Ρινάκη, Ζαχαρένια Χ. Ρινάκη. Επίσης έκαψαν ένα συνοικισμό του χωριού με 30 σπίτια. Στο χωριό Παρσά εκτελέστηκαν οι: Εμμ. Γ. Θεοδοσάκης, Εμμ. Ι. Μανουσάκης, Νικ. Εμ. Μαργετάκης, Γεωργ. Ι. Μπλαζογιαννάκης, Κων. Μιχ. Μπλαντωνάκης, Δημ. Εμμ. Παπαδάκης, Γεωργ. Εμμ. Παπαδάκης. Στο χωριό Μάλες εκτέλεστηκαν οι: Στυλ. Ιωαν. Μικράκης, Εμμ. Στυλ. Μικράκης, Γεωργ. Μιχ. Πετζαγκουράκης, Νικ. Ιωαν. Παναγιωτάκης, Κων/νος Εμμ. Πλευράκης, Ρούσος Ιωαν. Παπαγιαννάκης, Ιωαν. Αντ. Παπατσουνάκης, Πετρ. Εμμ. Τσαγκαράκης. Στο χωριό Μύθους εκτελέστηκαν οι: Αποστ. Εμμ. Βεγενάκης, Χαρ. Ιωαν. Δασκαλάκης, Νικ. Ιωαν. Χριστάκης, Γεωργ. Κων/νου Πλουσάκης. Στο χωριό Μύρτος εκτελέστηκαν οι: Πρόεδρος της Κοινότητος Μιχαήλ Ανδρεόπουλος, αντιπρόεδρος Ιωάννης Στ. Φρατζικινάκης, Εμμ. Κων/νου Πρατικάκης, Βασ. Εμμ. Παπαδοπούλης, Εμμ. Ν. Στεφανάκης, Νικ. Ιωαν. Μανωλιδάκης, Βασ. Εμμ. Πρατικάκης, Εμμ. Ι. Δασκαλάκης 82 χρόνων, Νικ. Γ. Φραγκισκινάκης, Σταύρος Εμμ. Χανιολάκης, Εμμ. Ιωαν. Χανιολάκης, Αικατερίνη Κανάκη 70 χρονών και καταστράφηκαν 70 σπίτια του χωριού. Στο χωριό Καλαμαύκα εκτέλεσαν τους: Εμμ. Νικ. Αγγελάκη, Γεωργ. Μιχ. Καρτσάκη, Εμμ. Αντ. Πετάκη. Στο χωριό Βαϊνιά εκτέλεσαν την Παγώνα Γαϊτανάκη. Στο Επάνω Χωριό εκτέλεσαν τον Ελευθ. Εμμ. Χειλά και στο Κάτω Χωριό τον Νικολ. Μιχ. Περβολαράκη. Στο Καβούσι εκτέλεστηκαν οι: Ιωαν. Εμμ. Δερμιτζάκης και Εμμ. Γεωργ. Σεκαδάκης. Από τους κατοίκους της Ιεράπετρας, που βρέθηκαν στα διάφορα χωριά που έγιναν αντίποινα, εκτελέστηκαν οι: Εμμ. Μιχ. Ανδρουλάκης, Ιωαν. Αντ. Βερβάκης, Βασ. Δημ. Ζαχαριουδάκης, Ιωαν. Εμμ. Ζουχλάκης, Γεωργ. Αντ. Μανιαδάκης, Χαρ. Τηλ. Περακάκης, Ιωαν. Εμμ. Παραγκάκης, Γεωργ. Εμμ. Σακάκης. Στις 15 Σεπτεμβρίου ο ταγματάρχης Μάρτεν, βλέποντας ότι στα χωριά της επαρχίας Βιάννου έμεναν άταφοι όσοι είχαν εκτελεστεί και, επειδή φοβόταν ότι γρήγορα θα γινόταν η αποσύνθεσή τους και η δυσοσμία ήταν ανυπόφορη θα δημιουργούνταν εστίες μικροβίων από τα οποία κινδύνευαν και οι ίδιοι οι Γερμανοί, που βρίσκονταν στην επαρχία, επέτρεψε σιωπηρά την ταφή των νεκρών. Επειδή δεν υπήρχαν άνδρες, γιατί όσοι δεν εκτελέστηκαν βρίσκονταν ως όμηροι στο σχολείο Ανω Βιάννου, ανέλαβαν οι γυναίκες να θάψουν τα πτώματα. Οι σκηνές που ακολούθησαν είναι αδύνατον να περιγραφούν. Οι Γερμανοί κατά τη διάρκεια του διημέρου των εκτελέσεων και των καταστροφών δεν τόλμησαν ν’ ανέβουν τα Λασιθιώτικα βουνά να εξερευνήσουν, να συναντήσουν τους αντάρτες, να συγκρουστούν μαζί τους και ν’ απελευθερώσουν τους Γερμανούς αιχμαλώτους, γιατί, όπως φαίνεται, ο Μύλερ πίστευε ότι η δύναμη των ανταρτών ήταν μεγάλη και δεν θα μπορούσε να διασπάσει την αμυντική γραμμή τους και να τους καταβάλει. Θεώρησε ευκολότερο η οργή του να ξεσπάσει στους αθώους και φιλήσυχους κατοίκους των χωριών. Αντίθετα όμως οι αντάρτες, εντελώς αδικαιολόγητα, δεν αποφάσισαν να κατέβουν, έστω και κατά μικρές ομάδες, στην πεδινή ζώνη των επαρχιών Βιάννου και Ιεράπετρας και να παρενοχλήσουν τους Γερμανούς κατά την εκτέλεση του απαίσιου και εγκληματικού έργου τους κι έτσι δεν έγινε καμία συμπλοκή μεταξύ των αντιπάλων.http://www.patris.gr/articles/93839 |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου