Το ευρασιατικό σχέδιο ολοκλήρωσης

Το κείμενο που ακολουθεί εξετάζει το ζήτημα της ευρασιατικής ολοκλήρωσης, λαμβάνοντας υπόψη τη νέα Σύμβαση που υπογράφηκε πρόσφατα και θα τεθεί σε ισχύ την 1 Ιανουαρίου 2015. Παρά τις επιφυλάξεις που είχαμε σε ό,τι αφορά την τελευταία παράγραφο, εντούτοις το δημοσιεύουμε, όχι μόνο λόγω του ότι το θέμα αφορά και τη χώρα μας, αλλά και επειδή, απ΄ όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, δεν δόθηκε στη δημοσιότητα κάποιο αξιόλογο κείμενο στο συγκεκριμένο ζήτημα από τον χώρο της κομμουνιστικής αριστεράς.

του Hubert Thielicke

Ενόσω οι ΗΠΑ και η ΕΕ απειλούν τη Ρωσία με παραπέρα κυρώσεις, η ΕΕ δεν ξεπέρασε ακόμη την κρίση της και στις Βρυξέλλες τα παζάρια για τις θέσεις βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη, στα τέλη Μαΐου στο κέντρο της Ευρασίας έγινε ένα αξιοσημείωτο βήμα. Οι πρόεδροι της Λευκορωσίας, του Καζαχστάν και της Ρωσίας υπέγραψαν στην καζαχική πρωτεύουσα Αστάνα την Σύμβαση για την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση.

Το σχέδιο δεν είναι καινούργιο. Ήδη το 1994 ο πρόεδρος του Καζαχστάν, Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, πρότεινε την Ευρασιατική Ένωση. Η Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών που προέκυψε μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, δεν είχε εκπληρώσει τις αρχικές προσδοκίες που αναμένονταν απ΄ αυτήν. Αυτή παρέμεινε μια χαλαρή Οργάνωση που δεν έβγαινε έξω απ΄ το οικονομικό πεδίο που αφορούσε στις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου. Ως πρώτο βήμα για περαιτέρω σχέδια ολοκλήρωσης, η Λευκορωσία, το Καζαχστάν, η Κιργιζία, η Ρωσία και το Τατζικιστάν, ίδρυσαν το έτος 2000 στην Αστάνα την Ευρασιατική Οικονομική Κοινότητα, με την Αρμενία, την Μολδαβία και την Ουκρανία ως παρατηρητές.

Στις 1 Ιανουαρίου 2010 τελικά αναλαμβάνει εργασία η υπάρχουσα Τελωνειακή Ένωση ως «πυρήνας ολοκλήρωσης» που αποτελούνταν από τις χώρες Λευκορωσία, Καζαχστάν και Ρωσία. Το 2012 ξεκίνησε η μορφοποίηση του Ενιαίου Οικονομικού Χώρου. Η Δήλωση που αφορούσε στη δημιουργία του Ενιαίου Οικονομικού Χώρου και που υπογράφτηκε από τους προέδρους τής «τρόικας», παριστάνει κατά κάποιο τρόπο τον «οδικό χάρτη» για την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, η οποία οδήγησε τελικά στην υπογραφή της Σύμβασης της Ευρασιατικής Οικονομικής Κοινότητας.

Το σύνολο της Σύμβασης -159 σελίδες της Σύμβασης και 784 σελίδες λεπτομερή συνημμένα- αντικαθιστά τις μέχρι τώρα Συμφωνίες της Τελωνειακής Ένωσης και του Ενιαίου Οικονομικού Χώρου, αποτελώντας έτσι τη νομική βάση του σχεδίου ολοκλήρωσης. Θα τεθεί σε ισχύ την 1 Ιανουαρίου 2015 και θα δημιουργήσει μια κοινή αγορά για την ελεύθερη κίνηση εμπορευμάτων, υπηρεσιών, κεφαλαίου και εργατικών δυνάμεων. Συμφωνήθηκε επίσης να εναρμονιστεί η πολιτική στο εξωτερικό εμπόριο και στην μακροοικονομία. Αυτό το τελευταίο αφορά κυρίως σε τέτοιου είδους κλάδους-κλειδιά της οικονομίας όπως η ενέργεια, οι μεταφορές, η βιομηχανία και η αγροτική οικονομία. Επιπλέον, υπάρχουν κανόνες για τις χρηματοπιστωτικές αγορές, τους φόρους, τη νομισματική πολιτική, την μετανάστευση εργατικού δυναμικού κτλ.

Σαν βασικές αρχές του Οργανισμού τονίζονται η κυριαρχική ισότητα και η εδαφική ακεραιότητα. Το πρώτο βρίσκει την ιδιαίτερη έκφρασή του στη σύνθεση και στη λήψη των αποφάσεων των πιο σημαντικών οργάνων/σωμάτων του Οργανισμού. Στην κορυφή [του Οργανισμού] βρίσκονται το Ανώτατο Ευρασιατικό Οικονομικό Συμβούλιο που αποτελείται από τους αρχηγούς κρατών και το Ευρασιατικό Συμβούλιο των πρωθυπουργών. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με ομοφωνία. Έτσι εξισορροπείται –τουλάχιστον από νομική άποψη- η τεράστια διαφορά ανάμεσα στο ιδιαίτερα ισχυρό μέλος –την Ρωσική Ομοσπονδία- και τα άλλα συμμετέχοντα κράτη.

Η μέχρι τώρα εξέλιξη της ευρασιατικής ολοκλήρωσης και το περιεχόμενο του συνόλου/πακέτου της Σύμβασης αφήνουν να φανεί, ότι σε μεγάλο βαθμό έχουν ληφθεί υπόψη οι εμπειρίες της ΕΕ ως του πιο προηγμένου χώρου ολοκλήρωσης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την προσέγγιση κατά φάσεις: από την ελεύθερη ζώνη εμπορίου μέσω της Τελωνειακής Ένωσης προς μια ενιαία εσωτερική αγορά, αλλά επίσης και από την άποψη ενός υπερεθνικού οργάνου με τη μορφή της συγκρότησης της Ευρασιατικής Οικονομικής Επιτροπής το 2011, η οποία τώρα λειτουργεί και ως εκτελεστικό όργανο της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης. Αυτή αποτελείται από το Συμβούλιο με τον εκάστοτε αναπληρωτή πρωθυπουργό των συμμετεχόντων κρατών και το Σώμα των εννέα υπουργών, οι οποίοι προεδρεύουν στα αρμόδια υπουργεία.

Απ΄ την άλλη πλευρά, δεν μπορούν να αγνοηθούν οι εν μέρει διαφορές σε σχέση με την ΕΕ, λόγω πολιτικών, ιστορικών και οικονομικών παραγόντων: Στο σχέδιο [Projekt] της Ανατολής πρόκειται επίσης για μια επανένταξη, επειδή ο σημερινός μετασοβιετικός χώρος για μεγάλο χρονικό διάστημα –τσαρική αυτοκρατορία και ΕΣΣΔ- ήταν ένα ενιαίο οικονομικό σύμπλεγμα με κοινή υποδομή και γλώσσα. Αυτό ενδεχομένως να κάνει δυνατή την ταχύτερη εφαρμογή στο προτσές ολοκλήρωσης. Πρέπει να αποφεύγονται ορισμένα από τα προφανή προβλήματα της ΕΕ, όπως η υπερβολική γραφειοκρατία. Στο μηχανισμό της Ευρασιατικής Οικονομικής Επιτροπής, που εδρεύει στη Μόσχα, ανήκουν περίπου χίλιοι δημόσιοι υπάλληλοι. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην προτεραιότητα της εμβάθυνσης πριν από την διεύρυνση.

Αυτό το αποσαφηνίζουν οι διατάξεις για την εισδοχή νέων μελών. Η Ένωση είναι ανοικτή σε χώρες που συμμερίζονται τους στόχους και τις αρχές της. Το Ανώτατο Συμβούλιο αποφασίζει σχετικά με την αίτηση μέλους. Για την έγκριση σχηματίζεται μια ομάδα εργασίας, η οποία εξετάζει την αίτηση, συντάσσει ένα πρόγραμμα δράσης για την ένταξη του μέλους και διαπραγματεύεται την Συνθήκη προσχώρησης. Αυτό το διάστημα υπολογίζεται η ένταξη της Αρμενίας τον Ιούνιο και της Κιργιζίας στα τέλη του έτους. Για την υπέρβαση των οικονομικών προβλημάτων της μικρής κεντροασιατικής χώρας –χαμηλή παραγωγικότητα και υψηλή ανεργία- υπάρχουν βοηθητικά προγράμματα από τη μεριά της Ρωσίας και του Καζαχστάν. Αναμένεται επίσης η ένταξη του Τατζικιστάν, μια χώρα που έχει επίσης προβλήματα, στα οποία προστίθενται επιπλέον αυτά που απορρέουν από τη συνοριακή θέση του με το Αφγανιστάν. Σ΄ αυτούς τους υποψήφιους προς ένταξη, παίζουν κάποιο ρόλο κυρίως οι γεωπολιτικοί παράγοντες. Αυτό θα μπορούσε επίσης να ισχύει για τις «αποσχισθείσες» περιοχές της Μολδαβίας και του Αζερμπαϊτζάν –Αμπχαζία, Νότια Οσσετία, Υπερδνειστερία και Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ένα άλλο στοιχείο είναι οι σχεδιασθείσες Συμφωνίες με τα τέσσερα κράτη της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) –Ισλανδία, Λιχτενστάιν, Νορβηγία και Ελβετία καθώς επίσης με τη Νέα Ζηλανδία, το Βιετνάμ, την Συρία και άλλα. Σχετικά με τις εμπορικές προτιμήσεις γίνονται επίσης διαπραγματεύσεις με την Ινδία και το Ισραήλ. Η συνεργασία με την Κίνα είναι επίσης υπό συζήτηση.

Λόγω του οικονομικού της δυναμικού, δόθηκε απ΄ την αρχή ιδιαίτερη σημασία στην Ουκρανία. Μέχρι την «Πορτοκαλί Επανάσταση» το 2004, αυτή έδειξε να ενδιαφέρεται για την ολοκλήρωση. Υπό τον πρόεδρο Γιανουκόβιτς πλησίασε την Τελωνειακή Ένωση και το 2013 απέκτησε την θέση του παρατηρητή. Η «πολιτική ταλάντευσής» της μεταξύ Τελωνειακής Ένωσης και ΕΕ οδήγησε τελικά στα γεγονότα στην Μαιντάν, στην ανατροπή της και στην ταχεία προσέγγιση των νέων εξουσιαστών του Κιέβου προς την ΕΕ.

Με την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση προκύπτει ένα νέο γεωπολιτικό, και όχι τελευταία, ένα γεωοικονομικό μέγεθος με περίπου 170 εκατομμύρια ανθρώπους. Την ισχύ τους αποτελούν οι τεράστιοι φυσικοί πόροι. Πάντως η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση κατέχει περίπου το ένα τέταρτο των ορυκτών κοιτασμάτων που έχουν ανακαλυφθεί, το ένα πέμπτο των αποθεμάτων φυσικού αερίου και το 15% των αποθεμάτων πετρελαίου στον κόσμο, καθιστώντας την τον μεγαλύτερο εξαγωγέα των ενεργειακών πόρων. Απ΄ την άλλη πλευρά, από την άποψη της οικονομικής ισχύος, βρίσκεται ακόμη πολύ πίσω από την ΕΕ, τις ΗΠΑ και την Κίνα. Η βιομηχανική βάση έχει την επείγουσα ανάγκη εκσυγχρονισμού και ως εκ τούτου, επίσης, την οικονομική και τεχνολογική συνεργασία με την Δύση, ιδιαίτερα με την ΕΕ, η οποία είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της. Η ολοκλήρωση οδήγησε μέχρι τώρα στην αύξηση των εμπορικών συναλλαγών μέσα στην «τρόικα». Κατά τα τελευταία τρία χρόνια, η αμοιβαία ανταλλαγή αγαθών αυξήθηκε κατά 50%, όπως δήλωσε ο πρόεδρος Πούτιν στην Αστάνα.

Πρόσφατα η Δύση απέρριψε ότι η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση αποτελεί «ψευδαίσθηση» ή «θέατρο ενσωμάτωσης» και σήμερα θεωρείται περισσότερο σαν ένα «αντισχέδιο απέναντι στην ΕΕ». Συχνά αναφέρεται ως μια «νέα ΕΣΣΔ υπό ρωσική επικράτηση». Η Ρωσία είναι μεν η υπερτερούσα οικονομική δύναμη της Ένωσης, κάτι που ασφαλώς οδηγεί σε προβλήματα και αντιφάσεις στην ευρασιατική διαδικασία ολοκλήρωσης, για μια αναβίωση όμως της παλιάς Σοβιετικής Ένωσης υπό τις σημερινές συνθήκες δεν μπορεί να γίνει λόγος. Έτσι, η αποκλειστική έμφαση της οικονομικής πλευράς, οφείλεται επίσης στο γεγονός, ότι οι χώρες Λευκορωσία και Καζαχστάν αυτό το διάστημα δεν είναι έτοιμες για παραπέρα βήματα προς την κατεύθυνση μιας πολιτικής Ευρασιατικής Ένωσης, μια τάση, η οποία όχι τελευταία ενισχύεται από τα πρόσφατα γεγονότα στην Ουκρανία.

Σε πρώτο πλάνο βρίσκονται τα κοινά οικονομικά συμφέροντα. Έτσι, η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση μπορεί ασφαλώς να αποτελέσει μια γέφυρα μεταξύ τής ΕΕ και της ταχείας αναπτυσσόμενης οικονομικής περιοχής της ανατολικής Ασίας, ξεκινώντας με σχέδια υποδομών όπως η «Υπερευρασιατική Ζώνη». Έτσι, θα προέκυπτε μια μοναδική ευκαιρία, μέσω της συνεργασίας ανάμεσα στην ΕΕ και στην Ευρασιατική Ένωση, να δημιουργηθεί ένας τεράστιος οικονομικός χώρος από την Λισσαβόνα μέχρι το Βλαδιβοστόκ. Περισσότερο ακατανόητο είναι το γεγονός, ότι η ΕΕ μέχρι τώρα αρνείται την άμεση συνεργασία με το ανατολικό σχέδιο ολοκλήρωσης. Ακόμη περισσότερο, όπως δήλωσε πρόσφατα ο Επίτροπος για την Διεύρυνση, Στέφαν Φύλε, αν η ΕΕ επεκταθεί παραπέρα προς την Ανατολή, τότε θα πρεπε η Μολδαβία, η Γεωργία και η Ουκρανία να γίνουν μέλη της ΕΕ[1]. Όμως, δεν τίθεται μόνο το ερώτημα, πού βρίσκονται τα σύνορα της Ευρώπης, αλλά και ποιος θα βρει τα τεράστια μέσα, αν μη τι άλλο ενόψει των ήδη υφιστάμενων οικονομικών προβλημάτων της ΕΕ.

Πηγή: «Das Blättchen», 10/06/2014

Μετάφραση – Επιμέλεια: Παναγιώτης Γαβάνας

_________________

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

[1] Τα γεγονότα «τρέχουν» γρήγορα. Σήμερα η Γεωργία υπογράφει τη Συμφωνία Σύνδεσης με την ΕΕ. Στόχος της ΕΕ και ειδικότερα του γερμανικού ιμπεριαλισμού είναι η λεκάνη της Κασπίας και η κεντρική Ασία, όπου βρίσκονται εκτενή κοιτάσματα πρώτων υλών. Σε μια μπροσούρα του γερμανικού Υπουργείου Ανάπτυξης αναφέρεται: «Ως διάδρομος διέλευσης για τον κεντροασιατικό ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης, η χερσαία γέφυρα του Καυκάσου καταλαμβάνει μια θέση-κλειδί». Δεν αφορά όμως μόνο στο ζήτημα των πρώτων υλών, αλλά και στο ότι πρόκειται για μια γεωστρατηγική περιοχή, για μια χώρα που συνορεύει με την Ρωσία. Το αν το Βερολίνο και οι Βρυξέλλες θα χρησιμοποιήσουν από την μεριά τους την Γεωργία υποστηρίζοντας αντιρωσικές δραστηριότητες στο ρωσικό βόρειο Καύκασο, αυτό θα φανεί στο μέλλον.