Πριν από 100 χρόνια άρχισε ο 1ος παγκόσμιος πόλεμος

Στις 28 Ιουνίου 1914 στην βοσνιακή πρωτεύουσα Σαράγιεβο σκοτώθηκαν σε μια απόπειρα δολοφονίας ο αυστριακός διάδοχος του θρόνου αρχιδούκας Φραντς Φέρντιναντ και η γυναίκα του Σοφία φον Χόενμπουργκ. Η απόπειρα δολοφονίας καταλογίστηκε αμέσως στην κυβέρνηση του βασιλείου της Σερβίας. Στη Βιέννη αποφασίστηκε ένα «ξεκαθάρισμα λογαριασμών με την Σερβία». «Τώρα ή ποτέ!», σχολίασε μια αναφορά από τη Βιέννη ο Βίλχελμ ΙΙ, κάνοντας λόγο για ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών με τη Σερβία. 

Σ΄ ένα περίπλοκο, μυστικό παιχνίδι διαπραγματεύσεων που διεξήχθη μεταξύ Βερολίνου και Βιέννης τον Ιούλιο, προετοιμάστηκε και ξέσπασε άμεσα ο πόλεμος. Στους πολιτικά υπεύθυνους σε όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ήταν καθαρό ότι μια στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ Αυστροουγγαρίας και Σερβίας θα προκαλούσε αμέσως την επέμβαση της Ρωσίας και έτσι ο ευρωπαϊκός πόλεμος θα ήταν γεγονός. Η απόπειρα δολοφονίας όμως ήταν μόνο η πρόφαση: Ο πόλεμος αυτός είχε προετοιμαστεί ήδη προ πολλού. Κατά τη διάρκεια της κρίσης του Ιουλίου η Κεντρική Επιτροπή της γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας παρέμεινε σχεδόν τέσσερις εβδομάδες αδρανής.

Αρχικά στις 25 Ιουλίου ακολούθησε μια έκκληση για διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο.

Δεν υπήρξε σχεδόν ούτε μια μεγάλη πόλη στη Γερμανία που να μην διαδήλωσαν οι εργάτες ενάντια στον πόλεμο. Αλλά παραπλανήθηκαν.

Στις 28 Ιουλίου η Αυστροουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο στον νότιο γείτονά της, την Σερβία. Στις 30 Ιουλίου κινητοποιήθηκε η Ρωσία. Την 1^η Αυγούστου ακολούθησε η κήρυξη του πολέμου από την Γερμανία στη Ρωσία.

Τα γερμανικά στρατεύματα επιτέθηκαν στις δύο και στις τέσσερις Αυγούστου στα ουδέτερα κράτη Λουξεμβούργο και Βέλγιο αντιστοίχως. Την 3^η Αυγούστου ακολούθησε η κήρυξη πολέμου ενάντια στη Γαλλία. Ο πόλεμος μετατράπηκε σε πανευρωπαϊκό, μάλιστα σε παγκόσμιο πόλεμο.

Συνολικά μέχρι τα τέλη του πολέμου πήραν μέρος στον πόλεμο 38 κράτη. Με συνολικά 23 εκατομμύρια στρατιώτες των λεγόμενων Μεσαίων Δυνάμεων (Γερμανικό Ράιχ και Αυστροουγγαρία, αργότερα προσχώρησαν στη Συμμαχία η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Βουλγαρία) και 42 εκατομμύρια επιστρατευμένους άνδρες της Αντάντ, οι οποίοι οδηγήθηκαν στις μάχες, ο πόλεμος ξεπέρασε και τη φαντασία των στρατιωτικών όλων των κρατών καθώς και τις προειδοποιητικές προγνώσεις, όπως τις διατύπωσε για παράδειγμα ο Φρίντριχ Ένγκελς το 1887: «Οι καταστροφές του τριακονταετούς πολέμου συρρικνωμένες σε τρία έως τέσσερα έτη και επεκτεινόμενες σε όλη την ήπειρο˙ πείνα, λοιμός, γενική εξαγρίωση των στρατών όπως και των λαϊκών μαζών, που έχει προκληθεί από την οξεία ένδεια˙ απελπιστική σύγχιση της τεχνητής λειτουργίας μας στο εμπόριο, τη βιομηχανία και τις πιστώσεις, που κατέληγαν σε μια γενική πτώχευση˙ κατάρρευση των παλιών κρατών και της παραδοσιακής τους κρατικής σοφίας, σε τέτοιο βαθμό, που οι Κορώνες κυλούν κατά δεκάδες πάνω στο πεζοδρόμιο και δεν βρίσκεται κανένας να τις μαζέψει…». Οι κυρίαρχες τάξεις στην απληστία τους για κέρδος έγραψαν στα παλιά τους τα παπούτσια όλες τις προειδοποιήσεις, η δεξιά σοσιαλδημοκρατική ηγεσία, η οποία από δω και πέρα ακολούθησε τον Βίλχελμ ΙΙ στην «εκεχειρία» που αυτός κήρυξε, παρίστανε τους πατριώτες και ως εκ τούτου τάχθηκε με την πλευρά της κυρίαρχης τάξης, αρνήθηκαν τις επαναστατικές θέσεις της Σοσιαλδημοκρατίας. Διέσπασαν το Κόμμα, φέροντας την ευθύνη για το ότι οι εργάτες σε κατάσταση πολέμου και διαταγής για επιστράτευση, δεν μπορούσαν πλέον να προβάλλουν αποφασιστική αντίσταση.

Η γερμανική επίθεση που ξεκίνησε σύμφωνα με το σχέδιο στο δυτικό κύριο θέατρο του πολέμου, απέτυχε ήδη τον Σεπτέμβριο στη μάχη στον Μάρνη. Ταυτόχρονα τα αυστροουγγρικά στρατεύματα υπέστησαν στη Γαλικία και στη Σερβία βαριές ήττες. Μια δεύτερη προσπάθεια το φθινόπωρο να χτυπηθούν αποφασιστικά τα γαλλο-αγγλικά στρατεύματα, απέτυχε. Η αποτυχία του πρώτου μεγάλου κύριου χτυπήματος στη Δύση σηματοδότησε ένα σημαντικό σημείο καμπής στην πορεία του πολέμου.

Ενόσω αποτύγχανε το μακροχρόνιο προετοιμασμένο σχέδιο για κεραυνοβόλο πόλεμο, οι διάφορες ομάδες των κυρίαρχων τάξεων προωθούσαν τις απαιτήσεις τους. 

Η βαριά βιομηχανία και η χημική βιομηχανία απαιτούσαν την άμεση προσάρτηση μεγάλων περιοχών της Γαλλίας, την προσάρτηση του Βελγίου, την περιοχή του Ντον και την Κριμαία, τις ανατολικές Βαλτικές επαρχίες της Ρωσίας και τμήματα της Πολωνίας.

Οι μεγάλες τράπεζες και οι βιομήχανοι των έτοιμων προϊόντων υποστήριζαν περισσότερο μια άμεση ευρεία κυριαρχία στην Ευρώπη με τη μορφή ενός οικονομικού Συνδέσμου στον οποίο θα ηγείται η Γερμανία. Οι αριστοκράτες, τέλος, προσανατολίστηκαν κυρίως στην προσάρτηση μεγάλων τμημάτων της Πολωνίας και των Βαλτικών επαρχιών της Ρωσίας. Επιπλέον, απαιτούνταν γενικά μια μεγάλη αποικιακή αυτοκρατορία στην Αφρική και επιδιώκονταν η εξάλειψη της αγγλικής και γαλλικής επιρροής στην Εγγύς Ανατολή. Οι απαιτήσεις για τους πολεμικούς στόχους, τις οποίες προσπαθούσε να συνοψίσει ο καγκελάριος του Ράιχ Τέομπαλτ φον Μπέτμαν Χόλβεκ στις 9 Σεπτεμβρίου 1914 σε ένα μυστικό επίσημο πρόγραμμα, αποκάλυπταν τον πραγματικό σκοπό του πολέμου, καθώς και την περιπετειώδη μακριά από την πραγματικότητα εκτίμηση του συσχετισμού δυνάμεων από τον γερμανικό ιμπεριαλισμό.

Το φθινόπωρο του 1914 παγιώθηκε στη Δύση το μέτωπο σ έναν πόλεμο θέσεων συνεπεία της εξάντλησης και των δυό πλευρών. Το μέτωπο αυτό που ξεκινούσε από την ακτή της Μάγχης και έφτανε μέχρι τα ελβετικά σύνορα δεν άλλαξε σχεδόν καθόλου μέχρι το 1918. Επίσης, στην Ανατολή σχηματίστηκε τον χειμώνα του 1914/15 ένα μέτωπο που ξεκινούσε από την Ανατολική Πρωσία και έφτανε μέχρι τα Καρπάθια.

Ο πόλεμος διήρκεσε τέσσερα χρόνια. Έληξε επίσημα με την ανακωχή της Κομπιέν στις 11 Νοεμβρίου του 1918, αλλά ήδη προηγουμένως μεγάλωσε η αντίσταση και κατέληξε σε απεργίες και επαναστατικές εξεγέρσεις. Περισσότερα από 15 εκατομμύρια άνθρωποι –στρατιώτες και πολίτες- έχασαν τη ζωή τους.

Πηγή: unsere zeit (εφημερίδα του Γερμανικού ΚΚ), 25/07/2014

Μετάφραση – Επιμέλεια: Παναγιώτης Γαβάνας