Η επιθυμία ασφάλειας

Του Γ. Φαράκλα Η επιθυμία ασφάλειας είναι αξιόμεμπτη, ωστόσο, μόνον αν υπάρχει ένας σοβαρός λόγος να προτιμάται ο φόβος από τον μη φόβο. Αυτός ο λόγος είναι σοβαρός, αν έχει σχέση με ό,τι μπορεί να κάμει τη ζωή άξια να τη ζήσουμε. Πόσοι είναι όμως αυτοί που δεν θα θεωρούσαν μια ζωή χωρίς φόβο για τη ζωή, τη δική τους και των οικείων τους, άξια να τη ζήσουν; Πιστεύω πολύ λίγοι.

Υπάρχει μια ηρωική έννοια της ελευθερίας. Ελεύθερος με αυτή την έννοια είναι, π.χ., όποιος αντιστέκεται στην καταπίεση. Όταν ο Γάλλος φιλόσοφος Σαρτρ έγραφε «ποτέ δεν υπήρξαμε τόσο ελεύθεροι όσο επί Κατοχής», σε αυτή την έννοια αναφερόταν. Το όνειρο του αντάρτη είναι όμως η ειρήνη, και η ειρήνη είναι μια συνθήκη όπου μπορεί κανείς να είναι ελεύθερος χωρίς να παίζει τη ζωή του κορώνα - γράμματα. Υπάρχει μια μη ηρωική έννοια ελευθερίας, η οποία είναι ο σκοπός της ηρωικής, και συνεπώς τής είναι ανώτερη. Δεν είναι θέμα οκνηρίας ή κόπωσης, αλλά θεσμικής οργάνωσης. Είναι προτιμότερο να μην κοιμάσαι με όπλο κάτω από το μαξιλάρι σου, να μην λύνεις τις διαφορές σου με αυτοδικία, γενικά να μην φοβάσαι. Γιατί τότε μόνο είσαι ελεύθερος να ασχολείσαι με άλλα πράγματα πέρα από την ασφάλειά σου και των οικείων σου. Άρα τότε είσαι περισσότερο ελεύθερος, καθώς η μη ηρωική ελευθερία περιλαμβάνει την ελευθερία να μορφωθείς, να χαρείς έργα τέχνης, να συζητάς...

Η ασφάλεια είναι προϋπόθεση για να είσαι περισσότερο ελεύθερος από όταν είσαι καταδικασμένος να διαλέξεις ανάμεσα στην καταπίεση ή τον ηρωισμό. Γι' αυτό η εθνική ανεξαρτησία, η έννομη τάξη, η αστυνόμευση και η δικαιοσύνη είναι απαραίτητες για την ελευθερία. Επειδή καθιστούν τον ηρωισμό περιττό. Οι μόνοι που θρηνούν επειδή έτσι μειώνεται η ετοιμότητά μας να σκοτώνουμε είναι μάλλον οι θαυμαστές του εθνικοσοσιαλισμού.

Την ασφάλεια στηρίζουν όμως επίσης οι θεσμοί εκείνοι που με απαλλάσσουν από τον ηρωισμό στον χώρο της οικονομίας. Διότι μπορώ να φοβάμαι ότι θα σκοτώσουν εμένα ή τους οικείους μου οι ληστές, οι δυνάμεις κατοχής, το δικτατορικό καθεστώς, αλλά η ζωή μας απειλείται κι από την έλλειψη πόρων, είτε επειδή σοβεί το φάσμα της πείνας, είτε απλώς γιατί μας απειλεί η αδυναμία να πληρώσουμε για την υγειονομική μας περίθαλψη. Δεν πεθαίνει κανείς μόνο από σφαίρες, πεθαίνει και από αρρώστια. Μια παράλογη αρρώστια είναι άλλωστε εκείνη που προκαλείται από τον φόβο, φόβο μήπως σκοτωθώ εγώ ή οι οικείοι μου, μήπως πεινάσουμε, και μήπως αρρωστήσουμε.

Η κεφαλαιοκρατία, ή η «οικονομία της αγοράς», όπως ονομάζεται πλέον, που επιβλήθηκε πολεμώντας ενάντια στις ηρωικές αξίες που προέβαλλε η αριστοκρατία, υποσχόμενη ένα μέλλον χωρίς καθημερινή βία, άρα χωρίς ανάγκη ηρωισμού, τριάντα χρόνια τώρα γελοιοποιεί την επιθυμία για ασφάλεια και αντιτάσσει σε αυτή το όραμα του οικονομικού ηρωισμού. Βέβαια η ιδεολογία που στήριζε το οικονομικό σύστημα υποσχόταν ήδη παλαιότερα επιβράβευση στους άξιους. Άξιοι ήσαν όμως τότε οι μη οκνηροί. Τώρα η ατομική αξία αποσυνδέεται από την εργατικότητα. Άξιος είναι όποιος αντέχει τον κίνδυνο να χάσει τη δουλειά του ή τα χρήματά του, όποιος έχει το σθένος να πάρει ρίσκα, να παίξει τους πόρους του κορώνα - γράμματα. Επιστρέφουμε σε ένα είδος ηρωισμού που αναπαράγει τα αριστοκρατικά πολεμικά πρότυπα, μόνο μεταφέροντάς τα στο πεδίο της οικονομίας. Ο ικανός να επιβιώνει μέσα σε συνθήκες ανασφάλειας, χωρίς τις δικλίδες ασφαλείας που οι «αγκυλώσεις του παρελθόντος», όπως λένε, επιβάλλουν «ακόμη» στις κυβερνήσεις, αυτός θεωρείται άξιος να κυριαρχεί. Όπως οι ιδεολόγοι του ρατσισμού απεχθάνονται την ειρήνη γιατί, με το να αμβλύνει τον φόβο, δεν αναπτύσσει την αγάπη του πολεμικού κινδύνου, έτσι οι ιδεολόγοι της αγοράς απεχθάνονται το κράτος πρόνοιας, γιατί, με το να αμβλύνει τον φόβο, δεν αναπτύσσει την αγάπη του οικονομικού κινδύνου.

Η επιθυμία ασφάλειας είναι αξιόμεμπτη, ωστόσο, μόνον αν υπάρχει ένας σοβαρός λόγος να προτιμάται ο φόβος από τον μη φόβο. Αυτός ο λόγος είναι σοβαρός, αν έχει σχέση με ό,τι μπορεί να κάμει τη ζωή άξια να τη ζήσουμε. Πόσοι είναι όμως αυτοί που δεν θα θεωρούσαν μια ζωή χωρίς φόβο για τη ζωή, τη δική τους και των οικείων τους, άξια να τη ζήσουν; Πιστεύω πολύ λίγοι.

* Ο Γ. Φαράκλας διδάσκει πολιτική φιλοσοφία στο Πάντειο πανεπιστήμιο

http://redwire.gr/using-k2-main/opinions/item/1643-h-epithymia-asfaleias.html