Αναμφισβήτητα η ενεργειακή ανεξαρτησία είναι στρατηγική επιδίωξη όλων των κρατών, συμμαχιών και ενώσεων ενώ ταυτόχρονα ο έλεγχος των ενεργειακών αποθεμάτων, των οδών διακίνησης τους και γενικότερα της εκμετάλλευσης τους, αποτελούν βασικό όργανο της εξωτερικής και οικονομικής πολιτικής. Σε τελική όμως ανάλυση, η διακίνηση και εκμετάλλευση των ενεργειακών αποθεμάτων πάντοτε έχει αμοιβαία αλληλοεξαρτώμενους παραγωγό και καταναλωτή.
Τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο τα ενεργειακά ζητήματα έχουν μονοπωλήσει το ενδιαφέρον των ΜΜΕ καθώς αποτελούν μια αληθοφανή αλλά συχνά μονόπλευρη προσπάθεια κατανόησης και εξήγησης των πολυσύνθετων φαινομένων των γεωπολιτικών ανταγωνισμών. Ο σημερινός κόσμος είναι πολυσύνθετος, πολυπολικός ή μονοπολικός κατά περίπτωση, αλληλοεξαρτώμενος και ανταγωνιστικός. Κύριοι –αλλά όχι μοναδικοί- δρώντες εξακολουθούν να είναι τα εθνικά κράτη. Διεθνείς οργανισμοί, πολυεθνικές επιχειρήσεις, υπερεθνικές οργανώσεις, ατομικά και ομαδικά συμφέροντα συνυπάρχουν και καθιστούν το τοπίο ακόμη πιο σύνθετο. Στις περισσότερες δε περιπτώσεις, η προσπάθεια αιτιολόγησης των γεγονότων μέσω μιας υπεραπλουστευμένης αντιπαράθεσης δύο σαφώς καθορισμένων παρατάξεων με σαφώς αντικρουόμενα συμφέροντα είναι αντιπαραγωγική καθόσον δεν αναγνωρίζει την πολυπλοκότητα της αλληλεξάρτησης και του πολυεπίπεδου ανταγωνισμού. Μια απλή ανάγνωση του χάρτη της Νοτιανατολικής Ευρώπης αρκεί για να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα μέσα από τις προσπάθειες επέκτασης-ανάσχεσης της Ρωσίας, των τριβών για τον έλεγχο της διακίνησης της ενέργειας, των συνεπειών της εξάπλωσης της ισλαμικής τρομοκρατίας και αστάθειας στη Μέση Ανατολή αλλά και των επεκτατικών κινήσεων των κεφαλαίων για εκμετάλλευση των πολλά υποσχόμενων αγορών της περιοχής.
Σε αντίθεση όμως με την κοινή λογική, παρά την αστάθεια στη Μέση Ανατολή και την κρίση της Ουκρανίας, βιώνουμε σήμερα (Δεκέμβριος 2014) μια σημαντική (35%) πτώση της τιμής του πετρελαίου που αργά ή γρήγορα θα επηρεάσει εξίσου σημαντικά και την τιμή του φυσικού αερίου. Αυτές οι διακυμάνσεις στις τιμές των υδρογονανθράκων έχουν τα αντίστοιχα, κατά περίπτωση, θετικά (καταναλωτές) ή αρνητικά (παραγωγοί) αποτελέσματα. Αποκαλύπτουν όμως αφενός το γενικότερο γεωπολιτικό παιχνίδι, σημαντικό μέρους του οποίου αποτελεί και ο έλεγχος της ενέργειας (παραγωγή, διακίνηση) και αφετέρου την παγκόσμια αλληλεξάρτηση και την ευαίσθητη διασύνδεση διεθνούς ανάπτυξης, διακίνησης της ενέργειας και τεχνολογίας. Προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε την πρόσφατη πτώση των τιμών του πετρελαίου επισημαίνουμε την αύξηση παραγωγής του αμερικανικού σχιστολιθικού πετρελαίου, τη μείωση ζήτησης λόγω ασθενέστερης ανάπτυξης σε ΕΕ και Κίνα και την αδυναμία των πετρελαιοπαραγωγών χωρών να συμφωνήσουν σε ελεγχόμενη ελάττωση της παραγωγής. Επιπλέον, πιθανόν να υποκρύπτεται και συντονισμένη προσπάθεια να πληγούν οι πηγές της ρωσικής οικονομίας και ισχύος χωρίς να μπορούμε να παραβλέψουμε και την φημολογούμενη επιθυμία της Σαουδικής Αραβίας να αδρανοποιήσει τη σχιστολιθική παραγωγή ενέργειας με προσωρινή προσφορά ενέργειας σε ανταγωνιστικά χαμηλές τιμές που ωθούν σε κατάρρευση τις επενδύσεις σε σχιστολιθικούς υδρογονάνθρακες (αναφερόμενο κόστος εξόρυξης σχιστολιθικού πετρελαίου περί τα 50-60 USD). Οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου καίτοι εκ πρώτης όψεως είναι ιδιαίτερα υποβοηθητικές στην ελληνική οικονομία εν τούτοις ίσως καθυστερήσουν τις προσπάθειες ανακάλυψης και εκμετάλλευσης υποθαλασσίων κοιτασμάτων και τα σχέδια κατασκευής υποθαλασσίων αγωγών (αμφότερα υψηλού κόστους μη ανταποδοτικού με τις παρούσες τιμές πετρελαίου).
Με την κορύφωση της πρόσφατης ουκρανικής κρίσεως, επανέκαμψαν καθυστερημένα και με δόση υπερβολής και οι ανησυχίες για την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης. Δεν πρέπει όμως να παραγνωρίζουμε ότι αναφορικά με τα θέματα της ενέργειας δεν ομιλούμε για εξάρτηση αλλά για αλληλεξάρτηση παραγωγού με καταναλωτή. Η διαφοροποίηση έγκειται ότι στην περίπτωση διακοπής της ενεργειακής τροφοδοσίας, ο καταναλωτής είναι πιο άμεσα εξαρτώμενος, καθόσον τα αποτελέσματα εκδηλώνονται άμεσα ενώ στον παραγωγό τα αποτελέσματα εμφανίζονται σε μεταγενέστερο χρόνο με τη διακοπή των εσόδων του. Η στοιχειώδης σύνεση, επιβάλλει σε αμφότερους την ύπαρξη εναλλακτικών λύσεων για τη διασφάλιση των εισαγωγών ή εξαγωγών τους. Ο προμηθευόμενος πρέπει να έχει προνοήσει για τη εξασφάλιση πολλαπλών πηγών προμήθειας αλλά και οδών μεταφοράς των ενεργειακών εισαγωγών του. Αντίστοιχα, ο προμηθευτής πρέπει να έχει διαμοιράσει τις εξαγόμενες ποσότητες ενέργειας σε ικανό αριθμό καταναλωτών αλλά και οδών και μέσων διακίνησης. Ειδικά ο καταναλωτής πρέπει να διαθέτει και επαρκείς αποθηκευτικές ικανότητες για να αντιμετωπίσει τυχόν έκτακτες καταστάσεις.
Η Ευρώπη σήμερα εξακολουθεί να είναι εξαρτημένη (24%) από τη ενέργεια που ελέγχεται (πηγάζει ή μεταφέρεται) από τη Ρωσία. Επιπλέον η πλειονότητα των αγωγών διέρχεται από Ουκρανία και Λευκορωσία ενώ η Νοτιανατολική Ευρώπη είναι σχεδόν γυμνή από αγωγούς (πετρελαίου ή φυσικού αερίου). Η προσπάθεια μείωσης της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης σημαίνει τη χρήση όσο των δυνατόν περισσοτέρων αγωγών ερχόμενων από νότιες ή ανατολικές πηγές (εκτός της Ρωσίας) και χωρίς τη διέλευση τους από την Ουκρανία και Λευκορωσία, άρα αναγκαστικά διερχόμενων από τον ευρύτερο χώρο των Βαλκανίων-νοτιανατολικής Μεσογείου. Μειονεκτήματα όμως είναι:
η ασταθής κατάσταση των πηγών προέλευσης της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής,
η διαφαινόμενη απροθυμία-διστακτικότητα ίσως και ανεπάρκεια των χωρών της Κασπίας-Κεντρικής Ασίας να προμηθεύσουν κατευθείαν την Ευρώπη,
η ύπαρξη εν δυνάμει εστιών ανάφλεξης σε ορισμένες περιοχές της διέλευσης,
το τεράστιο κόστος λόγω εδαφικής διαμόρφωσης,
η έλλειψη θεσμών σε συνδυασμό με τη διαφθορά που δημιουργούν ανεπίτρεπτες για τις επενδύσεις κωλυσιεργίες σε ορισμένες χώρες διέλευσης,
και οι αντιπαλότητες κρατών σε συνδυασμό με τα αντικρουόμενα συμφέροντα των εταιρειών.
Στον αγώνα της ενεργειακής απεξάρτησης, πλέον των κρατών, έχουν εμπλακεί και οι πολυεθνικές επιχειρήσεις. Είθισται, αυτές οι πολυεθνικές επιχειρήσεις να υποστηρίζουν τα συμφέροντα των κρατών στα οποία είναι και οι αντίστοιχες έδρες τους και η πλειονότητα των μετόχων που ελέγχουν τα κεφάλαια τους. Αυτό όμως δεν τις εμποδίζει να ενεργούν και με καθαρά κερδοσκοπικά κίνητρα επιλέγοντας τη βέλτιστη για τα συμφέροντα τους λύση ή σχέδιο. Είναι μάλιστα συνηθισμένη η πρακτική της συγκρότησης κονσόρτσιουμ εταιρειών τελείως διαφορετικής προέλευσης και αντικρουόμενων κρατικών συμφερόντων. Αυτή η τακτική των εταιρειών σε συνδυασμό με τον κρατικό ανταγωνισμό για τον έλεγχο της διακίνησης της ενέργειας έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση πληθώρας εναλλακτικών και ανταγωνιστικών επενδυτικών σχεδίων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση του ανταγωνισμού μεταξύ αγωγών ΤΑΡ και NABUCCO που αμφότεροι επεδίωκαν την προώθηση αζέρικου φυσικού αερίου από το ίδιο κοίτασμα (Shah Deniz). Νικητής, το 2013, η κοινοπραξία που υποστηρίζει την κατασκευή του ΤΑΡ, αποτελούμενη από την BP (Αγγλία, 20%), SOCAR (Αζερμπαϊτζάν, 20%), STATOIL (Νορβηγία, 20%), Fluxys (Βέλγιο, 19%) Enegas (Ισπανία, 16%) και ΑXPO (Ελβετία, 5%). Η επιλογή του κατασκευαστή έγινε από την κοινοπραξία που ελέγχει το κοίτασμα Shah Deniz στο Αζερμπαϊτζάν και αποτελείται από την αζέρικη SOCAR (16.7%), την τουρκική TPAO (19%), τη μαλαισιανή PETRONAS (15.5%), τη ρωσική LUKOIL (10%), την ιρανική NOIC (10%) και την BP (28.85%).
Μέχρι τον προηγούμενο μήνα οι μετοχές της εταιρείας BP βρίσκονταν κατά 38% σε αμερικανούς επενδυτές, 36% σε Βρετανούς, 14% Ευρωπαίους και 12% σε λοιπούς! Βλέπουμε λοιπόν την αγαστή συνεργασία και συνεκμετάλλευση του κοιτάσματος Shah Deniz από Βρετανική, Ιρανική, Αζέρικη, Τουρκική, Μαλαισιανή και Ρωσική εταιρεία υπό την υψηλή επίβλεψη αγγλοαμερικάνων επενδυτών.
Η προσπάθεια λοιπόν της κρατικής ενεργειακής απεξάρτησης σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό και την προσπάθεια μεγιστοποίησης των εμπορικών ωφελημάτων της κάθε επένδυσης έχει σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση πληθώρα εναλλακτικών και ανταγωνιζομένων επενδυτικών σχεδίων εκμετάλλευσης και διακίνησης της ενέργειας. Η αγορά όμως ενέργειας μόνο θετικά οφέλη μπορεί να έχει από ένα παρόμοιο ανταγωνισμό ιδίως όταν αυτός προωθεί εναλλακτικές λύσεις για καταναλωτή και παραγωγό. Όπως είναι φυσικό και κάθε κράτος να εκτιμά ότι τα οφέλη του αυξάνονται με την επιλογή της (α) ή (β) λύσεως και να επιδιώκει τη μεγιστοποίηση των ωφελημάτων του. Ανάλογους υπολογισμούς διαπράττουν και οι υπερεθνικά διαπλεκόμενες εταιρείες ενέργειας. Επειδή μάλιστα οι ισορροπίες είναι ευαίσθητες και ευμετάβλητες οι «μεγάλοι» παίκτες αποφεύγουν να τοποθετούν «όλα τα αυγά τους σε ένα καλάθι-πρόγραμμα».
Τη συγκεκριμένη μάλιστα περίοδο, η περιοχή της Νοτιανατολικής Ευρώπης (συμπεριλαμβανομένης και ευρύτερης λεκάνης της Ανατολικής Μεσογείου) εμφανίζεται ως ο εναλλακτικός δρόμος (αναφέρεται ως χώρος διέλευσης του South Gas Corridor) για την μερική απεξάρτηση της Ευρώπης από τις ρωσικές πηγές και οδούς της ενέργειας. Τη σημασία αυτή την αναγνωρίζουν όλοι οι εμπλεκόμενοι δρώντες (κράτη και πολυεθνικές εταιρείες) που προσπαθούν να τοποθετήσουν στρατηγικά και πολυεπίπεδα τα «πιόνια» τους στην περιοχή ώστε σε συνδυασμό και με τους άλλους παίκτες να εκπληρώσουν τους αντικειμενικούς σκοπούς τους.
Η Νοτιανατολική Ευρώπη, με σχετικά περιορισμένα μέχρι σήμερα επιβεβαιωμένα αποθέματα υδρογονανθράκων, αποτελεί το αναγκαίο χώρο χερσαίας ή υποθαλάσσιας διέλευσης των αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου αλλά και των δρομολογίων των αντίστοιχων πλοίων μεταφοράς τους. Τυχόν ανακάλυψη οικονομικώς αξιοποιήσιμων κοιτασμάτων στο θαλάσσιο χώρο εγγύς Κρήτης και Κύπρου, εννοείτε ότι πολλαπλασιάζει την αξία της περιοχής και θα την καταστήσει όχι μόνο περιοχή διέλευσης αλλά και παραγωγής. Μια τέτοια εξέλιξη θα μείωνε την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από την υπερπαραγωγό Ρωσία και τις ασταθείς και απρόβλεπτες χώρες διέλευσης Ουκρανία και Τουρκία.
Η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης θα μπορούσε και σήμερα να είχε μειωθεί κατακόρυφα αν είχε επιτευχθεί η συγκρότηση μιας κοινής ενεργειακής πολιτικής συνολικής προμήθειας, αποθήκευσης, διακίνησης και τιμολόγησης των εισαγομένων υδρογονανθράκων για όλες τις χώρες από μια ευρωπαϊκή αρχή. Μια τέτοιων τεραστίων διαστάσεων αγορά καθιστά πρακτικά αδύνατο τον εκβιασμό της διακοπής της ροής της ενέργειας και επιτυγχάνει καλύτερες τιμές και εγγυημένη διανομή μέσω της ζωτικής αλληλεξάρτησης προμηθευτή-καταναλωτή. Τα συμφέροντα όμως ορισμένων κρατών μελών, των πολυεθνικών εταιρειών αλλά και των παραγωγών χωρών παρεμποδίζουν μια τέτοια εξέλιξη από μια άτολμη και φοβική Ευρώπη εγκλωβισμένη στην ύφεση και στην εσωστρέφεια.
Ειδικά για τις μικρές χώρες, όπως η Ελλάδα, και μέχρι να υλοποιηθεί μια πραγματική ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική, σώφρον είναι να εντάσσονται σε όσο το δυνατόν περισσότερα πολυεθνικά προγράμματα τα οποία υποστηρίζονται από μεγάλης εμβέλειας εταιρείες με υποστήριξη και αμοιβαία συμφέροντα σε αμφότερες τις πλευρές (Δύση-Ρωσία). Η επικερδής για τα εθνικά συμφέροντα μας επιλογή της διέλευσης ενός αγωγού από τα εδάφη της χώρας μας, πλέον των γεωπολιτικών ισορροπιών και των οικονομικών παραμέτρων (που δεν μπορούμε εν πολλοίς να επηρεάσουμε), καθορίζεται και από την αξιοπιστία και τη σταθερότητα μας ως ευνομούμενη κρατική υπόσταση αλλά και το επίπεδο τεχνογνωσίας και ικανοτήτων των εταιρειών και του ειδικευμένου προσωπικού μας.
Στην ελληνική πραγματικότητα, η επικέντρωση στη σημασία των αγωγών δεν πρέπει να μας κάνει να ξεχνάμε την ύπαρξη των δικών μας ευέλικτων αγωγών δηλαδή της εμπορικής ναυτιλίας μας, χώρο στον οποίο αποτελούμε υπερδύναμη. Η μεταφορά αργού πετρελαίου εξακολουθεί σήμερα να πραγματοποιείται σε ποσοστό πάνω από 85% με πετρελαιοφόρα πλοία. Επίσης από τα στενά του Βοσπόρου-Δαρδανελίων και το Αιγαίο Πέλαγος διέρχονται τα πετρελαιοφόρα που μεταφέρουν αργό πετρέλαιο από τα λιμάνια Novorossiysk, Supsa και Ceyhan (και όχι μόνο). Αντίθετα, για το φυσικό αέριο, η ζήτηση του οποίου γνωρίζει συνεχή αύξηση τα τελευταία χρόνια, ο προτιμητέος τρόπος μεταφοράς (για τεχνικούς-οικονομικούς λόγους) είναι η χρήση αγωγών. Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται όμως και η μεταφορά του με ειδικά πλοία μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG). Μειονέκτημα ακόμη αυτής της μεθόδου αποτελεί το τεράστιο κόστος κατασκευής μονάδων υγροποίησης του φυσικού αερίου και θέματα ασφαλείας. Η χώρα μας αποτελεί πρώτη δύναμη και στα πλοία μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου μια μορφή διακίνηση ενέργειας που η ζήτηση της αυξάνεται σταθερά. Παράλληλα είναι σε εξέλιξη σχεδιασμοί και εργασίες για την αύξηση των αποθηκευτικών χώρων και μικρού μήκους αγωγών με σκοπό η χώρα μας να εξελιχθεί σε τροφοδότη φυσικού αερίου των γειτονικών χωρών.
Σε κάθε περίπτωση, επιβάλλεται η προσεκτική στάθμιση (άνευ προκαταλήψεων και συναισθηματισμών) όλων των παραγόντων συμμετοχής μας σε διάφορα προγράμματα διακίνησης ενέργειας με πρωταρχικό γνώμονα τα εθνικά συμφέροντα αλλά χωρίς να παραγνωρίζουμε τη διεθνή πραγματικότητα και χωρίς να υπερεκτιμούμε τις δυνατότητες ελιγμών μας, τις δεσμεύσεις μας και τις γεωστρατηγικές (οικειοθελείς ή μη) εξαρτήσεις μας.
Βοήθημα κατανόησης κειμένου: Αγωγοί Υδρογονανθράκων στη Νοτιανατολική Ευρώπη-Ανατολική Μεσόγειο και Κασπία
Για μια καλύτερη κατανόηση και υποστήριξη του κειμένου κρίνω σκόπιμο στο σημείο αυτό να παραθέσω μια σύντομη αναφορά στους αγωγούς υδρογονανθράκων που διατρέχουν την περιοχή μας ή ευρίσκονται σε σχεδιασμό ή και κατασκευή. Ως γνωστόν, η ΕΕ επιδιώκει τη μερική ενεργειακή απεξάρτηση της από τη ρωσική ενέργεια με την προμήθεια αζέρικου (σε πρώτη φάση) φυσικού αερίου μέσω του επονομαζόμενου Southern Gas Corridor που με αφετηρία την περιοχή της Κασπίας και μέσω της Νοτιανατολικής Ευρώπης θα καταλήγει τελικά στο ευρύτερο δίκτυο αγωγών της Κεντρικής Ευρώπης. Αρκετοί από τους παρακάτω αναφερόμενους αγωγούς είναι αλληλοϋποστηριζόμενοι και εμφανίζονται κατά περίπτωση υπό διαφορετική ονομασία, πιθανόν όμως τελικά να ενταχθούν ή να αντικατασταθούν από ένα ευρύτερο πρόγραμμα.
TRANS ANATOLIAN NATURAL GAS PIPELINE (TANAP): Το τμήμα του αγωγού φυσικού αερίου εντός Τουρκίας που θα μεταφέρει αέριο από Αζερμπαϊτζάν μέσω Γεωργίας και Τουρκίας (σύνδεση στο Erzurum με South Caucasus Pipeline) προς Ευρώπη (σύνδεση με ΤΑΡ). Έναρξη κατασκευής 2015, επιχειρησιακός το 2019. Το consortium απαρτίζεται από τις SOCAR, BOTAS, TPAO και BP.
TRANS ADRIATIC PIPELINE (TAP): Τμήμα του κεντρικού αγωγού που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από Αζερμπαϊτζάν προς Ευρώπη. Θα δέχεται αέριο μέσω των South Caucasus Pipeline και TANAP και θα διέρχεται από Ελλάδα (Κήποι Έβρου), Αλβανία και θα καταλήγει υποθαλασσίως στην Ιταλία. Επιλέχτηκε το 2013 έναντι του ανταγωνιστικού NABUCCO. Η έναρξη κατασκευής αναμένεται το 2016.
Interconnector Turkey-Greece-Italy (ITGI): Ο μικρού μήκους αγωγός φυσικός αερίου έχει κατασκευαστεί μέχρι Κομοτηνή (Τουρκία-Ελλάδα) μεταφέρει αζέρικο αέριο που διακινείται από το δίκτυο της τουρκικής ΒΟΤΑS και η συνέχιση του προς Ιταλία (σχεδιαζόμενος αγωγός Ποσειδών) μάλλον θα αντικατασταθεί από τον ΤΑΡ. Είναι επιχειρησιακός από το 2007. Σχεδιάζεται να επεκταθεί και προς Βουλγαρία.
South Caucasus Pipeline (SCP): Αγωγός φυσικού αερίου από Αζερμπαϊτζάν μέσω Γεωργίας προς Τουρκία (Erzurum) που θα τροφοδοτεί το σύστημα αγωγών ΤΑΝΑΡ-ΤΑΡ. Ανάπτυξη δίπλα στον αγωγό Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC). Επιχειρησιακός από το 2007.
South Caucasus Pipeline Expansion (SCPΧ): Πρόγραμμα επέκτασης των δυνατοτήτων μεταφοράς φυσικού αερίου του υπάρχοντος SCP. Επιχειρησιακός το 2018.
NABUCCO: Σχεδιαζόμενος αγωγός φυσικού αερίου που θα μετέφερε φυσικό αέριο στην Ευρώπη από το Αζερμπαϊτζάν μέσω του συστήματος του αγωγού ΤΑΝΑΡ. Ο NABUCCO θα διέρχονταν από Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία και Αυστρία. Αντί του NABUCCO προκρίθηκε το 2013 ο ανταγωνιστικός του ΤΑΡ. Λοιποί αγωγοί υπάρχοντες ή υπό σχεδίαση (φυσικού αερίου και πετρελαίου) στην περιοχή είναι: Kirkuk-Ceyhan: Αγωγός που μεταφέρει αργό πετρέλαιο από το Ιράκ στο τουρκικό λιμάνι Ceyhan της Μεσογείου. Επιχειρησιακός από τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Υπόκειται συχνά σε δολιοφθορές και μακροχρόνιες διακοπές λειτουργίας.
Baku-Novorossiysk ή Νorthern Route Export Pipeline (ΝREP): Αγωγός που μεταφέρει αργό πετρέλαιο από το Αζερμπαϊτζάν στο ρωσικό λιμάνι Novorossiysk της Μαύρης Θάλασσας. Επιχειρησιακός από το 1997.
Western Route Export Pipeline (WREP): Αγωγός αργού πετρελαίου από Αζερμπαϊτζάν προς λιμάνι Supsa Γεωργίας. Επιχειρησιακός από το 1999.
Caspian Pipeline Consortium: Αγωγός αργού πετρελαίου από Καζακστάν προς το ρωσικό λιμάνι Novorossiysk της Μαύρης Θάλασσας. Επιχειρησιακός από το 2003.
Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC): Ήδη εν λειτουργία (2006), αγωγός αργού πετρελαίου που από το Αζερμπαϊτζάν, μέσω Γεωργίας καταλήγει στο λιμάνι Ceyhan στην Μεσόγειο (Τουρκία). Στο μέλλον θα μεταφέρει εκτός από αργό πετρέλαιο του Αζερμπαϊτζάν και ποσότητες από Καζακστάν και Τουρκμενιστάν.
Tabriz-Erzurum-Ankara natural gas pipeline: αγωγός φυσικού αερίου από Ιράν προς Τουρκία. Επιχειρησιακός από το 2001 με πολλά προβλήματα λόγω δολιοφθορών και πολιτικών τριβών με Ιράν. Αγωγός Φυσικού Αερίου από Ρωσία μέσω Ουκρανίας, Μολδαβίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας στην Τουρκία. Τροφοδοτεί με φυσικό αέριο τις χώρες των Ανατολικών Βαλκανίων και την Τουρκία. Σύμφωνα με τη συμφωνία συνδέσεως των δικτύων φυσικού αερίου Ελλάδος και Τουρκίας (2005), η χώρα μας έχει αποκτήσει πρόσβαση στο παραπάνω δίκτυο που είναι ήδη συνδεδεμένο µε τα αντίστοιχα της Ρωσίας, του Ιράν, του Αζερμπαϊτζάν και του Τουρκμενιστάν.
Blue Stream: Υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου από Ρωσία προς Τουρκία. Επιχειρησιακός από το 2003.
South Stream: Ο υπό σχεδίαση αγωγός φυσικός αερίου South Stream θα μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο υποθαλασσίως από τη Μαύρη Θάλασσα και εν συνεχεία μέσω Βουλγαρίας, Σερβίας, Ουγγαρίας, Σλοβενίας θα καταλήγει στην Αυστρία. Συμμετέχει η Gazprom αλλά και ευρωπαϊκές εταιρείες όπως η ιταλική Eni. Πιθανόν κλάδοι του να καταλήγουν σε Κροατία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ΠΓΔΜ και Ελλάδα. Είναι ανταγωνιστικός αγωγός του NABUCCO αλλά και κάθε άλλου προγράμματος που επιδιώκει τη διακίνηση αζέρικου αερίου προς την Ευρώπη. Επίσης αποφεύγει την Ουκρανία διερχόμενος υποθαλασσίως από την τουρκική υφαλοκρηπίδα. Ήδη η ΕΕ, ένεκα της όξυνσης των σχέσεων με τη Ρωσία έχει καλέσει τα μέλη της να αναθεωρήσουν τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα και η Βουλγαρία έχει προσωρινά σταματήσει τις διαδικασίες για την εξέταση καταγγελιών διαφθοράς και πρακτικών μη σύννομων με το κοινοτικό δίκαιο. Η Ρωσία έχει απαντήσει με προσφυγή στο Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου για αθέμιτες πρακτικές εκ μέρους της ΕΕ. Τον Νοέμβριο 2014, ο Ρώσος Πρόεδρος ανακοίνωσε την αναστολή του ρωσικού ενδιαφέροντος για την κατασκευή του υπόψη αγωγού (δεν υπάρχει μέχρι σήμερα επίσημη ρωσική κυβερνητική ανακοίνωση ή ανακοίνωση του κονσόρτσιουμ κατασκευής) και πρόκρινε την ενίσχυση της χωρητικότητος του Blue Stream και την μέσω αυτού μεταφορά φυσικού αερίου μέχρι τα ελληνοτουρκικά σύνορα αφήνοντας το θέμα της περαιτέρω αξιοποιήσεως στην ΕΕ.
Την παρούσα περίοδο μόνο το αζέρικο αέριο προσφέρεται για τη μερική απεξάρτηση της Ευρώπης από τη ρωσική αγορά. Εκφράζονται όμως ανησυχίες για τη δυνατότητα του αζέρικου αερίου να καλύψει τις ευρωπαϊκές ανάγκες. Επιδιώκεται η ενίσχυση των αζέρικων κοιτασμάτων (φυσικού αερίου και αργού πετρελαίου) από τις υπόλοιπες χώρες πέριξ της Κασπίας Θάλασσας (Τουρκμενιστάν, Καζακστάν) με ένα σύστημα αγωγών (υποθαλασσίως) και πλοίων (Trans Caspian Oil Transport System) μέσω της Κασπίας Θάλασσας παρακάμπτοντας Ρωσία και Ιράν. Αυτή η κίνηση έχει συναντήσει την έντονη αντίδραση της Ρωσίας και του Ιράν που επικαλούμενες παλαιότερες συμφωνίες και περιβαλλοντολογικούς λόγους έχουν μπλοκάρει το πρόγραμμα. Το αποτέλεσμα των καθυστερήσεων και των ρωσικών πιέσεων είναι το Τουρκμενιστάν και Καζακστάν να έχουν επιλέξει τη χρήση ρωσικών αγωγών για την προώθηση του δικού τους φυσικού αερίου στην Ευρώπη, αυξάνοντας την εξάρτηση της τελευταίας -αλλά και τη δική τους- από τη Ρωσία.
Ιράν-Τουρκία-Ευρώπη (ΙΤΕ): Υπό εξέταση αγωγός φυσικού αερίου από Ιράν μέσω Τουρκίας προς Ευρώπη με σκοπό την αύξηση της ενεργειακής εξάρτησης της τελευταίας. Η εξέλιξη της σχεδίασης-κατασκευής εξαρτάται από τις σχέσεις Δύσης-Ιράν εξαιτίας κυρίως του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Οι συνομιλίες άρχισαν το 2008, διεκόπησαν και επανελήφθησαν το 2013.
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ- ΥΠΤΓΟΣ (εα) Πτυχιούχος τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών - Παντείο Πανεπιστημίο Μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις &Στρατηγικές Σπουδές - Πάντειο Πανεπιστήμιο Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου