Ο Ρόμπερτ Χερτζστάιν, ο ιστορικός που με την καταπληκτική αρχειακή του έρευνα εκ μέρους του Παγκόσμιου Συμβουλίου των Εβραίων βοήθησε στην αποκάλυψη των στενών δεσμών του Κουρτ Βαλντχάιμ με εγκλήματα πολέμου που είχαν διαπράξει οι Ναζί, πέθανε στις 24 Ιανουαρίου σε άσυλο ανιάτων κοντά στο σπίτι του στην Κολούμπια των Ηνωμένων Πολιτειών. Ήταν 75 ετών. (Μετάφραση - Νοηματική απόδοση: Χρήστος Θ. Παναγόπουλος)
Όπως ανέφερε η σύντροφός του, Φέι Φλάουερς, η αιτία του θανάτου του αποδίδεται σε πολλαπλό μυέλωμα.
Το 1979, όταν ο Βαλντχάιμ, τότε γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Νότιας Καρολίνας, είχε γίνει δεκτός με θέρμη από το δρ. Χερτζστάιν, ο οποίος δίδασκε Ιστορία εκεί. Επτά χρόνια αργότερα, ο καθηγητής Χερτζστάιν έμελλε να γίνει το όργανο που ανακάλυψε ότι το όνομα του Βαλντχάιμ βρισκόταν καταγεγραμμένο σε λίστα υπόπτων που καταζητούνταν από τον ΟΗΕ, με την κατηγορία της διάπραξης εγκλημάτων πολέμου.
«Στην πραγματικότητα, ο Κουρτ Βαλντχάιμ δεν διέταξε, ούτε υποκίνησε ούτε προσωπικά διέπραξε αυτό που κοινώς αποκαλείται ‘έγκλημα πολέμου’», κατέληξε ο καθηγητής Χερτζστάιν στο βιβλίο του σχετικά με την έρευνα. «Αλλά αυτός ο μη ένοχος δεν πρέπει να συγχέεται με την αθωότητα. Το γεγονός ότι ο Βαλντχάιμ διαδραμάτισε ένα σημαντικό ρόλο στις στρατιωτικές μονάδες, που αδιαμφισβήτητα διέπραξαν εγκλήματα πολέμου, τον κατατάσσει τουλάχιστον ηθικό συναυτουργό των εγκλημάτων αυτών».
Ο Ρόμπερτ Έντουιν Χερτζστάιν γεννήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1940 στο Μανχάταν των ΗΠΑ. Ο πατέρας του, Χάρολντ, δικηγόρος στο επάγγελμα, ήταν ο νομικός εκπρόσωπος του δημάρχου, Γουίλιαμ Χερτζστάιν, στο Όλμπανι. Η μητέρα του, Τζιν, ήταν νοικοκυρά.
Παρακολούθησε μαθήματα στη Σχολή ΜακΜπέρνι και έλαβε πτυχίο, μεταπτυχιακό και διδακτορικό τίτλο από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Δίδαξε στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης και στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Κάρνεγκι προτού άρχισει να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας το 1972. Συνταξιοδοτήθηκε ως Ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας το 2008.
Ο γάμος του με τη Δάφνη Νιούμαν Στέισιν κατέληξε σε διαζύγιο το 1975. Συνέγραψε δύο βιογραφίες του Χένρι Ρ. Λιους, του μεγιστάνα του περιοδικού Time, αλλά έγινε περισσότερο γνωστός για την ευρυμάθειά του πάνω σε θέματα που αφορούσαν την εποχή των Ναζί. Έγραψε βιβλία, μεταξύ των οποίων το «Ρούζβελτ και Χίτλερ: Ένα Πρελούδιο του Πολέμου», «Ο Πόλεμος που κέρδισε ο Χίτλερ», «Ο Αδόλφος Χίτλερ και το γερμανικό τραύμα», καθώς και το βιβλίο «Βαλντχάιμ: Τα χαμένα χρόνια», το οποίο δημοσιεύθηκε το 1988.
Σε μια κριτική του «Βαλντχάιμ» για την Επιθεώρηση Βιβλίων των New York Times, η μυθιστοριογράφος, Σίρλεϊ Χάζαρντ, η οποία είχε γράψει για το παρελθόν του Βαλντχάιμ στη New Republic, περιέγραψε το βιβλίο ως «σημαντικό» αλλά «μερικές φορές αμβλύ ως προς τα νοήματά του αλλά και επουσιώδες». Είπε ότι ο γενικός γραμματέας θα γνώριζε σίγουρα για τις ωμότητες των Ναζί που διαπράχθηκαν στην Ρωσία και τα Βαλκάνια και κατέληξε: «Ενώ ο κ. Χερτζστάιν έχει πιθανώς δίκιο, όταν υποθέτει πως ο κ. Βαλντχάιμ ουδόλως χάρηκε με αυτές τις ωμότητες, δεν υπάρχει τίποτα είτε στην ιδιοσυγκρασία του είτε στην ιστορία του που να συνηγορεί ότι αισθάνθηκε προσβεβλημένος από αυτές». Ο Βαλντχάιμ παραιτήθηκε από γ.γ. του ΟΗΕ το 1981. Τέσσερα χρόνια αργότερα, όταν ήταν υποψήφιος με το δεξιό Λαϊκό Κόμμα για την Προεδρία της Αυστριακής Δημοκρατίας, το Profil, ένα από τα μεγαλύτερα σε κυκλοφορία περιοδικά της χώρας, δημοσίευσε πληροφορίες σχετικά με το παρελθόν του κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στις 4 Μαρτίου 1986, οι New York Times δημοσίευσε πληροφορίες για τη θητεία του Βαλντχάιμ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στα Βαλκάνια αλλά και τους δεσμούς που είχε με τους Ναζί πριν τον πόλεμο. Μερικές εβδομάδες αργότερα, το Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εβραίων ανακοίνωσε τα ευρήματα του Χερτζστάιν.
Από την πλευρά του, ο Βαλντχάιμ είπε πως δεν ανήκε ποτέ σε ομάδες που είχαν σχέση με τους Ναζί, αλλά, στην πραγματικότητα, είχε γίνει μέλος της Μαθητικής Ομάδας του Εθνοσοσιαλιστικού Κόμματος, ενώ αργότερα είχε καταταχθεί στην Sturmabteilung, μια παραστρατιωτική οργάνωση των ναζιστικών ταγμάτων εφόδου. Ο ίδιος υπηρέτησε υπό τις διαταγές ενός στρατηγού που οδήγησε τους Γερμανούς και τους Κροάτες συμμάχους τους στη σφαγή περισσότερων από 60.000 Γιουγκοσλάβων παρτιζάνων και των οικογενειών τους στην Κοζάρα της δυτικής Βοσνίας το 1942. Ο Βαλντχάιμ υποστήριξε αρχικά πως δεν βρέθηκε ποτέ εκεί, αλλά μετά είπε ότι το μετάλλιο που έλαβε για τη μάχη αυτή του δόθηκε «όπως μοιράζονταν οι σοκολάτες σε όλους τους Γερμανούς αξιωματικούς την εποχή εκείνη».
Παράλληλα, ο Βαλντχάιμ υπηρέτησε ως αξιωματικός σε μια μονάδα που εκτέλεσε χιλιάδες παρτιζάνους και αμάχους στο Μαυροβούνιο και την ανατολική πλευρά των Σκοπίων, αλλά και κομάντος των Συμμάχων που είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι. Για κάποιο καιρό είχε βρεθεί και στην Ελλάδα, όπου περισσότεροι από 60.000 Εβραίοι οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα θανάτου. «Ποτέ δεν άκουσα ούτε έμαθα κάτι για όλα αυτά ενόσω βρισκόμουν εκεί», υποστήριξε μιλώντας στους Times ο Βαλντχάιμ, ο οποίος ήταν λοχαγός της Γερμανικής Υπηρεσίας Αντικατασκοπείας.
Άλλα στο βιβλίο του, ο καθηγητής Χερτζστάιν έγραφε: «Είναι δύσκολο να πιστέψει κανεός ότι ο φιλόδοξος αυτός νεαρός αξιωματικός, του οποίου η επιτυχία βασίστηκε ως επί το πλείστον στο να είναι διαρκώς ενήμερος αναφορικά με το τι συνέβαινε, απέτυχε να παρατηρήσει ότι η πλειονότητα της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης – περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού της πόλης – είχε οδηγηθεί στο Άουσβιτς».
Σκαλίζοντας στα αρχεία σε Ουάσιγκτον, Λονδίνο, Βελιγράδι και Βιέννη, ο καθηγητής Χερτζστάιν ανακάλυψε έναν μεγάλο όγκο χαρτούρας, που περιλάμβανε προσωπικές σημειώσεις από τηλεφωνήματα που ειδοποιούσαν Γερμανούς αξιωματικούς ότι χρειάζονταν βαγόνια για την απέλαση Ιταλών στρατιωτών στην Αθήνα για καταναγκαστικά έργα. Οι σημειώσεις απέδειξαν ότι ο κ. Βαλντχάιμ υπήρξε «όργανο σε πράξεις απέλαση και άλλων εγκλημάτων πολέμου», όπως έγραψε ο καθηγητής.
Ο Βαλντχάιμ κέρδισε την προεδρία της χώρας του το 1986. Την επόμενη χρονιά, το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ του απαγόρεψε να εισέλθει στη χώρα, αφού κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «βοήθησε ή/και συμμετείχε» στην απέλαση, κακοποίηση και εκτέλεση πολιτών αλλά και στρατιωτών του Συμμαχικού Στρατού κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Επίσης το 1987, μια επιτροπή που διορίστηκε από την αυστριακή κυβέρνηση κατόπιν αιτήματος του Βαλντχάιμ υποστήριξε ότι δεν είχε βρει αποδείξεις για την ενοχή του σε ό,τι αφορά τη διάπραξη εγκλημάτων πολέμου. Ωστόσο, η επιτροπή ανέφερε ότι ο ίδιος θα πρέπει να γνώριζε για τις ωμότητες που συνέβαιναν γύρω του και, στην ουσία, με τον μην κάνει απολύτως τίποτα, διευκόλυνε τη διάπραξή τους. Ο Βαλντχάιμ επέμεινε ότι ήταν αθώος και ποτέ δεν εξέφρασε τύψεις για τη θητεία του κατά τη διάρκεια του πολέμου είτε για τη συγκάλυψη των όσων είχε κάνει.
«Ο τρόπος, με τον οποίο αυτός ο άνθρωπος μπορούσε να κατασκευάσει μια εναλλακτική βιογραφία για 30 χρόνια και να ζει με αυτή, είναι εκπληκτικός», δήλωσε ο καθηγητής Χερτζστάιν στους Times. «Η δική μου θεωρία είναι πως δεν υπήρξε φανατικός Ναζί. Είχε τρομοκρατηθεί από αυτά που είδε, αλλά μετά τον πόλεμο, ο συνειδητός εαυτός του μεγέθυνε την αποστροφή του για όλα αυτά, ωθώντας τον να δημιουργήσει μια ψεύτικη βιογραφία».
Ως ιστορικός, ο καθηγητής Χερτζστάιν πίεσε με πείσμα την κυβέρνηση να δώσει στη δημοσιότητα μυστικά αρχεία σχετικά με υπόπτους εγκλημάτων πολέμου, αλλά είπε πως διατήρησε μια αποστασιοποιημένη συμπεριφορά στην έρευνά του, έστω κι αν αυτό θα τον έβαζε στο στόχαστρο μιας έντονης κριτικής από πολλούς, οι οποίοι θα τον κατηγορούσαν ότι δεν εξοργίζεται με τις ωμότητες αυτές.
Ο Χερτζστάιν είπε πως η δουλειά του ήταν να βρει στοιχεία και κατέληξε: «Θα αφήσω τους άλλους να βγάλουν γενικευμένα συμπεράσματα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου