Κατάσταση έκτακτης ανάγκης και κατάσταση διαρκούς εξαίρεσης

Σωτήρης Σιαμανδούρας 

Μετά την πολύνεκρη τρομοκρατική επίθεση, η Γαλλία τέθηκε και επισήμως σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Πρόκειται για καθεστώς άρσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που προϋποθέτει εξαίρεση από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Δεν είναι η πρώτη φορά και δεν είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που το κάνει.

Οφεί­λου­με να με­λε­τή­σου­με σο­βα­ρά την κα­τά­στα­ση αυτή που μας αφορά με πολ­λούς τρό­πους. Και ως προη­γού­με­νο και στο πλαί­σιο της διε­θνι­στι­κής αλ­λη­λεγ­γύ­ης στους Γάλ­λους συ­ντρό­φους μας και γιατί η κα­τα­στο­λή τα­ξι­δεύ­ει στην ΕΕ με με­γά­λη άνεση και γιατί η Ευ­ρώ­πη βρί­σκε­ται σε πό­λε­μο, στο εσω­τε­ρι­κό και στο εξω­τε­ρι­κό της, πράγ­μα που διευ­κο­λύ­νει την επι­βο­λή κα­τα­στά­σε­ων έκτα­κτης ανά­γκης και στο μέλ­λον και αλλού.

Κα­ταρ­χάς θα πρέ­πει να ση­μειώ­σου­με ότι η κα­τά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης, η εγ­γρα­φή της ανο­μί­ας στον νόμο, δεν είναι και τόσο πρω­το­φα­νής όσο εμ­φα­νί­ζε­ται. Αυτό είναι ση­μα­ντι­κό να το δούμε για να μην καλ­λιερ­γού­με αυ­τα­πά­τες όσον αφορά την ποιό­τη­τα και τα όρια των ευ­ρω­παϊ­κών δη­μο­κρα­τιών. Εξαί­ρε­ση από την εφαρ­μο­γή της ΕΣΔΑ έχουν εφαρ­μό­σει, για πα­ρά­δειγ­μα: το Λον­δί­νο το 2004 μετά από τρο­μο­κρα­τι­κή επί­θε­ση, η Ιρ­λαν­δία από το 1957 ως 1970 στο πλαί­σιο του πο­λέ­μου με τον IRA και η Τουρ­κία –που αν και δεν είναι μέλος της ΕΕ έχει υπο­γρά­ψει την ΕΣΔΑ- το 1996, με τη δο­λο­φο­νία του δη­μο­σιο­γρά­φου Μετίν Γκιο­κτε­πέ, την πε­ρί­πτω­ση των 16 ανή­λι­κων μα­θη­τών που υπο­βάλ­λο­νται σε βα­σα­νι­στή­ρια στη Μα­νί­σα, τον θά­να­το 12 κρα­του­μέ­νων από απερ­γία πεί­νας και τις συ­νε­χείς εξε­γέρ­σεις στις φυ­λα­κές. Σή­με­ρα η Τουρ­κία είναι και πάλι σε κα­τά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης.

Η Γαλ­λία όμως διεκ­δι­κεί με αξιώ­σεις πε­ρί­ο­πτη θέση σε αυτή τη λίστα. Έχει ιδιαί­τε­ρο εν­δια­φέ­ρον να ση­μειώ­σου­με ότι ο νόμος της κα­τά­στα­σης έκτα­κτης ανά­γκης είναι νόμος του ΄55 που ψη­φί­στη­κε για την Αλ­γε­ρία. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή εφαρ­μο­γή του σε γαλ­λι­κό έδα­φος εί­χα­με το 1961. Στις 17 Οκτώ­βρη του 1961, το γαλ­λι­κό τμήμα του εθνι­κού απε­λευ­θε­ρω­τι­κού με­τώ­που της Αλ­γε­ρί­ας καλεί του Αλ­γε­ρι­νούς της Γαλ­λί­ας να δια­δη­λώ­σουν ενά­ντια στα μέτρα που έχει επι­βάλ­λει ο διευ­θυ­ντής της πα­ρι­σι­νής αστυ­νο­μί­ας Maurice Papon. Ο Papon, στις 5 Οκτώ­βρη είχε επι­βάλ­λει, πα­τώ­ντας στο νόμο του ’55, απα­γό­ρευ­ση κυ­κλο­φο­ρί­ας κατά τη διάρ­κεια της νύ­χτας σε όλους τους Αλ­γε­ρι­νούς της πρω­τεύ­ου­σας. Η δια­δή­λω­ση ξε­κι­νά­ει στις οχτώ και τριά­ντα το βράδυ από το Champs-Elysées. Είναι μη βίαιη και συμ­με­τέ­χουν ολό­κλη­ρες οι­κο­γέ­νειες, γυ­ναί­κες και παι­διά. Ο De Gaulle δίνει το ελεύ­θε­ρο στην αστυ­νο­μία και οι δια­δη­λω­τές πε­τιού­νται νε­κροί στον Ση­κουά­να. Εκα­το­ντά­δες πτώ­μα­τα πλέ­ουν κάτω στο πο­τά­μι. Οι με­τριο­πα­θείς υπο­λο­γι­σμοί μι­λά­νε για του­λά­χι­στον δια­κό­σιους νε­κρούς. Τον ακρι­βή αριθ­μό δεν θα τον μά­θου­με ποτέ. Η δε Γαλ­λία, ανα­γνώ­ρι­σε τη σφαγή μόλις το 1997. Τον ίδιο αυτό νόμο ανέ­συ­ρε το γαλ­λι­κό κρά­τος για να επι­βά­λει την «τάξη» στα φλε­γό­με­να γαλ­λι­κά προ­ά­στια το 2005 -όπου κα­τοι­κού­σαν και κα­τοι­κούν οι από­γο­νοι των θυ­μά­των της σφα­γής τους 1961 και του πο­λέ­μου της Αλ­γε­ρί­ας- με πρω­θυ­πουρ­γό τον Σαρ­κο­ζί. Και τον ίδιο νόμο εφαρ­μό­ζει και σή­με­ρα ο Ολάντ, με το μάτι και πάλι στραμ­μέ­νο στα προ­ά­στια, δεί­χνο­ντας τη συ­νέ­χεια του γαλ­λι­κού κρά­τους παρά και χάρη στη δι­κομ­μα­τι­κή εναλ­λα­γή.

Συ­νε­πώς, μία από τις εν­δια­φέ­ρου­σες πτυ­χές του γαλ­λι­κού πα­ρα­δείγ­μα­τος είναι ότι –και στις τρεις πε­ρι­πτώ­σεις- ο πλη­θυ­σμός που στο­χεύ­ε­ται θε­ω­ρη­τι­κά και πρα­κτι­κά είναι πε­ρί­που ο ίδιος: τα αν­θρώ­πι­να υπο­προ­ϊ­ό­ντα του γαλ­λι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού. Ήδη από την εποχή της σύλ­λη­ψής του, ο γαλ­λι­κός νόμος κα­τά­στα­σης έκτα­κτης ανά­γκης στο­χεύ­ει τον πλη­θυ­σμό της ιμπε­ρια­λι­στι­κής πε­ρι­φέ­ρειας, που έχει με­τα­φερ­θεί και στο εσω­τε­ρι­κό, και συ­μπλη­ρώ­νει την εθνι­κή, θρη­σκευ­τι­κή, οι­κι­στι­κή και τα­ξι­κή πε­ρι­θω­ριο­ποί­η­ση με το κα­τάλ­λη­λο νο­μι­κό οπλο­στά­σιο. Τί­πο­τε από όλα αυτά δεν είναι τυ­χαίο ή μη­χα­νι­κό. Οι γαλ­λι­κές πό­λεις υπνω­τή­ρια –και όχι τα προ­ά­στια γε­νι­κά και αφη­ρη­μέ­να- χτί­ζο­νται με σκοπό την απο­θή­κευ­ση αυτού ακρι­βώς του φτη­νού και χωρίς δι­καιώ­μα­τα ερ­γα­τι­κού δυ­να­μι­κού. Προ­κύ­πτουν από την αρχή σε πλαί­σιο έκτα­κτης ανά­γκης, από την ανά­γκη στέ­γα­σης με­τα­πο­λε­μι­κά, και η ανά­γκη έχει τέ­τοιο χα­ρα­κτή­ρα που αξιο­ποιεί­ται σχε­δόν αναλ­λοί­ω­το ακόμη και το στρα­τό­πε­δο συ­γκέ­ντρω­σης του Ντραν­σύ! Αλλά αυτή η κα­τά­στα­ση μο­νι­μο­ποιεί­ται και γί­νε­ται κα­τά­στα­ση διαρ­κούς εξαί­ρε­σης. Οι πό­λεις υπνω­τή­ρια συ­νε­χί­ζουν να απο­τε­λούν βα­σι­κή επι­λο­γή στο σχε­δια­σμό των γαλ­λι­κών πό­λε­ων και τη δε­κα­ε­τία του ΄60 και στε­γά­ζουν τους Αλ­γε­ρι­νούς και τους Γάλ­λους που εγκα­τα­λεί­πουν την Αλ­γε­ρία και στη συ­νέ­χεια κυ­ρί­ως πρό­σφυ­γες και με­τα­νά­στες αλλά και φτω­χο­ποι­η­μέ­νο ερ­γα­τι­κό δυ­να­μι­κό γε­νι­κό­τε­ρα.

Φυ­σι­κά, ο πλη­θυ­σμός αυτός δεν στε­ρεί­ται μόνο το δι­καί­ω­μα στην πόλη. Στε­ρεί­ται το δι­καί­ω­μα στη μόρ­φω­ση, στην υγεία, στην ερ­γα­σία και τε­λι­κά στη ζωή. Οι νε­α­ροί που δο­λο­φο­νή­θη­καν το 2005 έπαι­ζαν μπάλα. Και σί­γου­ρα δεν μπο­ρού­με να φα­ντα­στού­με ένο­πλα όρ­γα­να της «τάξης» να κυ­νη­γά­νε λευκά γαλ­λά­κια που παί­ζουν πο­δό­σφαι­ρο. Στις πό­λεις υπνω­τή­ρια όμως, αυτή ήταν και είναι η κα­θη­με­ρι­νό­τη­τα. Μι­λά­με λοι­πόν για πλη­θυ­σμούς που ζουν έτσι κι αλ­λιώς σε κα­θε­στώς διαρ­κούς εξαί­ρε­σης. Και εδώ το ένα πα­ρά­δειγ­μα συ­να­ντά­ει το άλλο. Διότι και οι Ιρ­λαν­δοί ήταν πο­λί­τες Β’ κα­τη­γο­ρί­ας και το Τουρ­κι­κό κρά­τος εφαρ­μό­ζει ένα κα­θε­στώς διαρ­κούς εξαί­ρε­σης απέ­να­ντι στην Αρι­στε­ρά και την Κουρ­δι­κή μειο­νό­τη­τα, απέ­να­ντι στους οποί­ους εφαρ­μό­στη­κε και η κα­τά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης του 1996 που ανα­φέ­ρα­με αλλά και η ση­με­ρι­νή κα­τά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης. Και μια με­λέ­τη της κα­τά­στα­σης στις ΗΠΑ θα μας οδη­γού­σε μάλ­λον στα ίδια συ­μπε­ρά­σμα­τα.

Συ­μπε­ρα­σμα­τι­κά λοι­πόν, από την απλή επι­δερ­μι­κή επί­σκε­ψη αυτών των πε­ρι­πτώ­σε­ων, πα­ρα­τη­ρού­με ότι η κα­τά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης και η κα­τά­στα­ση διαρ­κούς εξαί­ρε­σης αλ­λη­λο­συ­μπλή­ρώ­νο­νται, προ­ε­τοι­μά­ζουν και δια­δέ­χο­νται η μία την άλλη. Η κα­τά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης δεν είναι σε ρήξη αλλά σε συ­νέ­χεια με την κα­τά­στα­ση «ομα­λό­τη­τας», που δεν είναι παρά κα­τά­στα­ση διαρ­κούς εξαί­ρε­σης για εκτε­νή τμή­μα­τα του πλη­θυ­σμού. Αυτό μας δίνει το κλει­δί να κα­τα­νο­ή­σου­με γιατί η κα­τά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης εφαρ­μό­ζε­ται σή­με­ρα στη Γαλ­λία με τη συ­ναί­νε­ση του με­γα­λύ­τε­ρου μέ­ρους της κοι­νω­νί­ας και τμή­μα­τος της γαλ­λι­κής αρι­στε­ράς που και το 2005, με τη ση­μα­ντι­κή εξαί­ρε­ση των γάλ­λων τρο­τσκι­στών και κά­ποιων ελευ­θε­ρια­κών, απέ­τυ­χε να αμ­φι­σβη­τή­σει την επι­βο­λή κα­τά­στα­σης έκτα­κτης ανά­γκης: μόνο η αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κή Αρι­στε­ρά είναι σε θέση να αμ­φι­σβη­τή­σει την κα­τά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης, γιατί μόνο η αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κή Αρι­στε­ρά αμ­φι­σβη­τεί την κα­τά­στα­ση διαρ­κούς εξαί­ρε­σης.

Αυτά έχουν και θε­ω­ρη­τι­κή αξία και υπάρ­χει εκτε­νής σύγ­χρο­νη συ­ζή­τη­ση, από τον Μισεά και τον Αγκά­μπεν μέχρι τον Κρά­ουτς, τον Ζίζεκ, τον Μπα­ντιού, τον Ντε­λέζ, την Κλάιν κλπ, αλλά και κλασ­σι­κές ανα­λύ­σεις, όπου μπο­ρού­με να πάμε στον Σμιτ ή στην Άρεντ με­τα­ξύ άλλων, αλλά και στον Γκράμ­σι για να πιά­σου­με ένα άλλο νήμα. Αυτό που οφεί­λου­με να ση­μειώ­σου­με όμως, είναι ότι η κα­τά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης, πολύ παλιά ιστο­ρία που έλκει την κα­τα­γω­γή της στον θεσμό της ρω­μαϊ­κής δι­κτα­το­ρί­ας, πε­ρι­λαμ­βά­νει ήδη από την ανα­νέ­ω­σή της, στα θε­μέ­λια της νε­ω­τε­ρι­κό­τη­τας, το στοι­χείο που εντο­πί­σα­με και εμπει­ρι­κά στο σή­με­ρα: ασκεί­ται από ένα προ­συμ­φω­νη­μέ­νο κομ­μά­τι του πλη­θυ­σμού προς ένα άλλο προ­συμ­φω­νη­μέ­νο κομ­μά­τι του πλη­θυ­σμού και απο­κα­λύ­πτει την ουσία, τον σκλη­ρό πυ­ρή­να του κάθε πο­λι­τεύ­μα­τος. Δι­κτα­το­ρία του λαού στον Μα­κια­βέ­λι, στον Για­κω­βι­νι­σμό, στον Μαρ­ξι­σμό ως δι­κτα­το­ρία του προ­λε­τα­ριά­του, ή δι­κτα­το­ρία της αστι­κής τάξης, όπως στις αστι­κές δη­μο­κρα­τί­ες. Για να το πούμε δια­φο­ρε­τι­κά και να επι­στρέ­ψου­με στα πα­ρα­πά­νω: μόνο η αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κή Αρι­στε­ρά είναι σε θέση να αμ­φι­σβη­τή­σει τη δι­κτα­το­ρία της αστι­κής τάξης –την κα­τά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης-, γιατί μόνο η αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κή Αρι­στε­ρά αμ­φι­σβη­τεί την αστι­κή δη­μο­κρα­τία, ως κα­τά­στα­ση διαρ­κούς εξαί­ρε­σης.rproject.gr