Β. Τρομοκρατία και τρομοκράτηση

Πέρασαν εβδομήντα χρόνια- 2

Του Βασίλη Κρεμμυδά

Ένα παιδάκι δέκα, έντεκα, δώδεκα χρoνών δεν μπορεί να θυμάται λεπτομέρειες· ούτε το «κλίμα» της παιδικής εποχής του καν· κάτι να του κολλήσει στο μυαλό, μπορεί. Εμένα μου κόλλησε, δε βγήκε ποτέ από το μυαλό μου δηλαδή, ένα όνομα: Μαγγανάς. Στο άκουσμα μόνο «έρχεται ο Μαγγανάς!» τρέχαμε να κρυφτούμε, να γλιτώσουμε από την αντικομμουνιστική μανία αυτού του εγκληματία: διαθέτοντας πολυπληθή και πάνοπλη συμμορία είχε αναλάβει από μόνος του να εξαφανίσει κάθε εαμικό υπόλοιπο στη νότια Μεσσηνία· έφτασε στο σημείο να καταλάβει ολόκληρη πόλη, την Καλαμάτα, να συλλάβει 80 ομήρους και να εκτελέσει 14 στελέχη του ΕΑΜ.

Σημαδιακός χρόνος το 1945· έπρεπε να «τακτοποιηθούν» πολλά από τα πράγματα που προέκυψαν από τον πόλεμο και την Kατοχή. Από την Κατοχή πολλοί βγήκαν κατεστραμμένοι υλικά, εξουθενωμένοι ψυχικά — και διωκόμενοι. Βγήκαν οι πεινασμένοι· βγήκαν και οι πλούσιοι — οι νεοπλούσιοι. Και ας προσέξουμε: στην Κατοχή –και για κάμποσα χρόνια μετά– δεν πείνασαν όλοι!

Σημαδιακός χρόνος λοιπόν το 1945 γιατί τα καινούργια πράγματα έπρεπε να πάνε στη θέση τους και οι καινούργιοι ρόλοι έπρεπε να αρχίσουν να μοιράζονται. Θα έρχονταν οι εκλογές και το Δημοψήφισμα για την επάνοδο του βασιλιά· Γεώργιος Β΄. Δεν το πολυευχαριστήθηκε: Την 1η Απριλίου 1947, μέσα στο πρωινό, άρχισαν οι καμπάνες των εκκλησιών να χτυπούν πένθιμα· πρωτόγνωρο πράγμα· σειρήνες είχαμε συνηθίσει να ακούμε! τι έγινε, τι έγινε; πέθανε ο βασιλιάς! η πιτσιρικαρία γέλαγε, το είχαμε πάρει για πρωταπριλιάτικο ψέμα.

Η συγκρότηση παλαιών κομμάτων, η ίδρυση νέων, οι εκλογικές και κυβερνητικές συμμαχίες και συνεργασίες και η δράση, οργάνωση και, ενδεχομένως ένταξη των συμμοριών κυριάρχησαν τα επόμενα χρόνια. Τα παιδάκια της επαρχίας αυτά τα τελευταία ζούσαν από κοντά τη βία. Οι Γερμανοί είχαν φύγει, αλλά τα όπλα και ο ήχος των πυροβολισμών δεν είχαν πάψει — οι «Χίτες» παντού: σκότωναν, κατέστρεφαν, λεηλατούσαν.

Και κει απάνω, κάπου στα 1947, αντί για «Εγγλέζοι» αρχίσαμε να ακούμε οι «Αμερικάνοι». Αλλαγή φρουράς! αλλαγή φρουράς και αφεντικού. Τρούμαν ακούγαμε, σχέδιο Μάρσαλ θα ακούμε αργότερα — αργότερα θα μας το πει και ο Σαββόπουλος, «αλλάζουν όλα εδώ κάτω με ορμή, τι να καταλάβουμε οι φτωχοί!».

Έγινε και ο Εμφύλιος· για το παιδάκι που λέγαμε, που τώρα τελείωνε το Δημοτικό και έμπαινε στο Γυμνάσιο –το «έμπαινε» έχει τη σημασία του, με εξετάσεις έμπαινες στο Γυμνάσιο– συνεχιζόταν ο πόλεμος· πάλι πόλεμος, πάλι να σφυρίζουν οι σφαίρες δίπλα σου, με σένα να τρέχεις να κρυφτείς· στα διπλανά από την πόλη μας χωριά ήταν βάση των «ανταρτών» — έτσι λέγαμε, δεν υπήρχαν ακόμη ούτε «κομμουνιστές» ούτε το «συμμορίτες», ούτε το «ληστοσυμμορίτες». Το «εαμοβούλγαροι» δεν το ακούγαμε εμείς οι Νότιοι — προφανώς δε θα μας έλεγε τίποτε· το συμμορίτες ήταν η «δική μας» λέξη.

Εκεί, μέσα στα χρόνια του Εμφύλιου, όπου συχνά το σπίτι και η αυλή γέμιζαν στάχτες από τα σπίτια που καίγονταν — οι Χίτες δρούσαν ακόμα, δεν είχαν γίνει ακόμη παρακρατικοί. Η τρομοκρατία παντού· και στο σχολείο· σφαλιάρα, χάρακας, βέργα, πρήζονταν τα χέρια· και στο σπίτι με την παραμικρή ζημιά· τα χέρια της μαμάς βαριά και σκληρά, η ζώνη του μπαμπά πονούσε πολύ· με το παραμικρό. Οι άνθρωποι είχαν αγριέψει — ξέσπαγαν στα παιδιά. Και οι συμμαθητές, πώς να σου βάλουν τρικλοποδιά να πέσεις· να σε σπρώξουν, να σου στήνουν ενέδρα όπου περνούσες. Και απαγόρευση κυκλοφορίας· όχι από τους Γερμανούς, οι Γερμανοί έφυγαν· ο Γυμνασιάρχης επέβαλε απαγόρευση της κυκλοφορίας για τους μαθητές μετά τις οχτώ το βράδυ!

Παντού, ο φόβος: μη με δουν οι καθηγητές χωρίς κασκέτο, μην πάω αδιάβαστος, μην αργήσω το βράδυ, μην αργήσω το πρωί –και παντού και πάντα παρούσα η πείνα–˙ ως τα 25 του πεινούσε εκείνο το δεκάχρονο αγόρι του 1945! Ο φόβος και η πείνα.

Όταν μεγάλωσα, φοιτητής και επιστήμονας αργότερα –περνούσε πολύ αυτό το «επιστήμονας» τότε˙ ήταν πολύ λίγοι–, άκουγα για τις ειδικές φάσεις της ηλικίας των ανθρώπων, την παιδική ηλικία γενικά και την εφηβεία ειδικότερα, και δεν καταλάβαινα τίποτα· τι να ήταν αυτά; και εγώ πού ήμουνα όταν μου συνέβαιναν αυτά; πέρασα κι εγώ από αυτές τις φάσεις; υπάρχουν αυτές οι φάσεις και σε Εμφύλιο Πόλεμο; Μήπως στα «δεκατέσσερα κλέψανε τη χαρά μου», που θα τραγουδήσουμε αργότερα στις μπουάτ της Πλάκας;

Γιατί στα δεκατέσσερά μου τελείωσε βέβαια ο Εμφύλιος, αλλά η ουρά που άφησε ήταν ο τρόμος — ο νικητής του Εμφυλίου ήθελε να λιώσει τον ηττημένο. Ο Εμφύλιος είχε αφήσει νέα ερείπια πάνω στα παλιά της Κατοχής. Κυρίως όμως, η Κατοχή και Εμφύλιος, ένας δεκαετής πόλεμος, άφησε ερείπια στις ψυχές των ανθρώπων — εξουθένωση και εξαγρίωση των ηθών· των συμπεριφορών.

Ο νικητής θα οργανώσει την περαιτέρω εξουθένωση και εξαγρίωσή τους. Οι εξορίες, οι φυλακίσεις, οι εκτελέσεις αντιπάλων, η ανέχεια, ο φόβος· κυρίως αυτό, και κυρίως για τους νέους.

Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον, σ’ αυτό το κλίμα, τελείωσε το Γυμνάσιο κι εκείνο το δεκάχρονο παιδί του 1945. Τι έμαθε στο Γυμνάσιο; απολύτως τίποτε. Τι καλό μπορεί να θυμάται από εκείνα τα έξι χρόνια μαθητείας; Απολύτως τίποτε.enthemata.wordpress.com