Με «ναρκοπέδιο» μοιάζει η εξωτερική πολιτική που θα κληθεί να χειριστεί ο/η νέος πρόεδρος των ΗΠΑ. Οι μάχες για τη Μέση Ανατολή, η εκκρεμότητα με τη Ρωσία και τα πυρηνικά της Βόρειας Κορέας. Οι δύσκολοι σύμμαχοι και το πλήγμα στην εικόνα των ΗΠΑ.
Το αμερικανικό πολιτικό τσίρκο ευτυχώς ετοιμάζεται να τελειώσει και σύντομα ένας νέος πρόεδρος θα αναλάβει τον σημαντικότερο ρόλο στη διεθνή σκηνή. Όσο και αν ο νέος πρόεδρος θα ήθελε να κρεμάσει μια ταμπέλα «μην ενοχλείτε» έξω από την πόρτα της Αμερικής και να επικεντρωθεί στην διευθέτηση των εγχώριων δυσλειτουργιών, υπάρχουν πολυάριθμες συγκρούσεις πέραν των αμερικανικών συνόρων, οι φλόγες των οποίων απειλούν να κάψουν την πόρτα, αν αγνοηθούν
Για να έχουμε μια αίσθηση του πόσο τρομακτική είναι η εικόνα της εξωτερικής πολιτικής που έχει να αντιμετωπίσει ο επόμενος (ή η επόμενη) πρόεδρος των ΗΠΑ, ας σκεφτούμε τις παρακάτω συγκρούσεις που θα συγκλίνουν τους επόμενους μήνες.
Η μετά το ISIS μάχη
Το Ισλαμικό Κράτος αναπόφευκτα θα χάσει τη διεκδίκηση δημιουργίας χαλιφάτου στο πεδίο μάχης Ιράκ-Συρίας καθώς οι συμμαχικές δυνάμεις αφαιρούν σταθερά εδάφη από την τζιχαντιστική οργάνωση. Αυτό θα περιορίσει τον χώρο δραστηριοποίησης της ηγεσίας του Ισλαμικού Κράτους, θα αφαιρέσει κρίσιμης σημασίας έσοδα, και θα περιορίσει την ικανότητα της οργάνωσης να προσελκύσει ξένους μαχητές. Υπάρχει λόγος, όμως, που ο χάρτης των εδαφικών διεκδικήσεων του χώρου αυτού μοιάζει με έργο του Τζάκσον Πόλοκ. Η μάχη για την εκμετάλλευση των μετά-ΙSIS εδαφών θα είναι άγρια. Όταν φύγει από τη μέση ο κοινός εχθρός, τότε θα αρχίσειη πραγματική μάχη για εκδίκηση και εξουσία.
Στο Ιράκ, οι κουρδικές δυνάμεις θα συγκρουστούν με τη Βαγδάτη καθώς θα προσπαθούν να σχηματοποιήσουν στρατηγικά εδαφικά κέρδη στη βόρειο Ιράκ, όπως για παράδειγμα στην πλούσια σε πετρέλαιο επαρχεία του Κιρκούκ. Η Τουρκία και το Ιράν θα προσπαθήσουν να παίξουν τον ρόλο των προστατών των σεχτών στον ευρύτερο ανταγωνισμό Σουνιτών-Σιιτών στην περιοχή. Η ατζέντα των δυνάμεων της Μέσης Ανατολής σε ό,τι αφορά τις σέχτες θα ελαχιστοποιήσει την αξιοπιστία των δομών της Ιρακινής κυβέρνησης, κάτι που με τι σειρά του θα μπορούσε να διατηρήσει την αιτία της στροφής των Σουνιτών προς τον τζιχαντισμό. Εν τω μεταξύ, η διάβρωση του πυρήνα του Ισλαμικού Κράτους θα ενθαρρύνει επιθέσεις από λαϊκές ομάδες στο εξωτερικό, δίνοντας την ευκαιρία και σε άλλες τζιχαντιστικές ομάδες για διεκδικήσεις. Συνεργαζόμενες με την Αλ Κάιντα ομάδες στην Αραβική Χερσόνησο, που έχουν επωφεληθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από την στρατιωτική εκστρατεία στην Υεμένη (της οποίας ηγείται η Σαουδική Αραβία), χρήζουν ιδιαίτερα προσεκτικής παρακολούθησης.
Η συζήτηση στην Ουάσινγκτον ως προς το αν θα πρέπει να παραταθεί η αμερικανική στρατιωτική εκστρατεία στη Συρία θα επισκιαστεί από ένα πολύ μεγαλύτερο δίλημμα. Η Τουρκία βρίσκεται σε διαδικασία εδραίωσης στη βόρεια Συρία και το Ιράκ, ελπίζοντας να «μπει σφήνα» στους φιλόδοξους Κούρδους εποικιστές, ενώ ταυτόχρονα ξανασχεδιάζει την Σουνιτική σφαίρα επιρροής προς όφελός της. Κανένα επίπεδο διπλωματίας δεν θα σταματήσει την Άγκυρα από το να επιδιώξει τους στόχους της στα πρώην Οθωμανικά εδάφη.
Ωστόσο, η Τουρκία θα πρέπει να προετοιμαστεί για σθεναρή αντίσταση από τους παλαιούς αντιπάλους της στην περιοχή, το Ιράν και τη Ρωσία. Για την ώρα, οι Ρώσοι συνεργάζονται με την Άγκυρα για να δημιουργήσουν στρατηγικούς ενεργειακούς δεσμούς για να μπουν στην Ευρώπη, και ενθαρρύνουν τις αντιστάσεις της Τουρκίας έναντι των προτάσεων του ΝΑΤΟ, όπως για παράδειγμα για την αύξηση των στρατιωτικών δυνάμεων στη Μαύρη Θάλασσα. Όμως, καθώς η Τουρκία κινείται τόσο επιθετικά στη Συρία, και καθώς η Ρωσία εξακολουθεί να σκοπεύει να χρησιμοποιήσει τον πόλεμο στη Συρία για να αναγκάσει τις ΗΠΑ να έρθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, η πιθανότητα σύγκρουσης σ' αυτό το «συνωστισμένο» πεδίο μάχης δεν μπορεί να μην υπολογιστεί. Και μια τέτοια εξέλιξη των γεγονότων θα μπορούσε να παρασύρει τις ΗΠΑ σε έναν πόλεμο που τόσο απεγνωσμένα προσπαθεί να αποφύγει.
Εκκρεμότητες
Η Ρωσία από καιρό προσπαθεί να συνδέσει τις εμπόλεμες ζώνες της Ουκρανίας και της Συρίας, για να αναγκάσει τους Αμερικάνους και τους Ευρωπαίους να μπουν σε ένα «μεγάλο παζάρι». Οι Μόσχα επιχειρηματολογεί πως αν η Ρωσία μπορούσε να εμφανιστεί τόσο ως κάποιος που μπορεί να φθείρει όσο και ως κάποιος που μπορεί να διευκολύνει καταστάσεις, η χώρα θα μπορούσε να καταλήξει σε κάποια συνεννόηση με κάποιους τουλάχιστον Δυτικούς εταίρους για να χαλαρώσουν οι πιέσεις των κυρώσεων. Το Κρεμλίνο θέλει επίσης να βάλει όρια στην επέκταση του ΝΑΤΟ στην πρώην Σοβιετική σφαίρα. Όμως, δυστυχώς για τη Μόσχα, το σχέδιο δεν πήγε όπως προέβλεπε. Η Ρωσία είναι πολύ πιο πειστική ως χώρα που θέτει εμπόδια απ' ότι ως ειρηνοποιός χώρα σε αυτές τις περίπλοκες εμπόλεμες ζώνες. Όσο οι Ρώσοι διαπραγματευτές αισθάνονται πως δεν σημειώνουν πρόοδο με τους εταίρους τους στη Δύση, τόσο το κατεστημένο θα στρέφεται στην κωλυσιεργία προκειμένου να βάλει εμπόδια σε αυτά που εκλαμβάνει ως απειλές από το εξωτερικό.
Η Ευρώπη είναι εύκολος στόχος. Η έναρξη των διαπραγματεύσεων για το Brexit και οι εκλογές σε Γερμανία και Γαλλία θα λάβουν χώρα σε μια περίοδο που επεκτείνονται οι εθνικιστικές δυνάμεις σε όλη την Ευρώπη, φέρνοντας αντικρουόμενους σχεδιασμούς ως προς το πώς θα πρέπει να ξαναδημιουργηθεί η Ευρώπη.
Η Ρωσία ήδη διευκολύνει σιωπηρά την άνοδο τέτοιων διασπαστικών δυνάμεων, στοιχηματίζοντας πως μια διχασμένη Ευρώπη θα είναι πολύ απασχολημένη με άλλα πράγματα για να επικεντρωθεί στη Ρωσία, με αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να μην έχουν ένα ενωμένο Δυτικό μέτωπο για να πιέσουν τη Μόσχα. Την ίδια ώρα, το Κρεμλίνο μπορεί να κλιμακώσει τις εντάσεις με τη Δύση αν δεν συνεργαστεί στις υφιστάμενες πυρηνικές συμφωνίες, καθιστώντας αδύνατη τη συμμαχία με τη Μόσχα σε θέματα στρατηγικής σημασίας.
Η επιθετική στάση της Μόσχας δεν είναι αποκλειστικά «προϊόν» του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν. Η Ρωσία κινείται προς μια πιο σκοτεινή, πιο ευάλωτη περίοδο, όπου οι οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις οδηγούν το κράτος προς τον αυταρχισμό. Καθώς η Ρωσία αναζητά μια «κλωστή» που θα την ενοποιήσει από μια θέση αδυναμίας, θα προσπαθήσει να αναζωπυρώσει το εθνικιστικό αίσθημα μέσω του φόβου για «τον άλλον» -δηλαδή τις ΗΠΑ.
Τα πυρηνικά της Βόρειας Κορέας
Η Βόρεια Κορέα εκνευρίζει τους νομοθέτες της Ουάσινγκτον εδώ και πάνω από δυο δεκαετίες. Με κάθε χρόνο που οι ΗΠΑ αδρανούν σε ότι αφορά την Β. Κορέα, η Πιονγκγιάνγκ πλησιάζει όλο και περισσότερο στο να έχει τη δυνατότητα να φτάσει της ΗΠΑ με πυρηνικά όπλα. Με την Βόρεια Κορέα να βρίσκεται τώρα στα τελικά στάδια επίτευξης μιας βιώσιμης πυρηνικής «ασπίδας», η «κληρονομιά» εξωτερικής πολιτικής του επόμενου Αμερικανού προέδρου αναπόφευκτα θα εξαρτηθεί από το πώς θα χειριστεί αυτή την κατάσταση.
Σ' αυτή τη φάση, όμως, οι επιλογές για την αποτροπή της Β. Κορέας από την άσκηση πυρηνικής αποτροπήςδεν είναι καλές. Οι υποτυπώδεις πληροφορίες από σημεία-στόχους και το υψηλό κόστος των αντιποίνων, που θα επωμιστεί κυρίως η Νότια Κορέα, καθιστούν απίθανες τις προληπτικές κινήσεις. Και ενώ η Κίνα δεν αισθάνεται άνετα λόγω της μικρής απόστασης που την χωρίζει από μια Πιονγκγιάνγκ με πυρηνικά, ωστόσο και αυτή δεν είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις μιας βορειοκορεατικής κρίσης στον ποταμό Γιαλού (φυσικό σύνορο Κορέας-Κίνας). Από την άποψη του Πεκίνου, είναι καλύτερα να μείνει κοντά στην Πιονγκγιάνγκ και να είναι ρεαλιστικό σε ότι αφορά τις προθέσεις και τις δυνατότητες της Βόρειας Κορέας, παρά να «παγώσει» το καθεστώς και να διακινδυνεύσει μια πολιτική έκρηξη που θα πρέπει μετά να «καθαρίσει».
Το καλύτερο που μπορεί να κάνει η Ουάσινγκτον σε αυτή τη φάση είναι να προσπαθήσει να επαναφέρει έναν διμερή διάλογο με την Πιονγκγιάνγκ, όχι διότι θέλει να νομιμοποιήσει τις πυρηνικές ικανότητες της Βόρειας Κορέας ή γιατί έχει μια ρεαλιστική πιθανότητα να πείσει την κυβέρνηση να μην προχωρήσει στη δημιουργία πυρηνικής ασπίδας, αλλά διότι η συνεχιζόμενη έλλειψη επικοινωνίας σε αυτό το περιβάλλον δημιουργεί πιθανότητα ενός σοβαρού λάθος υπολογισμού.
Η προσοχή των ΗΠΑ θα είναι στην ενίσχυση της υφιστάμενης αρχιτεκτονικής ασφαλείας στην περιοχή, με τη Νότια Κορέα και την Ιαπωνία στο «τιμόνι». Αυτό με κάποιον τρόπο θα βοηθήσει στην προετοιμασία για μια Βόρεια Κορέα με πυρηνικά και θα βοηθήσει ώστε να ελέγχεται η Κίνα. Όμως η προοπτική ενός αυξανόμενου αμερικανικού αποτυπώματος στον τομέα της ασφάλειας στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού, εκνευρίζει το Πεκίνο, που είναι αποφασισμένο να μειώσει τις αμερικανικές παρεμβάσεις σε αυτό που θεωρεί κινεζική θαλάσσια σφαίρα επιρροής. Αυτό περιπλέκει τις φιλοδοξίες για μια συντονισμένη πολιτική σε πιεστικά ζητήματα –όπως η Βόρεια Κορέα- και την ίδια ώρα κάνει πιο αποφασισμένο το Πεκίνο για θαλάσσιες διεκδικήσεις όσο μπορεί ακόμα να εκμεταλλευτεί το γεγονός ότι η προσοχή των ΗΠΑ θα είναι στραμμένη αλλού.
Η επερχόμενη «έκρηξη» στη Βενεζουέλα
Οι ΗΠΑ έχει πολλά που θα πρέπει να προσέξει στην Ευρασιατική ζώνη και στην Άπω Ανατολή, όμως θα πρέπει επίσης να προετοιμάζεται για «βαρελότα» και στα νότια. Στη Λατινική Αμερική, ο λαός της Βενεζουέλας έχει μέχρι τώρα βιώσει τον υπερπληθωρισμό, την έλλειψη τροφίμων και την ακραία ανασφάλεια, σε μια κρίση που φαίνεται να μην έχει τέλος. Όμως η κατάσταση φαίνεται πως πλησιάζει προς το αποκορύφωμά της. Παρά το ότι η αποπληρωμή χρεών γίνεται προτεραιότητα έναντι της διανομής σημαντικών βασικών ειδών διατροφής, η κυβέρνηση της Βενεζουέλας δεν θα αποφύγει την χρεοκοπία το επόμενο έτος. Αυτό σημαίνει πως το Καράκας δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι οι επίσημες και ανεπίσημες «προσαρτήσεις» ασφαλείας της θα παραμείνουν αρκετά συνεκτικές ώστε να περιορίσουν τις μαζικές διαδηλώσεις, τουλάχιστον όχι χωρίς να προκαλέσει μια ακόμα μεγαλύτερη «φωτιά».
Οι ποινικές υποθέσεις των ΗΠΑ κατά κορυφαίων νακροπολιτικών της Βενεζουέλας είναι ανησυχητικές για την κυβέρνηση των Τσαβίστας, όμως είναι και ο λόγος για τον οποίον τα άκαμπτα στοιχεία εντός της κυβέρνησης περιχαρακώνονται και αντιστέκονται σε μια διαπραγματευμένη μετάβαση. Θα χάσουν τα πάντα αν τους αφαιρεθεί η πολιτική ασυλία και γίνουν ευάλωτοι στο ενδεχόμενο έκδοσης. Ως αποτέλεσμα, ψάχνουν γιακαλύτερη επιλογή, ακόμα και την ώρα που το ίδιο το κράτος βρίσκεται σε καθοδική πορεία. Όσο πιο πολύ αντισταθούν, τόσο πιο απεγνωσμένη θα γίνει η κατάσταση στους δρόμους. Η Ουάσινγκτον έχει κρατήσει αποστάσεις από την «ωρολογιακή βόμβα» της Βενεζουέλας, αποφεύγοντας να λάβει αποφάσεις που θα επιτάχυναν τη χρεοκοπία και θα αποτελούσαν καταλύτη για «ενεργοποίηση της βόμβας». Αυτή η στρατηγική της αναμονής είναι πιθανό να τελειώσει εντός του πρώτου έτους της θητείας του νέου προέδρου, όταν η Βενεζουέλα θα φτάσει στο σημείο της κρίσης.
Η αναθεώρηση της αμερικανικής εξαίρεσης
Φαίνεται πως όπου και αν κοιτάξει η Ουάσινγκτον, την περιμένει ένα «ναρκοπέδιο» εξωτερικής πολιτικής. Ωστόσο, δεν αναμένεται οι ΗΠΑ να διαχειριστούν μόνες τις κρίσεις. Κάθε θέατρο στεγάζει και σημαντικές δυνάμεις με συμφέροντα. Και αν και τα συμφέροντα των δυνάμεων αυτών, οι στρατηγικές και οι τακτικές τους δεν θα ευθυγραμμίζονται πάντα με αυτές των ΗΠΑ, ωστόσο δεν είναι η πρώτη φορά που η Ουάσινγκτον θα συνεργαστεί με δύσκολους συμμάχους σε δύσκολους γεωπολιτικούς καιρούς: η Γαλλία του ντε Γκώλ «δοκίμασε» το ΝΑΤΟ στο απόγειο των ψυχροπολεμικών εντάσεων με τη Μόσχα, η Κίνα του Μάο ήταν το ιδεολογικό «ανάθεμα» των ΗΠΑ αλλά κρίσιμης σημασίας για την απομόνωση των Σοβιετικών, ενώ τοΠακιστάν φιλοξενούσε τον Οσάμα μπιν Λάντεν την ώρα που η Ουάσινγκτον ξόδευε δισεκατομμύρια στο κυνήγι του ηγέτη της τρομοκρατικής οργάνωσης. Ομοίως, οι Φιλιππίνες και η Τουρκία είναι δύσκολοι σύμμαχοι, όμως είναι στρατηγικοί εταίροι που ωστόσο χρειάζονται επιδέξιο διπλωματικό χειρισμό σε ότι αφορά την κατανόηση και την πρόβλεψη των επόμενων κινήσεών τους, αντί για αργοπορημένη αντίδραση.
Το γεγονός ότι η παγκόσμια εικόνα της Αμερικής έχει πληγεί, καθιστά τους διπλωματικούς αγώνες πιο δύσκολους, καθώς σύμμαχοι και αντίπαλοι αμφισβητούν την ικανότητα και την πολιτική βούληση των ΗΠΑ να ηγηθεί όταν ο κόσμος έχει πάρει φωτιά. Όπως μπορούν να πουν και πολλοί Αμερικανοί που έχουν ταξιδέψει στο εξωτερικό, η αναφορά και μόνο στην «αμερικανική εξαίρεση» συχνά αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση, καθώς τα σύγχρονα προβλήματα των ΗΠΑ γρήγορα μπαίνουν στο «ίδιο καλάθι» με την υπαρξιακή κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τον αγώνα της Κίνας για οικονομική μεταρρύθμιση και το δίλημμα της Ρωσίας στον τομέα της ασφάλειας. Κανένας δεν θέλει να του μιλούν για την «αμερικανική εξαίρεση» όταν είναι εμφανές πως οι ΗΠΑ έχει δικά της βαθύτατα προβλήματα. Όμως, όσο και αν το χάος της εκλογικής περιόδου και οι προοπτικές για τη συνέχεια μπορεί να προκαλούν πανικό, πάντα υπάρχει τρόπος για να παραμείνει κανείς προσγειωμένος.
Η «αμερικανική εξαίρεση» βασίστηκε στην υπόθεση του Locke πως το κράτος έχει σχεδιαστεί ώστε να προστατεύει τα δικαιώματα του ατόμου. Οι περισσότεροι αντίπαλοι της Αμερικής εξακολουθούν να λειτουργούν με το σκεπτικό ότι τα δικαιώματα του ατόμου πρέπει να καταπιέζονται για να διατηρηθεί το κράτος. Αυτή η διαφοροποίηση είναι αυτό που καθιστά την Αμερική όχι μόνο ένα σημείο στον χάρτη, αλλά μια ιδέα –και μάλιστα μια ισχυρή ιδέα.
Είναι ένα ιδανικό που υλοποιείται με το δικαίωμα στην ψήφο (ακόμα και αν ο δρόμος προς την ψήφο αυτή ήταν ιδιαίτερα τοξικός) και προστατεύεται από το αμερικανικό σύστημα που υποβαθμίζει τον ρόλο των προσωπικοτήτων στην πολιτική. Σε αντίθεση με την ατσαλωσίνη που είδαμε κατά τη διάρκεια αυτής της προεκλογικής περιόδου, οι ιδρυτές που δημιούργησαν το σύστημα ήταν πολύπειροι άνδρες και αναγνώστες των κλασικών κειμένων, οι οποίοι εξέτασαν την αρχαία Ελλάδα και την αρχαία Ρώμη προκειμένου να αποφύγουν τις ανοησίες τις δημοκρατίας και να χτίσουν μια δημοκρατία με διάρκεια σε μια περιοχή που γνώριζαν ότι ήταν εξαιρετικά προνομιούχος, λόγω της γεωγραφικής της θέσης και των ιδανικών της. Όμως, η «ευλογημένη γη» της Αμερικής και η δημοκρατική ειρήνη, δεν ήταν ποτέ κάτι δεδομένο.
Με άλλα λόγια, θα πρέπει να θυμώμαστε και όχι να θαμπωνόμαστε από το μεγαλείο μας. Η διατήρηση μιας δημοκρατίας είναι μια δύσκολη δουλειά και θα είναι ζωτικής σημασίας για την ικανότητα των ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες καταιγίδες που έχουν μπροστά τους.
Άννα Φαλτάιτς
anna@euro2day.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου