Ο καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, παραθέτει, πολύτιμα ντοκουμέντα από την πολύχρονη εργασία και μελέτη που έκανε στα Γερμανικά αρχεία.«Όταν έφτανε το τρένο με μια αποστολή ανθρώπων που έπρεπε να θανατωθούν με αέριο, οι επιβάτες έπρεπε να ξεγυμνωθούν και να αποθέσουν τα αντικείμενα αξίας που είχαν πάνω τους, στη λεγόμενη «οδό νεκρών», πριν από το θάλαμο αερίων. Η δική μου αποστολή ήταν, μαζί με τους υπόλοιπους κρατούμενους που είχαν αποσπαστεί στην ομάδα μου, να συγκεντρώνουμε αυτά τα αντικείμενα και να τα τακτοποιούμε.Τα χαρτονομίσματα τα ταξινομούσαμε ανάλογα με το νόμισμα. Έτσι διαπιστώσαμε ότι εκτός από δολάρια, γερμανικά ή πολωνικά χαρτονομίσματα, υπήρχαν πολλά βουλγαρικά και ελληνικά χαρτονομίσματα».
Είναι απόσπασμα από την κατάθεση του Βερολινέζου Κάλμαν Γιανκόφσκιστις 17 Σεπτεμβρίου 1959 , ο οποίος ήταν κρατούμενος στο στρατόπεδο Τρεμπλίνκα, τον Απρίλιο του 1943, όπου εκτελούσε μια από τις χειρότερες«υπηρεσίες», στο λεγόμενο «Τμήμα Θανάτου».
Το ναζιστικό καθεστώς, όπως επισημαίνει, έβλεπε τους Εβραίους όχι ως πιστούς μιας συγκεκριμένης θρησκείας, αλλά ως «λαό-φυλή», ως «ράτσα» και εξηγεί:
«Για τους Ναζί, οι Εβραίοι ήταν παντού Εβραίοι, όποια θρησκεία κι αν είχαν, ακόμη κι αν ήταν άθεοι, όσο προσαρμοσμένοι κι αν ήταν πολιτισμικά στο περιβάλλον τους, όποια γλώσσα κι αν μιλούσαν, όποια κι αν ήταν η στάση τους, απέναντι στην ιδέα του σιωνισμού. Για τον Χίτλερ, αυτό που έκανε κάποιον Εβραίο ήταν το αίμα, όχι η θρησκεία ή η βούληση. Λέγεται, πως όταν του είπαν για τον Άινστάϊν, ότι είναι μεν Εβραίος, αλλά μπορεί να φανεί χρήσιμος για τη χώρα, απάντησε με το γνωστό, «ο Εβραίος είναι Εβραίος»».
Από τα Γιάννενα στο Μπίρκεναου και το Μαουτχάουνζεν. Η μαρτυρία της Νίνα Νεγκρίν
Τις τραγικές στιγμές που περιέγραψε στην κατάθεσή του ο Γιανκόφσκι, έζησε η 90χρονη Νίνα Νεγκρίν, η Εβραία από τα Γιάννενα, με τον αριθμό 77160 στο αριστερό χέρι. Η κ. Νίνα, 18 χρόνων τότε, θυμάται: «Το ξημέρωμα της 25ης Μαρτίου του 1944, χωροφύλακες και Γερμανοί μας κτύπησαν την πόρτα και μας είπαν, να πάμε στον μόλο.Η οικογένεια μου ήταν μεγάλη, είμαστε 60 άνθρωποι. Αφήσαμε τα σπίτι και φύγαμε για τον μόλο. Από τα Γιάννενα μας μετέφεραν στη Λάρισα, όπου μείναμε 10 ημέρες. Εκεί, μας άρπαξαν τα χρυσαφικά και ό,τι πολύτιμο είχαμε. Με τρένα-φορτηγά, μας μετέφεραν στο Μπίρκεναου.
Ήταν και η τελευταία φορά που είδα τους γονείς, τα αδέλφια, τα ξαδέλφια μου, τους δικούς μου ανθρώπους. Όλοι χάθηκαν στα κρεματόρια του Άουσβιτς. Εμένα, με έβαλαν σε ομάδα εργασίας. Δουλεύαμε με τσαπί, φτυάρι, ανοίγαμε δρόμους, κάναμε παραπήγματα που χρησιμοποιούσαν ως νοσοκομεία». Η νεαρή τότε Ελληνίδα εβραία, μεταφέρθηκε στη συνέχεια σε άλλα στρατόπεδα και τελικά, μετά από 10 ημέρες μέσα σε ένα τρένο -όπως αφηγείται- χωρίς νερό και φαγητό, εξουθενωμένη, πέρασε την πύλη του στρατοπέδου Μαουτχάουνζεν.
«Ήταν, αρχές του 1945. Δυο-τρεις μήνες αργότερα, πίστεψα πως ήρθε και το δικό μου τέλος. Μας χώριζαν ανά τετράδες ή πεντάδες και κάθε μέρα μας έβαζαν σε σειρά, για την εκτέλεση ή το κρεματόριο. Δεν πρόλαβαν τη δική μου, γιατί μπήκαν στο στρατόπεδο οι Αμερικανοί. Έτσι σώθηκα».
Η κ. Νίνα Νεγκρίν θυμάται και το σαμποτάζ στο Άουσβιτς, που έκανανΈλληνες κρατούμενοι, οποίοι ανατίναξαν με εκρηκτικά ένα κρεματόριο, αφόπλισαν τους φρουρούς και κατάφεραν να δραπετεύσουν στο δάσος, για να συλληφθούν αργότερα και να εκτελεστούν. Μαρτυρίες επιζώντων αναφέρουν ότι επρόκειτο για σχέδιο το οποίο προετοιμαζόταν μήνες και πως στην συνωμοτική δραστηριότητα, συμμετείχαν και γυναίκες, 4 Εβραίες και μίαΠολωνή.
Το χρονικό της εξόντωσης των Εβραίων της Ελλάδας
Το οργανωτικό σχέδιο για τη σύλληψη και τη μεταφορά των Εβραίων στα στρατόπεδα εξόντωσης, ήταν αρμοδιότητα του συνταγματάρχη Άϊχμαν, ο οποίος είχε εξουσιοδοτηθεί από τον αρχηγό των υπηρεσιών ασφαλείας του Γ΄ Ράϊχ, τον Χάϊνριχ Χίμλερ, για την εκπόνηση και την εφαρμογή του σχεδίου.
Ο καθηγητής Αθ. Γκότοβος παραθέτει το χρονικό της εξόντωσης τωνΕβραίων στην Ελλάδα:
«Οι κεντρικές γερμανικές υπηρεσίες ασφαλείας της χώρας στην οποία πραγματοποιούνταν κάθε φορά μια «επιχείρηση», σε συνεργασία με τις τοπικές, αντίστοιχες της Βέρμαχτ, είχαν την ευθύνη εφαρμογής του σχεδίου, σε κάθε περιοχή.
Στην κατεχόμενη Ελλάδα, οι πρώτες συλλήψεις γίνονται στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, στις αρχές Μαρτίου του 1943. Θα ακολουθήσει η μεγάλη εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, από τα μέσα Μαρτίου μέχρι το καλοκαίρι του 1943. Το σχέδιο προέβλεπε εκκαθάριση και των υπόλοιπων εβραϊκών κοινοτήτων μέσα στο Φθινόπωρο του 1943, αλλά για τεχνικούς λόγους, ο χρόνος μετατέθηκε για την άνοιξη του 1944.
Στην ηγεσία της εβραϊκής Ρωμανιώτικης Κοινότητας των Ιωαννίνων ήταν γνωστές οι συλλήψεις και η εκτόπιση των Εβραίων της Θράκης και τηςΘεσσαλονίκης.
Είχε πιστέψει, όμως, ότι για τους Ρωμανιώτες Εβραίους, ο κίνδυνος θα μπορούσε να αποτραπεί, αν κατάφερνε να λάβει διαβεβαιώσεις από τις γερμανικές κατοχικές αρχές στα Ιωάννινα, δηλαδή από τον στρατηγό Λανς και τις υπηρεσίες του, ότι δεν θα τους πειράξει. Οι διαβεβαιώσεις αυτές δόθηκαν, υπό τον όρο να μην υπάρξει καμία συμμετοχή μελών της εβραϊκής κοινότηταςστην αντίσταση και καμία υλική υποστήριξη των αντιστασιακών οργανώσεων.
Όμως την τύχη των Εβραίων της πόλης δεν την καθόριζαν οι γερμανικές αρχές σε τοπικό επίπεδο, αλλά ο Άϊχμαν και ένας στενός κύκλος αξιωματούχων της υπηρεσίας ασφαλείας.
Αυτοί καθόριζαν το χρόνο και τον τρόπο της επικείμενης «επιχείρησης». Μια μέρα πριν από τη σύλληψη των Εβραίων των Ιωαννίνων, θα γίνει η σύλληψη μικρού μέρους των Εβραίων της Αθήνας, διότι οι υπόλοιποι μπόρεσαν και διέφυγαν τη σύλληψη χάρη και στη χαλαρή στάση της αστυνομίας του Έβερτ. Την ίδια μέρα που συλλαμβάνονται οι Ρωμανιώτες Εβραίοι στα Γιάννενα, γίνονται ανάλογες επιχειρήσεις στην Πρέβεζα, την Άρτα, τη Λάρισα και τηνΚαστοριά.
Όλοι θα μεταφερθούν σιδηροδρομικώς στην Πολωνία, στο στρατόπεδο Άουσβιτς-Μπίρκεναου.
Στο ίδιο μέρος, θα μεταφερθούν αργότερα και οι Εβραίοι της Κέρκυρας, τηςΡόδου και της Κω, το καλοκαίρι του 1944. Οι Εβραίοι των Χανίων θα συλληφθούν επίσης, αλλά ο θάνατος θα τους βρει πριν φτάσουν στο Άουβιτς. Το καράβι που τους μεταφέρει από το Ηράκλειο στον Πειραιά, θα τορπιλιστεί από βρετανικό υποβρύχιο και θα παρασύρει στον υγρό τάφο εκατοντάδες ψυχές.
Από αυτούς που έφτασαν στα Άουσβιτς, ένας μεγάλος αριθμός οδηγήθηκε αμέσως στους θαλάμους αερίων και θανατώθηκε. Μια μικρότερη ομάδα οδηγήθηκε σε στρατόπεδα εργασίας και ορισμένοι παρέμειναν ζωντανοί για να γίνουν μέρος ανθρώπινα πειραματόζωα στα χέρια του διαβόητου και αδίστακτου Δόκτωρ Μένγκελε».
Ζητήσαμε από τον κ. Γκότοβο απαντήσει στο ερώτημα, εάν πρέπει η γενοκτονία των Εβραίων, να αποτελεί κομμάτι της διδακτέας ύλης του μαθήματος της Ιστορίας στα ελληνικά σχολεία.
«Η παιδαγωγική απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι θετική. Ένα τέτοιο έγκλημα, δεν μπορεί να μείνει απαρατήρητο από την εκπαίδευση. Όπως άλλωστε κάθε γενοκτονία. Με την ελπίδα ότι, παρά τα αντιθέτως λεγόμενα, τελικά η Ιστορία διδάσκει. Αν όχι όλους, σίγουρα αρκετούς».
hthecaller.gr
Ιωάννινα, 25 Μαρτίου 1944
Η παρουσία των Εβραίων στα Ιωάννινα συμπίπτει χρονολογικά με τη δημιουργία της πόλης. Εγκατάσταση εβραϊκών πληθυσμών τοποθετείται στον 8ο -9ο αιώνα μ.Χ, η πρώτη γραπτή πηγή που μνημονεύει «ισραηλίτες» στα Ιωάννινα είναι επί Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου (1314). Η κοινότητα άκμασε ιδιαίτερα την εοχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Διάφορα προνόμια επέτρεψαν στους Εβραίους να αναμιχθούν ενεργά στην οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική ζωή των αστικών κέντρων. Από το 1611 τους δόθηκε η δυνατότητα να κατοικούν και μέσα στο Κάστρο των Ιωαννίνων, ενώ η εξουσία του Αλή Πασά έφερε την κοινότητα των περίπου 4.000 Εβραίων στο απόγειο της ακμής της. Ασκώντας αστικά επαγγέλματα –έμποροι, χρυσοχόοι, ράφτες, αργυραμοιβοί– οι Εβραίοι των Ιωαννίνων διακρίθηκαν στο εμπόριο και έγιναν αναπόσπαστο στοιχείο στη ζωή της πόλης.
Τα ήθη και τα έθιμά τους, οι ενδυμασίες, τα δημοτικά τραγούδια, το γιαννιώτικο τραγουδάκι «Ήρταμαν» που τραγουδιόταν λίγες μέρες πριν το Πουρίμ, οι καταλήξεις -όπουλος και -ίδης σε αρκετά ανδρικά επίθετα και φυσικά η χρήση της ρωμαιο-ιουδαϊκής γλώσσας στο τυπικό προδίδουν εντυπωσιακό βαθμό ώσμωσης με τον ντόπιο χριστιανικό πληθυσμό. Όταν η πόλη ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος το 1913, η κοινότητα έχασε σταδιακά πολλή από την παλιά της αίγλη, ωστόσο έζησε αρμονικά με τους Χριστιανούς και τα κρούσματα αντισημιτισμού ήταν συγκυριακά ή αφορούσαν σε μεγάλο βαθμό οικονομικούς ανταγωνισμούς. Τις παραμονές του Πολέμου η κοινότητα αριθμούσε 1.900-2.000 ψυχές και ζούσε σε έναν ειρηνικό μικρόκοσμο, ανίκανο να αντιληφθεί την επερχόμενη καταστροφή.
Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1943, οι Γιαννιώτες Εβραίοι ζούσαν υπό ιταλική κατοχή και δεν υπέστησαν καμία δίωξη.
Ωστόσο, τα Ιωάννινα βρέθηκαν κάτω από τη γερμανική μπότα νωρίτερα από τις άλλες περιοχές της ιταλικής ζωνης κατοχής. Τον Απρίλιο του 1943 εγκαταστάθηκε στην πόλη η 1η Ορεινή Μεραρχία «Έντελβάις» της Βέρμαχτ με σκοπό να εκκαθαρίσει τα ορεινά της Ηπείρου από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ . Αυτή η μονάδα, ειδική στον ανταρτοπόλεμο, έδωσε σύντομα αποτρόπαια δείγματα γραφής στην εφαρμογή σκληρών αντιποίνων δολοφονώντας με κτηνώδη τρόπο αμάχους και γυναικόπαιδα στη Μουσιωτίτσα (24 Ιουλίου 1943), το Κομμένο Άρτας (16 Αυγούστου 1943) και τους Λιγκιάδες Ιωαννίνων (3 Οκτωβρίου 1943).
Τα Ιωάννινα βυθίστηκαν σε ένα κλίμα άγριας τρομοκρατίας, στο οποίο εγκλωβίστηκε αβοήθητη και η εβραϊκή κοινότητα. Ελάχιστοι, κυρίως νεαροί, επιχείρησαν να διαφύγουν στο βουνό, αλλά η αυστηρή αδράνεια που κήρυττε η κοινότητα –και κυρίως ο Σαμπεθάι Καμπιλής– λειτουργούσε αποτρεπτικά και απαγόρευε κάθε διαφυγή από την πόλη, απόφαση που και σήμερα βασανίζει τους ελάχιστους επιζώντες. Στα μέσα Μαρτίου οι Γερμανοί πέτυχαν να εντοπίσουν και να καταγράψουν όλους τους Εβραίους της πόλης και τα σπίτια τους, μετά από έναν απλό έλεγχο ταυτοτήτων. Το σκηνικό της καταστροφής είχε στηθεί. Εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, οι Γιαννιώτες θα βάδιζαν σχεδόν εν σώματι προς τον θάνατο.
Τα ξημερώματα της 25ης Μαρτίου 1944, ημέρα Σάββατο, οι έξι εβραϊκές συνοικίες –Κάστρου, Λειβαδιώτη, Τζουκαλά, Σαράβα, Μικρή και Μεγάλη Ρούγα– ξύπνησαν από δυνατά χτυπήματα στις πόρτες των σπιτιών.
Ήταν Γερμανοί στρατιώτες της Μεραρχίας Εντελβάις, της 621 Ομάδας της Μυστικής Στρατονομίας (GFP) της Στρατοχωροφυλακής (Feldgendarmerie), μαζί με διερμηνείς και Έλληνες Χωροφύλακες που ζητούσαν από όλους τους κατοίκους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, με δικαίωμα να μεταφέρουν ατομικά είδη μέχρι 50 οκάδες. Σύμφωνα με τη γερμανική αναφορά της 27ηςΜαρτίου, η εκκένωση των συνοικιών είχε ολοκληρωθεί έως τις 7.45. Οι Εβραίοι που ζούσαν έξω από τα τείχη συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Μαβίλη, στο «Μώλο», αυτοί που είχαν σπίτι στο Κάστρο μεταφέρθηκαν στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Λίγη ώρα αργότερα, μέσα σε κλίμα φόβου και κλάματα και κάτω από τα βλέμματα των κατοίκων των Ιωαννίνων, 1.725 άνδρες, γυναίκες και παιδιά (κατά τη γερμανική εκτίμηση) επιβιβάστηκαν σε περίπου 80 φορτηγά που πήραν το δρόμο για τα Τρίκαλα διαμέσου του περάσματος της Κατάρας.
Ο Λόχος Προπαγάνδας της 621 Ομάδας Στρατονομίας απαθανάτισε την συγκέντρωση και την επιβίβαση στα φορτηγά σε μια σειρά φωτογραφιών που φυλάσσονται σήμερα στα γερμανικά αρχεία και έχουν δημοσιευτεί επανειλημμένα ως μοναδικά ντοκουμέντα του Ολοκαυτώματος.
Το λιγόλογο γερμανικό έγγραφο είναι γεμάτο από κυνικό ρεαλισμό:
«Η επιχείρηση πρέπει να χαρακτηριστεί ως πλήρως επιτυχημένη, διότι το 95% των καταγεγραμμένων Εβραίων μπόρεσαν να μεταφερθούν. Η συνεργασία των μετασχουσών υπηρεσιών και της Ελληνικής Χωροφυλακής ήταν υποδειγματική. Η απέλαση των Εβραίων, σύμφωνα με διάφορες εισερχόμενες αναφορές, προκάλεσε μεγάλη ικανοποίηση ανάμεσα στον πληθυσμό. Η συμπάθεια για τους Γερμανούς, αυξήθηκε μ’ αυτή την επιχείρηση». Παρά την διαστρέβλωση και τις υπερβολές της γερμανικής προπαγάνδας, πρέπει να θεωρείται βέβαιο πως η απέλαση των Εβραίων στα Ιωάννινα (απέναντι στην οποία κανείς δεν αντέδρασε) έδωσε ώθηση στα λανθάνοντα ή φανερά αισθήματα αντισημιτισμού των Χριστιανών.
Λίγες μέρες μετά την αποφράδα 25η Μαρτίου, δύο νεαροί απαγχονίστηκαν από τις αρχές στο Μώλο επειδή είχαν προσπαθήσει να λεηλατήσουν ένα εγκαταλειμμένο εβραϊκό κατάστημα. Έμποροι των Ιωαννίνων και συνεργάτες επωφελήθηκαν από τις περιουσίες, η περιουσία της κοινότητας –την οποία ο μεταπολεμικός πρόεδρος της αποδεκατισμένης κοινότητας, Ιωσήφ Μάτσας υπολόγισε σε 2.000.000 χρυσές λίρες– εξανεμίστηκε.
«Ένας θρήνος απλώνεται πάνω από τα οβρέικα» (Δημήτρης Χατζής).
Οι περίπου 2.000 Γιαννιώτες μεταφέρθηκαν σε παραπήγματα στη Λάρισα, όπου παρέμειναν για μια περίπου εβδομάδα. Αναγκάστηκαν να αφήσουν όλα τα τιμαλφή και τα χρυσαφικά που μετέφεραν στους Γερμανούς φρουρούς, προτού επιβιβαστούν στο τρένο του θανάτου που ερχόταν από το σιδηροδρομικό σταθμό του Ρουφ, από την Αθήνα. Η αμαξοστοιχία πέρασε την πύλη του Μπίρκεναου στις 11 Απριλίου 1944 μεταφέροντας 2.500 Ρωμανιώτες Εβραίους, άνδρες, γυναίκες και παιδιά από τα Ιωάννινα, την Αθήνα, τον Βόλο, την Λάρισα και την Χαλκίδα. Στη ράμπα διαλογής του στρατοπέδου, το ανθρώπινο φορτίο βρέθηκε σε μια κατάσταση σύγχυσης, με κραυγές, ουρλιαχτά και γαβγίσματα σκύλων μεγαλύτερων κι από ανθρώπους (Νίνα Αλβέρτου Νεγρίν). Η νεαρή τότε Στέλλα Αβραάμ κατέγραψε στη μνήμη της την αγωνιώδη κραυγή μερικών Θεσσαλονικιών εκτοπισμένων από ήδη ένα χρόνο, που φώναζαν με αγωνία στους νεοαφιχθέντες συμπατριώτες τους «Μην παίρνετε μαζί τα παιδιά σας! Αφήστε τους γέρους!».
Σύντομα θα αντιλαμβάνονταν όλοι το νόημα αυτών των λέξεων…Ήταν η πρώτη γεύση της κόλασης. Μετά από ένα χρόνο, τον Μάιο του 1945, μόλις 116 Γιαννιώτες βρίσκονταν ακόμα στη ζωή. 1.850 είχαν εξοντωθεί στους θαλάμους αερίων ή είχαν πεθάνει από την εξάντληση.
Μια εντοιχισμένη πλάκα στην εβραϊκή γλώσσα, στο «παλιό συναγώγι» που επισκευάστηκε και λειτουργεί ως σήμερα, μνημονεύει αυτή την πράξη αλληλεγγύης.jahandrinos
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου