To NATO και ο ''υβριδικός πόλεμος''

Ο πόλεμος είναι στη πραγματικότητα πάντα κοινωνικός-ταξικός, με θύτες τους καταπιεστές και θύματα τους καταπιεζόμενους. Όμως σε κάθε ιστορική εποχή, παίρνει διαφορετικές ιστορικές μορφές. Στο σύγχρονο στάδιο του καπιταλισμού, συνειδητοποιείται η οργανική ενότητα του εμφύλιου με τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Αυτός ο πόλεμος, που συνδυάζει, κατά συνέπεια, συστηματικά κρατικούς και μη κρατικούς δρώντες, στρατιωτικά, πληροφοριακά, πολιτισμικά, ψυχολογικά μέσα, και διεξάγεται σε θάλασσα, ξηρά, αέρα, ηλεκτρονικό φάσμα και στο πεδίο του χρόνου, οπουδήποτε δηλαδή υπάρχει οικονομική αξία, αυτός είναι ο καπιταλιστικός πόλεμος των σύγχρονων δογμάτων άμυνας/ασφάλειας.

Τις τελευταίες δεκαετίες, παρατηρείται μια σαφής εξέλιξη στα στρατιωτικά δόγματα του ΝΑΤΟ, που αντανακλά καθαρότερα από κάθε άλλο μηχανισμό τη γενικότερη εξέλιξη στον ορισμό του εχθρού, κατ’επέκταση και στο χαρακτήρα του σύγχρονου πολέμου. Από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα, το ΝΑΤΟ μετατοπίζεται από την έννοια των “ασύμμετρων απειλών” και του “πολέμου κατά της τρομοκρατίας”, στην ευρύτερη έννοια των “υβριδικών απειλών” και του σύγχρονου “υβριδικού πολέμου”¹

Το NATO Strategy Concept 2010² δεν χρησιμοποιεί ρητά τον όρο “υβριδικός ” για να χαρακτηρίσει τον πόλεμο ή τις απειλές. Ωστόσο, την ίδια χρονιά, στο ντοκουμέντο με τίτλο ΝΑΤΟ 2020³ στο πλαίσιο της “νέας στρατηγικής αντίληψης” της συνόδου της Λισαβόνας, παρατηρεί ρητά την ύπαρξη “υβριδικών παραλλαγών” των απειλών.

Τον επόμενο χρόνο, το 2011, η εγκυρότητα της έννοιας των υβριδικών απειλών δοκιμάστηκε σε πειραματική προσομοίωση που διοργάνωσε το ΝΑΤΟ με 100 ειδικούς επαγγελματίες του ιδιωτικού τομέα, και είχε τίτλο “Το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζοντας την υβριδική απειλή”⁴. Το κείμενο που δημοσίευσε το ΝΑΤΟ ως πόρισμα της συνάντησης αυτής, πραγματοποιεί μια εκτεταμένη ανάλυση των πολύμορφων υβριδικών απειλών, καλώντας τους συμμάχους σε μια τομή, όχι τόσο ως προς τις διαθέσιμες στρατιωτικές ικανότητες, όσο ως προς το αντιληπτικό πλαίσιο μέσω του οποίου συλλαμβάνεται το σύγχρονο πολεμικό φαινόμενο.

Στις 4 και 5 Σεπτεμβρίου του 2014, η συνδιάσκεψη του ΝΑΤΟ που πραγματοποιήθηκε στην Ουαλία κατέληξε στη Διακήρυξη της Ουαλίας, η οποία αναφέρεται σε “απειλές υβριδικών πολεμικών επιχειρήσεων”, όπου “ένα μεγάλο φάσμα φανερών και συγκαλυμμένων στρατιωτικών, παραστρατιωτικών και άλλων μέσων χρησιμοποιούνται με υψηλά ενοποιημένο σχεδιασμό”⁵ . Η κρίση στην Ουκρανία και η δράση της οργάνωσης «Ισλαμικό Κράτος» στα σύνορα Ιράκ-Συρίας ήταν τα θέματα τα οποία απασχόλησαν περισσότερο τις συναντήσεις. Οι εξελίξεις που έλαβαν χώρα στην περιφέρεια του ΝΑΤΟ και οι αναδυόμενες προκλήσεις, οδήγησαν τους ηγέτες των κρατών και κυβερνήσεων των χωρών-μελών του NATO να υιοθετήσουν μια σειρά αποφάσεων στη σύνοδο κορυφής με στόχο να διασφαλίσει το ΝΑΤΟ, την ετοιμότητα της Συμμαχίας απέναντι σε αυτές. Βασικοί στόχοι αποτελούν η ασφάλεια στα ανατολικά σύνορα και να κατευναστούν οι ανησυχίες αρκετών κρατών-μελών στην περιοχή. Σε αυτό το πλαίσιο, ενέκρινε το Σχέδιο Ετοιμότητας Δράσης(Readiness Action Plan)⁶. Το σχέδιο αυτό παρέχει ένα συνεκτικό και ολοκληρωμένο πακέτο μέτρων για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αναδύονται από τις στρατηγικές πολιτικές και την επιθετικότητα που υιοθετεί η Ρωσία και των απειλών που προέρχονται από το χώρο της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Το σχέδιο διατηρεί τη συνεχή παρουσία του ΝΑΤΟ στην ανατολική περιφέρεια του, ενδυναμώνοντας τη συλλογική άμυνα και τη δυνατότητα ταχύτερης αντίδρασης σε κρίσεις που ξεσπούν στην περιοχή. Η συνεχής στρατιωτική παρουσία σε έδαφος, αέρα και θάλασσα, που θα είναι μόνιμη αλλά κυλιόμενη, εξασφαλίζει την αποτρεπτική ισχύ της Συμμαχίας απέναντι στις συνεχώς μεταβαλλόμενες καταστάσεις ασφαλείας.

Ως εκ τούτου, το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε τη δημιουργία μιας δύναμης εξαιρετικά ταχείας αντίδρασης (Very High Readiness Joint Task Force VJTF) που θα έχει την δυνατότητα να αναπτυχθεί μέσα σε μόλις 48 ώρες, με στόχο να ανταποκριθεί και να αντιμετωπίσει κάθε δυνητικό κίνδυνο που θα απειλεί τα μέλη της Συμμαχίας στην περιφέρεια της. Η δύναμη θα αποτελείται από αρκετές χιλιάδες άνδρες (κάποια δημοσιεύματα κάνουν λόγω για 5.000 άνδρες) που θα δρουν από το έδαφος με παράλληλη υποστήριξη από τον αέρα και τη θάλασσα (και θα εκπαιδεύονται σε σενάρια συλλογικής άμυνας)

Επιπλέον, το ΝΑΤΟ επεσήμανε πως οι κυβερνο-επιθέσεις αποτελούν υψίστης σημασίας απειλή για τη συμμαχία αφού υιοθετούνται όλο και πιο συχνά, εξελίσσονται διαρκώς και μπορούν να επιφέρουν πλήγματα και να θέσουν εκτός λειτουργίας κρίσιμης σημασίας υποδομές (χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, κυβερνητικές υπηρεσίες) για την ασφάλεια των κρατών-μελών. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η αναδυόμενη πρόκληση η Συμμαχία ενέκρινε την ενισχυμένη πολιτική άμυνας στον κυβερνοχώρο (Enhanced Cyber Defence Policy) χαρακτηρίζοντας την ως μία από τις κεντρικές αποστολές του Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Η Συμμαχία αναγνωρίζει, επίσης, τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκή Ένωσης. Το ΝΑΤΟϊκό πρόγραμμα Smart Defense και το Ευρωπαϊκό Pooling and Sharing έχουν ως στόχο την καλύτερη αξιοποίηση των εθνικών δυνατοτήτων σε συλλογικό επίπεδο και την αποφυγή αντιπαραγωγικών επικαλύψεων. Χαιρετίζει επίσης την υιοθέτηση από πλευράς ΕΕ της Ευρωπαϊκής Θαλάσσιας Στρατηγικής, η οποία μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά με την Θαλάσσια Στρατηγική της Συμμαχίας, στο πλαίσιο της οποίας τα κράτη δεσμεύτηκαν να συνεργαστούν εντονότερα σε τομείς όπως η εκπαίδευση και οι κοινές ασκήσεις, αλλά και να αξιολογούν καλύτερα την ανάληψη δράσης και τη δημιουργία αποστολών με μικρό επιχειρησιακό αντίκτυπο.

Υπό το πρίσμα των εξελίξεων, τα κράτη συμφώνησαν να αναθεωρήσουν τα κονδύλια τα οποία προορίζονται για την άμυνα. Συγκεκριμένα, επιβεβαίωσαν εκ νέου τον στόχο του 2% του ετήσιου προϋπολογισμού τους να προορίζεται για την Άμυνα και το 20% των χρημάτων αυτών να διοχετεύεται σε προγράμματα έρευνας και τεχνολογίας και εκσυγχρονισμού οπλικών συστημάτων. Ωστόσο, με δεδομένη την οικονομική κρίση, δεν δεσμεύτηκαν στους στόχους αυτούς. Στη Διακήρυξη προβλέπεται αρχικά να παγώσει η πτωτική τάση στους αμυντικούς προϋπολογισμούς και στη συνέχεια να γίνει προσπάθεια επίτευξης των παραπάνω στόχων σε βάθος δεκαετίας.

Τον επόμενο χρόνο, ένα ντοκουμέντο της επιτροπής Άμυνας/Ασφάλειας του ΝΑΤΟ που δημοσιεύτηκε στις 7 Απριλίου του 2015, με τίτλο “Υβριδικός πόλεμος: Η νέα στρατηγική πρόκληση του ΝΑΤΟ;”⁷, εξελίσσει τα συμπεράσματα της συνδιάσκεψης της Ουαλίας, τοποθετεί στο επίκεντρο της στρατιωτικής προβληματικής του ΝΑΤΟ τον υβριδικό χαρακτήρα του σύγχρονου πολέμου. Όπως επισημαίνεται ξανά και πιο εμφατικά, με αφορμή την πολεμική τακτική της Ρωσίας στη Κριμαία αλλά και τη διεθνή και πολύμορφη τρομοκρατική δράση του Daesh (αραβικού ακρωνύμιο του Ισλαμικού Κράτους), το ΝΑΤΟ καλείται να αντιμετωπίσει, τόσο απέναντι σε κρατικούς όσο και απέναντι σε μη κρατικούς δρώντες, τις εξελιγμένες ασαφείς, μη συμβατικές πολεμικές απειλές, που συνδυασμένες με συμβατικές ένοπλες δράσεις ενισχύουν την αναθεωρητική ισχύ, της Ρωσίας, Daesh και άλλων δυνάμεων, επί της καθιερωμένης παγκόσμιας τάξης. Το ΝΑΤΟ, επιπλέον, καλείται να αναπτύξει νέους μηχανισμούς διαχείρισης κρίσεων μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον διαρκούς αποσταθεροποίησης με πολλές εστίες, και επίκεντρο την “ευρύτερη Μέση Ανατολή”.

Το κείμενο σημειώνει εμφατικά πως ο όρος “υβριδικός πόλεμος” ξεκίνησε να καθιερώνεται στην επιστημονική κοινότητα και το δημόσιο λόγο κατά τη διάρκεια του δεύτερου πολέμου του Λιβάνου μεταξύ Ισραήλ-Χεζμπολάχ, το 2006, έδειξε πώς μπορούν μη κρατικοί δρώντες, όπως η Χεζμπολάχ, να εκμεταλλευτούν παθογένειες συμβατικά ισχυρότερων στρατών, όπως του Ισραήλ. Η έννοια του υβριδικού πολέμου δεν είναι, καταστατικά, αυστηρά καθορισμένη, αφού μπορεί να πάρει πολύ διαφορετικές μορφές. Η Επιτροπή Άμυνας/Ασφάλειας του ΝΑΤΟ παρέχει τον εξής γενικό ορισμό: “χρήση ασύμμετρων τακτικών που ανιχνεύουν και εκμεταλλεύονται τις εσωτερικές αδυναμίες μιας χώρας με μη στρατιωτικά μέσα, με την εγγύηση της απειλής και με συμβατικά στρατιωτικά μέσα”.

Το κείμενο συνεχίζει υπενθυμίζοντας πως το ΝΑΤΟ μπορεί να ασκήσει τη συλλογική, διακρατική του ισχύ με την έγκριση του Βορειοατλαντικού Συμβούλιο, μόνο όταν ταυτοποιείται μια ένοπλη επίθεση με βάση τον ορισμό του άρθρου 5 της Συμφωνίας της Ουάσιγκτον. Το πλεονέκτημα των υβριδικών τακτικών είναι ότι μπορεί να διεξαχθεί χωρίς να ξεπερνά το κατώφλι του ορισμού του άρθρου 5, εκμεταλλευόμενες την ασάφεια του συνδυασμού μη συμβατικών-συμβατικών πολεμικών μέσων.

Στο κείμενο της απόφασης ακολουθεί μια πυκνή και συγκεκριμένη ανάλυση των υβριδικών τακτικών που χρησιμοποίησαν η Ρωσία στη Κριμαία και το Ισλαμικό Κράτος στη Μέση Ανατολή, για να καταλήξει σε έναν πολυεπίπεδο ορισμένο βηματισμό ενίσχυσης της αμυντικής ικανότητας των νατοϊκών δικτύων και οικονομιών.

Στις 8 και 9 Ιουλίου του 2016, η Πολωνία φιλοξένησε στη Βαρσοβία τη πιο πρόσφατη, ανά διετία συνερχόμενη, σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ. Οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στην επιδίωξη της σταθερότητας προς ανατολάς και προς νότον, καθώς και στο Αφγανιστάν. Στις 6 Δεκέμβρη του 2016, και σε συνέχεια της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ του Ιουλίου, ΝΑΤΟ και Ευρωπαική Ένωση εγκαινίασαν μια νέα εποχή συνεργασίας απέναντι στον εσωτερικό και τον εξωτερικό εχθρό. Εγκρίθηκαν 42 προτάσεις σε 7 τομείς συνεργασίας⁸

Η αναβάθμιση των σχέσεων μεταξύ Ε.Ε και ΝΑΤΟ που τέθηκαν στη Βαρσοβία και συγκεκριμενοποιήθηκαν το Δεκέμβρη του ίδιου έτους, αφορά τους παρακάτω στόχους⁹:

- Αναβάθμιση της ικανότητας αντιμετώπισης των υβριδικών κινδύνων, μέσω ενίσχυσης της ευελιξίας σε ό,τι αφορά στη συνεργασία στην ανάλυση, πρόβλεψη και έγκαιρη ανίχνευση των κινδύνων, αποτροπή κρίσεων ασφαλείας.

Ταυτόχρονα θεωρείται αναγκαία η όσο το δυνατόν ευρύτερη ανταλλαγή πληροφοριών και η συνεργασία σε στρατηγικές επικοινωνίες.

- Επιχειρησιακή συνεργασία, συμπεριλαμβανομένης της θαλάσσιας, και ζητημάτων μετανάστευσης, μέσω αυξανόμενης ναυτικής ετοιμότητας, καλύτερου συντονισμού και αμοιβαίας αναβάθμισης των ενεργειών στη Μεσόγειο και αλλού.

- Διεύρυνση του συντονισμού και της στρατηγικής επικοινωνίας σε ό,τι αφορά την ασφάλεια και την άμυνα στον κυβερνοχώρο.

- Ανάπτυξη των αμυντικών ικανοτήτων των κρατών-μελών της ΕΕ και των συμμάχων του ΝΑΤΟ, καθώς και ανάληψη πολυμερών πρωτοβουλιών.

- Ανάπτυξη ισχυρότερης αμυντικής βιομηχανίας και ενίσχυση της αμυντικής έρευνας και της βιομηχανικής συνεργασίας στην ευρωατλαντική συμμαχία.

- Αναβάθμιση του συντονισμού των ασκήσεων με πρώτο βήμα παράλληλες και συντονισμένες ασκήσεις το 2017 και το 2018.

- Οικοδόμηση αμυντικής ικανότητας και ικανότητας ασφάλειας και υιοθέτησης της ευελιξίας των συμμάχων στην Ανατολή και τον Νότο μέσω εξειδικευμένων πρωτοβουλιών σε σειρά τομέων, σε κάθε χώρα ξεχωριστά, περιλαμβανομένης και της ενίσχυσης της ναυτικής συνεργασίας.

-Ενίσχυση του πολιτικού διαλόγου Ε.Ε-ΝΑΤΟ

Η ανάλυση του στρατιωτικού δόγματος του ΝΑΤΟ μετά τη Βαρσοβία και η κύρια στόχευση της συνεργασίας του με την Ε.Ε, αποτέλεσαν πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ των αναλυτών. Οι αναλύσεις που επικεντρώνονται στη λογική της “επανάληψης του Ψυχρού Πολέμου”, τόνισαν τις επιθετικές αναφορές του ΝΑΤΟ στη Ρωσία, την Ανατολική Ουκρανία και την κυβέρνηση Άσαντ στη Συρία, ενώ οι αναλύσεις που επικεντρώνονται στο σύγχρονο χαρακτήρα του πολέμου τονίζουν τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας και τον υβριδικό πόλεμο. Η ορθότερη προσέγγιση¹⁰ διακρίνει αυτά τα δύο σκέλη του σύγχρονου νατοϊκού δόγματος: το “δόγμα αποκλεισμού” της Ρωσίας (ιμπεριαλιστικό σκέλος), και τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας (αντιμετώπιση της απειλής εμφυλίου), στο πλαίσιο του υβριδικού πολέμου. Ωστόσο, σύμφωνα με την ίδια προσέγγιση, “το ΝΑΤΟ, διατηρεί όμως έξυπνα τις γέφυρες επικοινωνίας με την Ρωσία, όχι μόνο ως προκάλυμμα αλλά και επί της ουσίας προκειμένου να ενισχύσει έναν μηχανισμό επικοινωνίας και επιλεκτικής διαφάνειας για αποφυγή ανεξέλεγκτων στρατιωτικών γεγονότων”. Επομένως, δεν μιλάμε κατά κυριολεξία για δόγμα “αποκλεισμού” της Ρωσίας, αλλά για δόγμα “περικύκλωσης” με σκοπό την άσκηση στρατιωτικής και μη στρατιωτικής (πολιτικής, οικονομικής, πληροφοριακής) πίεσης.

Η θέση μας είναι πως ο ανταγωνισμός με τη Ρωσία εντάσσεται στο γενικότερο και πιο θεμελιώδες πλαίσιο του υβριδικού πολέμου, το οποίο αποτελεί διακρατική συμφωνία όλων των μεγάλων δυνάμεων, παρά τον ανταγωνισμό τους. Με κορυφαίο παράδειγμα τη Συρία, όλα τα κράτη συμφωνούν στον σκόπιμα απο-ιδεολογικοποιημένο και αφηρημένο ''πόλεμο κατά της τρομοκρατίας'', (τρομοκρατών που συχνά τα ίδια χρηματοδοτούν, όπως έχει αποδειχθεί) διαφωνούν όμως στο συγκεριμένο περιεχόμενο των τρομοκρατών, τους οποίους ορίζουν ευέλικτα, ανάλογα με τα ιδιαίτερά τους συμφέροντα. Επομένως, θεωρούμε ότι σήμερα, πιο πολύ από ποτέ, η ταξική-κοινωνική πλευρά του πολέμου που διεξάγουν τα καπιταλιστικά κράτη ενώνει τη λογική του εμφύλιου πολέμου με τον ιμπεριαλιστικό, άρα η αντιπολεμική απάντηση απαιτεί υψηλότερα από ποτέ επίπεδά πολυεθνικού-διεθνιστικού προσανατολισμού.

Συμπερασματικά, το στρατιωτικό δόγμα του ΝΑΤΟ είναι δομικά το ίδιο με το δόγμα του ελληνικού στρατού (βλ http://diktiospartakos.blogspot.gr/2017/04/2014.html). Όλα τα καπιταλιστικά κράτη μεσαίου και ανώτερου επιπέδου ανάπτυξης, αναγνωρίζουν τις ίδιες δομικές αλλαγές στο περιβάλλον ασφαλείας, και μετεξελίσσουν με ανάλογο τρόπο, τα επιχειρησιακά δόγματα καταστολής και ελέγχου των ''εχθρών-λαών''.

1 . Για τον υβριδικό χαρακτήρα των απειλών και του πολέμου σύμφωνα με το ΝΑΤΟ, μια συλλογή πληροφοριών βρίσκεται εδώ http://www.natolibguides.info/hybridwarfare, http://www.natolibguides.info/hybridwarfare/documents

2 . http://www.nato.int/strategic-concept/pdf/Strat_Concept_web_en.pdf

3 . http://www.nato.int/strategic-concept/expertsreport.pdf. Βλ. και http://www.nato.int/docu/review/2010/Lisbon-Summit/GR/index.htm.

4 . http://www.act.nato.int/nato-countering-the-hybrid-threat

5 . http://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_112964.htm

6 . Για μια ανάλυση της Διακήρυξης της Ουαλίας, βλ. τη μελέτη του ΙΔΙΣ, Η Συνδιάσκεψη του ΝΑΤΟ στην Ουαλία και τα αποτελέσματά της, Ιωάννης-Μάριος Τσάλτας, Νικόλαος Αγγέλης

7 . http://www.nato-pa.int/default.asp?SHORTCUT=3778