«Dune»: οριενταλισμός και συμπάθεια
Η λατρεία που δείχνουν φασίστες, νεοναζί και νεοφιλελεύθεροι για την ταινία του Ντενί Βιλνέβ προκαλεί εύλογα ερωτήματα για το περιεχόμενο του «Dune» ● Το σημαντικότερο ίσως πρόβλημα όμως βρίσκεται στην απεικόνιση του αραβικού και ισλαμικού κόσμου.
Σκεφτείτε την αμήχανη στιγμή να είσαι δημιουργός της μεγαλύτερης sci-fi κινηματογραφικής παραγωγής των τελευταίων δεκαετιών και να δέχεσαι τα εύσημα του Ρίτσαρντ Σπένσερ, του πλέον προβεβλημένου νεοναζί, αντισημίτη και συνωμοσιολόγου της αμερικανικής alt-right. Ο Ντενί Βιλνέβ, σκηνοθέτης του «Dune», πρέπει να βρέθηκε αρκετές φορές σε αυτή τη θέση τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς ένας μετά τον άλλο οι ρατσιστές οπαδοί της «ανωτερότητας της λευκής φυλής» και οι γνωστότερες φασιστικές ιστοσελίδες των ΗΠΑ εξυμνούσαν την ταινία του. Ακόμη και ο Σλαβόι Ζίζεκ αισθάνθηκε την ανάγκη να απολογηθεί γιατί του άρεσε μια ταινία που όπως είπε περιέχει «πρωτοφασιστικά στοιχεία».
Μετά τους φασίστες, μάλιστα, ήρθαν και οι ακραίοι νεοφιλελεύθεροι (libertarians), όπως ο πολυδισεκατομμυριούχος Ιλον Μασκ και ο Τιμ Φέρις να αποτίσουν φόρο τιμής σε ένα έργο, το οποίο στα μάτια τους φαίνεται εκφράζει τον αντικρατισμό καλύτερα και από τον Ρόναλντ Ρίγκαν.
Θα ήταν φυσικά άδικο να προσεγγίσουμε την ταινία -και πολύ περισσότερο το βιβλίο στο οποίο στηρίζεται- στεκόμενοι στα αβαθή της νηπιακής σκέψης της αμερικανικής ακροδεξιάς και ορισμένων libertarians. Το «Dune» δημιουργεί ένα εξαιρετικά σύνθετο σύμπαν στο οποίο συνυπάρχουν πρωτοφασιστικά στοιχεία με επαναστατικές διαδικασίες, η φεουδαρχία με τον καπιταλισμό, αποικιακές με αντιαποικιακές πρακτικές και μια πολύ ενδιαφέρουσα ματιά στην κλιματική κρίση – άλλωστε ο συγγραφέας του βιβλίου, Φρανκ Χέρμπερτ, εισήγαγε τον όρο «οικολογία» στο ευρύ κοινό.
Μια σύντομη ματιά βέβαια στο βιογραφικό του Χέρμπερτ μας βοηθά να καταλάβουμε τη λατρεία που προκαλεί στο ακροδεξιό και νεοφιλελεύθερο ακροατήριο. Αν και προερχόταν από οικογένεια σοσιαλιστών στις ΗΠΑ, ο Χέρμπερτ ανέπτυξε ένα σχεδόν συνωμοσιολογικό μίσος για οτιδήποτε σχετιζόταν με το κράτος ή τον δημόσιο τομέα. Μοιραζόταν τον ακραίο αντισοβιετισμό ενός μακρινού συγγενή του, του διαβόητου γερουσιαστή Μακάρθι (του «ξαδέρφου Τζο» όπως τον αποκαλούσε), αν και ποτέ δεν ενέκρινε το αντικομμουνιστικό κυνήγι μαγισσών στο εσωτερικό των ΗΠΑ.
Μαζί με τον μέντορά του, τον πανεπιστημιακό Σάμιουελ Χαγιακάουα, έδωσαν μάχη για λογαριασμό του τότε κυβερνήτη της Καλιφόρνιας, Ρόναλντ Ρίγκαν, ώστε να σπάσουν μια από τις πιο ιστορικές φοιτητικές εξεγέρσεις της δεκαετίας του ’60 στο Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο. Οι ομοφοβικές αντιλήψεις του σε συνδυασμό με τις αποστάσεις που κρατούσε από τα αντιαποικιακά και επαναστατικά κινήματα της εποχής του (αν και καταδίκασε από την πρώτη στιγμή τον πόλεμο στο Βιετνάμ) τον μετέτρεψαν σε ιδανικό κειμενογράφο αρκετών Ρεπουμπλικάνων πολιτικών και θαυμαστή του Ρίτσαρντ Νίξον.
Παραδόξως, αυτά τα αντιδραστικά χαρακτηριστικά δεν εμπόδισαν τον Φρανκ Χέρμπερτ να αποκτήσει και μια μεγάλη «αριστερή» βάση οπαδών – από ιδεολογικά αποπροσανατολισμένους χίπις που αργότερα στράφηκαν σε new age θρησκείες μέχρι πολύ σοβαρούς και συνειδητοποιημένους αναγνώστες, που θεωρούν ότι στο έργο του κρύβονται μικρά «σοσιαλιστικά» διαμάντια και σίγουρα μια στιβαρή ανάλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων του πλανήτη. Οι συγκεκριμένοι οπαδοί ελπίζουν ότι η δεύτερη ταινία του νέου «Dune», που αναμένεται να κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο 2023, θα τους δικαιώσει καθώς αντανακλά το αντι-αποικιακό πνεύμα της δεκαετίας του ’60 στην οποία γράφτηκε το βιβλίο. Συγκεκριμένα η αντίσταση των αυτοχθόνων του πλανήτη Αράκις αναμένεται να κυριαρχήσει, κάνοντας τους ήρωες να θυμίζουν λιγότερο τα αμερικανικά στρατεύματα κατοχής στο Ιράκ (δεν λέμε περισσότερα για να μην αποκαλύψουμε πτυχές του σεναρίου).
Εδώ όμως βρίσκεται και το πιο ενδιαφέρον αλλά ίσως και το πιο προβληματικό σημείο της ταινίας. «Το “Dune” μπορεί να είναι φασιστικό, αλλά φέρνει στο επίκεντρο το Ισλάμ» έγραφε πρόσφατα στην Haaretz ο Ισραηλινός πανεπιστημιακός Οφρι Ιλάνι, γνωστός για τη στήριξή του στον αγώνα των Παλαιστινίων. Ο Ιλάνι υποστηρίζει ότι το έργο, που περιλαμβάνει πολλές τουρκικές, περσικές και αραβικές λέξεις μαζί με αναφορές στο Κοράνι και τον πολιτισμό των Βεδουίνων, φέρνει στο προσκήνιο τον ισλαμικό και αραβικό κόσμο, τον οποίο η Δύση αγνοεί προκλητικά στις μεγάλες αφηγήσεις της.
Ο ίδιος αναγνωρίζει βέβαια ότι το «Dune» είναι το πιο οριενταλιστικό βιβλίο στην ιστορία της επιστημονικής φαντασίας, αναπαράγει δηλαδή το σύνολο των στερεοτύπων που έχει η Δύση για την Ανατολή. Ο Ιλάνι όμως φαίνεται να προτιμά τη διαστρέβλωση από την αφάνεια.
Είναι γεγονός ότι ο Χέρμπερτ έγραψε τα βιβλία του πριν από τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», τον ISIS, την Αλ Κάιντα, αλλά ακόμη και την ισλαμική επανάσταση του Ιράν και συνεπώς αποφεύγει τις ακρότητες της αμερικανικής ισλαμοφοβικής προπαγάνδας. Αρκεί όμως αυτό;
Κάθε σκηνή της ταινίας και κάθε σελίδα του βιβλίου επιβεβαιώνει τα λόγια του μεγάλου Παλαιστίνιου διανοητή Εντουάρντ Σαΐντ ότι ο οριενταλισμός «δημιουργεί για την Ανατολή μια εικόνα που βρίσκεται έξω από την Ιστορία... η Ανατολή, σε αντίθεση με τη Δύση, δεν εξελίσσεται αλλά παραμένει αμετάβλητη, είναι ήρεμη και ακίνητη στον αιώνα τoν άπαντα. Και υπό αυτήν την έννοια είναι ο ιδανικός Αλλος για την Ευρώπη».
Αν προσθέσουμε σε αυτή την περιγραφή το γεγονός ότι οι υπόδουλοι «βεδουίνοι» του «Dune» περιμένουν έναν λευκό Μεσσία, ο οποίος θα τους σώσει σαν άλλος Λόρενς της Αραβίας, η υπόθεση γίνεται ακόμη πιο αποκαρδιωτική. Αν το βασικό «θετικό» στοιχείο της ταινίας, δηλαδή η προβολή του αραβικού και ισλαμικού κόσμου, δεν διαφέρει από τη στρεβλή εικόνα που είχαν οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες του 19ου αιώνα, η ταινία δεν μας ταξιδεύει στο μέλλον αλλά στο σκοτεινό παρελθόν της δυτικής σκέψης.
info-war.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου