Ευρωουκρανικό αδιέξοδο για τα σιτηρά και λύση μόνο μέσω θαλάσσης

Ουκρανοί στρατιώτες ξεκουράζονται πάνω σε άρμα μέσα σε ένα χωράφι με ήλιους.(AP Photo/Evgeniy Maloletka)

Ευρωουκρανικό αδιέξοδο για τα σιτηρά και λύση μόνο μέσω θαλάσσης

Επιμέλεια: Χρήστος Καλλιμάνης

Ο ρωσικός θαλάσσιος αποκλεισμός αυξάνει την πίεση σε Βρυξέλλες και Κίεβο • Το ευρωπαϊκό σχέδιο που καταρρέει εξαιτίας γραφειοκρατίας και τεχνικών δυσκολιών • Η μόνη διέξοδος για τα σιτηρά και το διπλωματικό παιχνίδι.

Ε.Ε και Ουκρανία κοιτούν κατάματα τη σκληρή πραγματικότητα πως δεν υπάρχει τρόπος εξαγωγής της τεράστιας σοδειάς της χώρας, τη στιγμή που και οι κυρώσεις προς τη Ρωσία έχουν επιδεινώσει την κατάσταση, ενώ η Μόσχα προτείνει «ανταλλάγματα» για να λυθεί το αδιέξοδο.

Στον αέρα το μεγαλόπνοο σχέδιο

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσα στον Μάιο, έβαλε σε ράγες μια αποστολή διάσωσης για να βοηθήσει την Ουκρανία να μεταφέρει τρόφιμα οδικώς και σιδηροδρομικώς και όχι από λιμάνια όπως η Οδησσός και η Μαριούπολη, από τα οποία μεταφερόταν το 90% της παραγωγής. Η Ρωσία έχει καταλάβει την Μαριούπολη και έχει αποκλείσει την Οδησσό με αποτέλεσμα να ασκεί ασφυκτικό έλεγχο στην Μαύρη Θάλασσα.

Το πλάνο της Ένωσης με την ονομασία «διάδρομοι αλληλεγγύης» προβλέπει την κατασκευή νέων αποθηκών εντός της Ε.Ε. με ιδιωτικά κεφάλαια και παράλληλη έκκληση σε χώρες όπως η Πολωνία και η Ρουμανία, που συνορεύουν με την Ουκρανία, για να χαλαρώσουν τους συνοριακούς ελέγχους.

Τα σιτηρά της Ουκρανίας, όπως και της Ρωσίας, είναι κρίσιμης σημασίας για την σταθερότητα της παγκόσμιας επισιτιστικής αλυσίδας, ιδιαίτερα για τα πιο φτωχά μέρη του πλανήτη. «Είναι οι εύθραυστες χώρες και οι πολίτες τους που θα υποφέρουν περισσότερο» δήλωσε άλλωστε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, επικαλούμενη την άνοδο στις τιμές των τροφίμων σε Λίβανο και Σομαλία.

Όμως η καλοκαιρινή σοδειά αναμένεται να γεμίσει τα λιμάνια της Ε.Ε. και οι προσπάθειες των Βρυξελλών για να δημιουργηθούν νέες αποθήκες είναι άγνωστο εάν θα δώσουν λύσεις.

«Προφανώς δεν θα είναι αρκετά. Πριν τον πόλεμο εξήγαμε περίπου 7 εκατομμύρια τόνους τον μήνα από τα λιμάνια της Ουκρανίας και τώρα, στην καλύτερη περίπτωση, ελπίζω να φτάσουμε το 1,5 εκατομμύριο τόνους. Οι οδικοί διάδρομοι δεν μπορούν να αναπληρώσουν τα πλοία» δηλώνει στο Politico ο Μίκολα Γκορμπατσόφ, πρόεδρος του ουκρανικού οργανισμού σιτηρών.

Ακόμη και με αυτό το σενάριο, ωστόσο, σιδηροδρομικοί και έμποροι σιτηρών δηλώνουν ότι είναι καταδικασμένο σε αποτυχία γιατί υπάρχει μεγάλη τελωνειακή γραφειοκρατία σε αρκετές χώρες, υπάρχει έλλειψη σε βαγόνια μεταφοράς, ενώ η επανενεργοποίηση των θαλάσσιων διαδρόμων είναι εξαιρετικά δύσκολη εξαιτίας θαλάσσιων ναρκών.

Κάντε ό,τι είναι δυνατό

«Γενικά μιλώντας είναι αδύνατο» υπογραμμίζει ο Ολεξάντερ Καμίσιν, πρόεδρος των ουκρανικών σιδηροδρόμων, όταν ρωτήθηκε εάν η πρόθεση της Ε.Ε. να μεταφέρει 20 τόνους σιτηρών εκτός Ουκρανίας μέχρι τον Ιούλιο είναι ρεαλιστική.

Μιλώντας στο Politico, ο Καμίσιν λέει ότι οι συνεργάτες του μπορούν να μεταφέρουν έως και 5 εκατομμύρια τόνους το μήνα εντός της χώρας, αλλά προβλήματα κανονισμών και χωρητικότητας σε σταθμούς και λιμάνια μειώνουν τις δυνατότητες εξαγωγής. Δείχνοντας έναν χάρτη του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας του, δείχνοντας τα τρένα που χρησιμοποιούνταν πριν τον πόλεμο για να μεταφερθούν τα σιτηρά από τον βορά στα λιμάνια του νότου.

«Αυτό δεν είναι δυνατό να συμβεί πλέον» προσθέτει με νόημα για να συμπληρώσει ότι οι σιδηρόδρομοι χρησιμοποιούν άλλες διαδρομές μέσω Πολωνίας και Ρουμανίας.

Αυτό έχει ένα επιπρόσθετο πρόβλημα γιατί τα βαγόνια της Ουκρανίας δεν είναι συμβατά με εκείνα τις ράγες στην Ε.Ε., κάτι που σημαίνει ότι είτε πρέπει το εμπόρευμα να μεταφέρεται σε άλλα τρένα ή τοποθετούνται ειδικές ρόδες για να χωρέσουν στις πιο στενές γραμμές.

Ο επικεφαλής των σιδηροδρόμων λέει ότι έχουν ήδη κατασκευαστεί 2.000 ειδικές ρόδες για να διευκολυνθεί η μεταφορά των τροφίμων, όμως οι δυσκολίες παραμένουν. Ο Καμίσιν αναφέρει ότι το αίτημα της Ε.Ε. προς τις εταιρείες για να προσφέρουν εμπορικά τρένα δεν έχει φέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, καθώς μόλις παραδόθηκαν μόλις 50 βαγόνια.

Πέρα από τις τεχνικές προκλήσεις, οι συνοριακοί έλεγχοι είναι ένα ακόμη πρόβλημα και οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους.

Τα ουκρανικά τρένα μετέφεραν 4,1 εκατομμύρια τόνους τον περασμένο Νοέμβριο και τον Απρίλιο, μετά από ενάμισι μήνα πολέμου, μόλις 643.000 τόνοι είχαν εξαχθεί σε γειτονικές χώρες.

Οι αρχές των γειτονικών κρατών έχουν καταφέρει να βοηθήσουν εκατομμύρια πρόσφυγες να περάσουν τα σύνορα, ωστόσο πρέπει να γίνουν περισσότερα για αγαθά ιδιαίτερης σημασίας όχι μόνο για την οικονομία της Ουκρανίας, αλλά και για τις χώρες που χρειάζονται σιτηρά.

Η Ουκρανία έχει 28.000 βαγόνια που μεταφέρουν σιτηρά έτοιμα, αλλά έχει ανάγκη από συμφωνίες που θα εξασφαλίσουν το συνοριακό πέρασμα και ο ρόλος της Πολωνίας είναι σημαντικός στο να φτάσουν τα αγαθά στα λιμάνια της Βαλτικής.

«Σας παρακαλώ κάντε μπίζνες μαζί μας, κάντε ό,τι είναι δυνατό» σημειώνει ο Ουκρανός αξιωματούχος.

Υπογραφές και μετά… καθυστερήσεις

Αυτό όμως δεν είναι τόσο εύκολο όσο φαίνεται στα λόγια, σχολιάζει το Politico.

Για αρχή, η Κομισιόν εκτιμά ότι υπάρχει καθυστέρηση 16 ημερών κατά μέσο όρο για να περάσουν τα βαγόνια από την Ουκρανία στην Ε.Ε., ενώ οι καθυστερήσεις μπορεί να φτάσουν έως και τον έναν μήνα.

«Τώρα που μιλάμε έχουμε 30.000 βαγόνια που περιμένουν στα σύνορά μας. Πρόκειται για αδιέξοδο» σημειώνει ο Καμίσιν.

Στην άλλη πλευρά των συνόρων, ο Μάρεκ Ματέικα, γόνος της οικογένειας που έχει την εταιρεία Agrol Matejka έχει μεταφέρει 25.000 τόνους ουκρανικών σιτηρών σε Ολλανδία και Γερμανία από την έναρξη του πολέμου. Ο ίδιος δηλώνει ότι οι υπάρχουσες υποδομές δεν μπορούν να ανταποκριθούν στον όγκο των προϊόντων.

Η Ουκρανία, επίσης, προσπαθεί να μεταφέρει μεγαλύτερες ποσότητες από τα οδικά δίκτυα, αλλά αυτό σημαίνει ότι πρέπει να βρεθούν φορτηγά και οδηγοί, τονίζει η Ραλούκα Μαριάν, εκπρόσωπος του Διεθνούς Συνδικάτου Οδικών Μεταφορών.

Οι ασφαλιστικές εταιρείες αρνούνται να καλύψουν τα φορτηγά της Ε.Ε. που μπαίνουν σε ουκρανικό έδαφος και πολλοί οδηγοί δεν έχουν διαβατήρια. Αυτό αναγκάζει Ουκρανούς οδηγούς να μεταφέρουν τα προϊόντα μέχρι τα σύνορα και να βρίσκουν εγκαταστάσεις για να φορτώσουν τα εμπορεύματα σε φορτηγά της Ε.Ε..

Η Μαριάν πρότεινε να υιοθετηθεί το τελωνειακό σύστημα του ΟΗΕ, το οποίο δεν απαιτεί από τους οδηγούς να προμηθεύονται τελωνειακές εγγυήσεις στα σύνορα και πραγματικές ελεύθερες λωρίδες στα σύνορα, με τα φορτηγά να έχουν προτεραιότητα.

Πρότεινε, ακόμη, ξεκάθαρες εξαιρέσεις από τα όρια της Ε.Ε. για το πόσο καιρό οι οδηγοί μπορούν να είναι στον δρόμο και μεταρρυθμίσεις ώστε να μπορούν να χρησιμοποιήσουν μεγαλύτερα φορτηγά.

Όλα στη θάλασσα

Οι μοναδικές εναλλακτικές οδοί είναι να υπάρξει συμφωνία με την Ρωσία ώστε να επιτρέψει στα πλοία να ταξιδέψουν από τη Μάυρη Θάλασσα. Η Μόσχα, πάντως, έχει ήδη επιρρίψει σοβαρές ευθύνες στη Δύση για την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί και ζητά χαλάρωση ορισμένων μέτρων που έχουν αποφασιστεί.

Σημειώνεται ότι μόλις προχθές, ο Σεργκέι Λαβρόφ, δήλωσε πως το Πολεμικό Ναυτικό της χώρας του θα εξασφαλίσει την ανεμπόδιστη διέλευση για πλοία με ουκρανικά σιτηρά μόνο εάν η Ουκρανία λύσει το πρόβλημα των ναρκοθετημένων θαλασσών στα χωρικά της ύδατα.

«Εάν το πρόβλημα επιλυθεί τότε οι ναυτικές δυνάμεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας θα εξασφαλίσουν την απρόσκοπτη διέλευση αυτών των πλοίων στη Μεσόγειο» τόνισε ο Λαβρόφ και πρόσθεσε πως η Μόσχα από την πλευρά της έχει κάνει από καιρό τα πάντα για να λύσει το πρόβλημα της επισιτιστικής ασφάλειας.

Οι Ουκρανοί συνεχίζουν τις προειδοποιήσεις σημειώνοντας ότι η επόμενη σοδειά μπορεί να αριθμεί περίπου 47 εκατομμύρια τόνους, οι οποίοι κινδυνεύουν να πάνε χαμένοι, δημιουργώντας μια μόνιμη αγροτική και επισιτιστική κρίση που θα έχει μεγαλύτερες επιπτώσεις στις τιμές των τροφίμων.

Το κοινό συμπέρασμα όλων είναι πως εάν δεν απελευθερωθούν τα ουκρανικά λιμάνια, τα σχέδια επί σχεδίων είναι μάλλον καταδικασμένα να αποτύχουν.