Πόλεμος συμβόλων και προπαγάνδας

Πόλεμος συμβόλων και προπαγάνδας

Δημήτρης Γρηγορόπουλος

Υπερασπιστές της ελευθερίας, της δημοκρατίας και του απαραβίαστου των συνόρων εμφανίζονται οι ΗΠΑ και η Δύση κι ας έχουν κάνει εκατοντάδες επεμβάσεις και πραξικοπήματα. Αντίφα με κόκκινες σημαίες και σφυροδρέπανα η Ρωσία του Πούτιν κι ας κυριαρχεί ο αντιδραστικός θρησκευτικός συντηρητισμός και αντικομμουνισμός. Τα δύο αντιμαχόμενα καπιταλιστικά μπλοκ στην Ουκρανία μαζί με εδάφη προσπαθούν να κερδίσουν και εντυπώσεις.

Αγώνες κατάκτησης της… κοινής γνώμης

Η ανάρτηση της κόκκινης σημαίας με το σφυροδρέπανο της επανάστασης στην πρόσφατα καταληφθείσα πόλη Λισιτσάνκ, όπως και οι αυτοαποκαλούμενες λαϊκές δημοκρατίες του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ δεν δηλώνουν τις κομμουνιστικές πεποιθήσεις των Ρώσων και των συμμάχων τους. Αποτελούν ισχυρή πλευρά του οξύτατου και ιδιότυπου πολέμου προπαγάνδας και ιδεολογίας από τους εμπόλεμους της Ουκρανίας για τον προσεταιρισμό της εθνικής, αλλά και της διεθνούς κοινής γνώμης.

Ο πόλεμος, από το στάδιο της δουλοκτησίας, δεν διεξάγεται, όπως αφελώς συχνά πιστεύεται, αποκλειστικά στο στρατιωτικό πεδίο, αλλά και στο οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό, ακόμη και στο θρησκευτικό και, γενικότερα, στο προπαγανδιστικό και ιδεολογικό πεδίο. Καθοριστικός είναι ο ρόλος της κοινής γνώμης, της εθνικής αλλά και διεθνούς, στην έκβαση ενός πολέμου. Η Επανάσταση του 1821 στη χώρα μας συγκίνησε την κοινή γνώμη της Ευρώπης και των ΗΠΑ, ακόμη και της άρτι απελευθερωθείσας Αϊτής. Το φιλελληνικό κίνημα συνέβαλε πολλαπλώς στη νίκη της επανάστασης, με οικονομική ενίσχυση, πίεση στις κυβερνήσεις, αλλά και αυτοπρόσωπη στρατιωτική συμμετοχή εθελοντών, με εμβληματικότερη αυτή του Λόρδου Μπάιρον. Ακόμα, στη σύγχρονη ιστορία, καθοριστικός ήταν ο ρόλος της κοινής γνώμης στη νικηφόρα έκβαση του επαναστατικού πολέμου στο Βιετνάμ και όχι μόνο. Ο ηρωικός αγώνας των Βιετναμέζων και ο βρώμικος, από την άλλη, πόλεμος των ΗΠΑ, αλλά και τα χιλιάδες φέρετρα με νεκρούς Αμερικανούς συνήγειραν πολλούς στις ΗΠΑ και ιδιαίτερα τη νεολαία. Με μαχητικές πολυάνθρωπες διαδηλώσεις, αλλά και άλλες δυναμικές μορφές πάλης, όπως το κάψιμο των προσκλήσεων στράτευσης, η μαχόμενη νεολαία αποτέλεσε καθοριστική χείρα βοηθείας στον ηρωικό αγώνα των Βιετναμέζων, που οδήγησε στην ταπεινωτική ήττα των ΗΠΑ.

Ιδεολογική μάχη Δύσης-Ρωσίας

Στον πόλεμο της Ουκρανίας στο πεδίο της προπαγάνδας, προς το παρόν τουλάχιστον, κερδίζουν κατά κράτος η κυβέρνηση Ζελένσκι και ο δυτικός ιμπεριαλισμός που την πατρονάρει. Το ιδεολογικό και ηθικό πλεονέκτημα των ΗΠΑ και του Κιέβου στον ουκρανικό πόλεμο οφείλεται στο ότι η Ρωσία «ήρξατο χειρών αδίκων» με την εισβολή της στην Ουκρανία. Έχει επικρατήσει η εμπειρική αντίληψη ότι όποιος επιτίθεται πρώτος φέρει και την ευθύνη του πολέμου. Αυτή η θέση ισχύει στην περίπτωση που ο ένας εκ των εμπολέμων δεν επιθυμεί τον πόλεμο, αλλά δέχεται την επίθεση και εισβολή του αντιπάλου, όπως συνέβη στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940. Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, διεξάγεται πάλη για την πρωτοκαθεδρία στο ιμπεριαλιστικό σύστημα μεταξύ της ιμπεριαλιστικής Δύσης και της ιμπεριαλιστικής Ανατολής. Στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, αιτία είναι η υπερόξυνση των ανταγωνισμών, που οδηγεί στη λύση της με πόλεμο. Υπαίτιοι, λοιπόν, για τον πόλεμο είναι και οι δύο οι ιμπεριαλισμοί. Το ποιος κάνει το πρώτο βήμα σε αυτή τη σύγκρουση είναι δευτερεύον θέμα και συνήθως συνδέεται με τη στρατιωτική στρατηγική.

Τίθεται το ερώτημα γιατί η μεταλλαγμένη ιμπεριαλιστική Ρωσία ανασύρει και προβάλλει από το παρελθόν της σύμβολα ή και αξίες της επανάστασης που αμετάκλητα έχει απωθήσει στο περιθώριο της ιστορίας; Αιτία είναι το ότι η Ρωσία υστερεί σαφώς στον πόλεμο της προπαγάνδας και των ιδεών έναντι της ιμπεριαλιστικής Δύσης για δυο λόγους: Επειδή, όπως αναφέρθηκε, της αποδίδεται η ευθύνη για τον πόλεμο λόγω του ότι επιτέθηκε πρώτη και, δεύτερο, επειδή από την ταξική της μετάλλαξη έχει απεμπολήσει τις προοδευτικές ιδέες και πολιτικές.

Απεναντίας, πριν την κοινωνικοπολιτική της μετάλλαξη, η Ρωσία ασκούσε επιρροή σε μεγάλο τμήμα των κομμουνιστών, επηρέαζε ένα ευρύ φάσμα αριστερών και προοδευτικών ανθρώπων, φίλους της ειρήνης και της εθνικής ανεξαρτησίας, αντιιμπεριαλιστές, οπαδούς των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων. Αυτό το ευρύ προοδευτικό κοινό θεωρούσε εχθρό του τον ιμπεριαλισμό και σύμμαχό του τις σοσιαλιστικές χώρες. Τη δεκαετία του ΄60 και του ΄70, ιδίως, αναπτύχθηκε ένα αντιιμπεριαλιστικό ρεύμα, που παρά τις διαφορές και διαφωνίες στους κόλπους του, αποτέλεσε ανάχωμα στην πολιτική των ΗΠΑ και των συμμάχων τους. Ποικιλώνυμα κινήματα που αναπτύσσονταν στις καπιταλιστικές κοινωνίες, εκτός από τις κατακτήσεις στις ίδιες τις χώρες τους, αποτελούσαν ισχυρό ανασταλτικό παράγοντα στις επιθετικές βλέψεις του ιμπεριαλισμού. Σ’ ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις αποτέλεσαν αποφασιστικό παράγοντα της ήττας του ιμπεριαλισμού, όπως χαρακτηριστικά στην Αλγερία και το Βιετνάμ. Η ακτινοβολία των ιδεών της επανάστασης επιδρούσε ισχυρά και ανατρεπτικά στο εσωτερικό των καπιταλιστικών χωρών, όπως στα κινήματα του γαλλικού και ιταλικού Μάη στα τέλη της δεκαετίας του 1960, που επηρεάστηκαν ισχυρά από τις επαναστάσεις και κατακτήσεις, στη Ρωσία και την Κίνα.

Η Ρωσία παρά τον σταδιακό μετασχηματισμό της σε ιδιότυπο εκμεταλλευτικό σύστημα και την αντιπαράθεση της με τις ΗΠΑ για τη διεύρυνση της διεθνούς επιρροής της προς εξυπηρέτηση των συμφερόντων της, εξακολουθούσε να εμπνέει τα επαναστατικά και προοδευτικά κινήματα, προσφέροντας πολύπλευρη βοήθεια, περισσότερο όμως για την επέκταση της επιρροής της και την ικανοποίηση των συμφερόντων της. Παρά τον αναπτυσσόμενο κοινωνικοπολιτικό εκφυλισμό της η ΕΣΣΔ εξακολουθούσε να ηγεμονεύει και να εμπνέει τα επαναστατικά και προοδευτικά κινήματα, που ταύτιζαν την ΕΣΣΔ και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες με τη σοσιαλιστική Επανάσταση και τα ιδεώδη της.

Ωστόσο, οι σταδιακές αυταρχικές επεμβάσεις της ΕΣΣΔ σε Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία και τελικά η επικράτηση του ανοιχτού καπιταλισμού στο μεταίχμιο της δεκαετίας του 1980 και του 1990 αφαίρεσαν ολοκληρωτικά από τη Ρωσία το φωτοστέφανο της ηγετικής παγκόσμιας επαναστατικής δύναμης και την ενέταξαν στον καπιταλιστικό κόσμο ως ιδιότυπη καπιταλιστική κοινωνία. Η απομυθοποίηση του σοσιαλιστικού επαναστατικού χαρακτήρα της ΕΣΣΔ στέρησε από τη Ρωσία την εικόνα της ανατρεπτικής κοινωνίας πού αντιπαρατίθεται στις ΗΠΑ λόγω ιδεολογικοπολιτικών συστημικών αντιθέσεων. Αυτή η συστημική αντίθεση μετασχηματίστηκε αντικειμενικά σε ενδοϊμπεριαλιστική αντίθεση για την κατανομή και ανακατανομή των σφαιρών επιρροής.

Υπαίτιοι για τον πόλεμο είναι και οι δύο οι ιμπεριαλισμοί. Το ποιος κάνει το πρώτο βήμα σε αυτή τη σύγκρουση είναι δευτερεύον θέμα και συνήθως συνδέεται με τη στρατιωτική στρατηγική

Αυτή η αναπόφευκτη ιδεολογικοπολιτική μετάλλαξη αποξένωσε τη Ρωσία από τη στήριξη και συμπαράταξη με τα προοδευτικά κινήματα και κόμματα, αλλά και από τη θετική στάση μεγάλου μέρους της κοινής γνώμης των καπιταλιστικών χωρών. Μάλιστα, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, πραγματοποιήθηκε μια διαμετρική αντιστροφή στην κοινή γνώμη του δυτικού ιδίως κόσμου. Η εισβολή και η επιδέξια προπαγανδιστική αξιοποίηση της από τον δυτικό ιμπεριαλισμό έστρεψε τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού των δυτικών καπιταλιστικών χωρών κατά της Ρωσίας, αντίθετα με ό,τι συνέβαινε προ της ανατροπής του υπαρκτού σοσιαλισμού. Γι’αυτό αναρτώνται επαναστατικές σημαίες σε πόλεις που καταλαμβάνουν οι Ρώσοι, γιατί αποβλέπουν στο να κερδίσουν, έστω εν μέρει, τη χαμένη προοδευτική αίγλη τους στην κοινή γνώμη του δυτικού κόσμου, που αποτελεί ασφαλώς σοβαρό παράγοντα στην έκβαση της διαμάχης των δύο ιμπεριαλισμών.

Το ιστορικό παράδοξο και μεγάλο εν προκειμένω επίτευγμα της δυτικής προπαγάνδας είναι ότι έχει κατορθώσει να αμαυρώσει το φάσμα αξιών και ιδεών της Ρωσίας, ενώ και οι δύο κόσμοι (Δύση και Ανατολή) εντάσσονται στο ίδιο πλέον οικονομικό κοινωνικό σύστημα, στον καπιταλισμό.

Οι ΗΠΑ επιχειρούν να πείσουν ότι δρουν ως πρόμαχος της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του ανθρωπισμού υπερασπίζοντας την Ουκρανία. Δεν πείθουν όμως, αφού ενέχονται για δεκάδες εισβολές και καταστροφικούς πολέμους, για να υπηρετήσουν τα ιδιοτελή συμφέροντά τους και να επεκτείνουν την κυριαρχία και ηγεμονία τους. Δεν πείθουν, επίσης, ότι υπερασπίζουν ανιδιοτελώς την Ουκρανία από την επιτιθέμενη Ρωσία, αφού στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο υπαίτιοι είναι αδιάκριτα οι αντιμαχόμενοι ιμπεριαλισμοί. Επιπλέον, η ρωσική προπαγάνδα ανασκευάζει τα περί υπεράσπισης της δημοκρατίας από τις ΗΠΑ, επισημαίνοντας ότι σκληρό πυρήνα του ουκρανικού στρατού, ιδίως στις εμπόλεμες περιοχές, αποτελούν οι φασίστες του Αζόφ. Επιπλέον, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους χαρακτηρίζουν τη Ρωσία αναθεωρητική δύναμη, επειδή επιχειρεί να αποσπάσει από την Ουκρανία το Ντονμπάς, ενώ από την κρίση του 2014 έχει προσαρτήσει την Κριμαία. Οι αιτιάσεις αυτές φαίνονται πειστικές, διότι η Ρωσία επιχειρεί να λύσει το πρόβλημα του Ντονμπάς όχι με διαπραγματεύσεις, αλλά με πόλεμο. Στην προκειμένη περίπτωση ισχύει το «δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις». Για το λόγο ότι οι ΗΠΑ έμμεσα, αλλά και άμεσα, αθέτησαν τη διεθνή συμφωνία του 2014 που αναγνώριζε μία μορφή αυτονομίας στη ρωσόφωνη περιοχή του Ντονμπάς.

Παράλληλα, η διαβεβαίωση της ηγεσίας των ΗΠΑ ότι δεν θα ενταχθούν στο ΝΑΤΟ οι χώρες που αποχώρησαν απ’το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, δεν τηρήθηκαν, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός νατοϊκού τόξου στα δυτικά σύνορα της Ρωσίας, που πρόσφατα ολοκληρώθηκε με την ένταξη στο ΝΑΤΟ των επί δεκαετίες ουδέτερων χωρών της Σουηδίας και Φινλανδίας. Δίκαια, επομένως, διαμαρτύρεται και η Ρωσία για τον αναθεωρητισμό της Δύσης, που ανέτρεψε τη συμφωνία για ένα status quo ασφάλειας και ειρήνης, περικυκλώνοντας και απειλώντας τη Ρωσία με το πρώτο πυρηνικό πλήγμα.

Αυταρχισμός δεν υπάρχει μόνο στη ΡωσίαΟι αδερφοί Κονονόβιτς ηγετικά στελέχη της Λενινιστικής Κομμουνιστικής Νεολαίας της Ουκρανίας και παραμένουν φυλακισμένοι για πάνω από 130 ημέρες από το καθεστώς του Κιέβου

Στην ιδεολογική της φαρέτρα η Δύση περικλείει και την υπεροχή της στο δημοκρατικό καθεστώς και τις ελευθερίες που διέπουν τα δυτικά καθεστώτα σε αντιδιαστολή με τον λεγόμενο «πουτινισμό», τον ακραίο, δηλαδή, αυταρχισμό του ρωσικού καθεστώτος. Ασφαλώς είναι αυταρχικό καθεστώς η ρωσική αστική δημοκρατία, ο πολιτικός όμως αυταρχισμός δεν είναι προνόμιο του «πουτινισμού», αλλά χαρακτηρίζει σε ακραίο βαθμό και τις σύγχρονες αστικές δημοκρατίες, με τη συρρίκνωση των ελευθεριών, το κράτος έκτακτης ανάγκης, τη διακυβέρνηση με κυβερνητικά διατάγματα, τη βίαιη αντιμετώπιση των κινημάτων, τη θέσπιση αναχρονιστικών νόμων, όπως ο πρόσφατος νόμος κατά των αμβλώσεων στις ΗΠΑ.

Τα προπαγανδιστικά επιτελεία των ΗΠΑ προβάλλουν την ηθική και κοινωνική υπεροχή της Δύσης έναντι της Ανατολής, τεκμηριώνοντας την από την ανώτερη κοινωνική δημοκρατία των χωρών της Δύσης, από το ανώτερο και πολιτισμένο επίπεδο διαβίωσης του πληθυσμού στη Δύση σε αντιδιαστολή με την καπιταλιστική Ανατολή. Είναι μία ανυπόστατη εκτίμηση, που ίσχυε ως ένα βαθμό στην περίοδο της Χρυσής Τριακονταετίας (1945-75), αλλά σήμερα αποτελεί μία αυτάρεσκη ανακρίβεια. Αφού το βιοτικό επίπεδο για την πλειοψηφία του πληθυσμού έχει σαφώς υποβαθμιστεί στην καπιταλιστική Δύση, η ανεργία και η υποαπασχόληση καλπάζουν, η εγκληματικότητα κυριαρχεί, ενώ έχει διογκωθεί η κοινωνική ανασφάλεια των πολιτών και η ακραία φτώχεια.

Δύση και Ανατολή ομνύουν στον καπιταλισμό

Βασική θέση στην ιδεολογική αντιπαράθεση των αντιπάλων κατέχουν οι αμοιβαίες κατηγορίες για εκατέρωθεν βαρβαρότητες, που αλληλοαναιρούνται ως fake news. Οι Ουκρανοί κατηγορούν τους Ρώσους για εγκλήματα πολέμου, για μαζικούς βομβαρδισμούς κατοικημένων περιοχών με εκατόμβες νεκρών αλλά και για εν ψυχρώ εκτελέσεις. Από τη μεριά τους, οι Ρώσοι διαψεύδουν αυτές τις κατηγορίες, ενώ με τη σειρά τους κατηγορούν τους Ουκρανούς ότι χρησιμοποιούν ως ασπίδα στα οχυρά τους κατοίκους και δεν τους επιτρέπουν να αποχωρήσουν από την εμπόλεμη ζώνη, ενώ με τους πυραύλους προηγμένης τεχνολογίας που τους προμηθεύουν οι ΗΠΑ, πλήττουν κατοικημένες περιοχές στο Ντονμπάς, αλλά και στη Ρωσία.

Ούτε ο δυτικός ούτε ο ανατολικός ιμπεριαλισμός δικαιούνται να επαίρονται για την κοινωνική, πολιτική και ηθική υπεροχή τους. Παρά τις ιδιαιτερότητες και ιδιομορφίες τους, η κοινωνική τους ουσία είναι κοινή: Η κυριαρχία, δηλαδή, του μεγάλου κεφαλαίου που οδηγεί την ανθρωπότητα σε καταστροφικούς πολέμους, στον πολιτικό αυταρχισμό, στη συγκέντρωση της εξουσίας σε οικονομικές και πολιτικές ολιγαρχίες, στην επιδείνωση των δεινών για τα φτωχομεσαία κοινωνικά στρώματα, στην ταυτόχρονη και καταλυτική έκρηξη κρίσεων που φορτώνουν με πρωτοφανή δεινά την ανθρωπότητα. Η επιχείρηση ιδεολογικής χειραγώγησης των μαζών απ’τους δύο ιμπεριαλιστικούς πόλους συντελείται με τη δαιμονοποίηση του ενός από τον άλλο και την αυτοαγιοποίησή τους με την επίκληση κίβδηλων αξιών και συμβόλων. Αμφότεροι όμως ποδοπατούν τις αξίες που υποκριτικά ως Ηρακλείς προασπίζουν…

ΠΡΙΝ