Μια απελευθερωτική ή μια «σκοτεινή» τεχνολογία; ● Αντίο, προλεταριάτο; Ερχεται η απεξάρτηση του καπιταλισμού από την ανθρώπινη εργασία; ● Θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας ή πρωτοφανούς έκτασης «περιττούς» πληθυσμούς; ● Θα απογειώσει την κοινωνική ανισότητα;
ΟΝουριέλ Ρουμπινί ενέταξε την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) στις 10 υπεραπειλές – κατά το συνήθειό του, θα πουν οι δύσπιστοι, αλλά πάντως όχι με ευτελή επιχειρήματα. Το Φόρουμ του Νταβός ενέταξε τον κίνδυνο της αξιοποίησής της από μηχανισμούς παραπληροφόρησης στους 10 μεγαλύτερους κινδύνους για τη διετία 2024-2025 – αλλά παραδόξως όχι και για την επόμενη δεκαετία, ίσως γιατί το ενδιαφέρον εστιάζεται στις επικείμενες αμερικανικές προεδρικές εκλογές.
Το μεγάλο δίλημμα αν η ΑΙ θα οδηγήσει σε κυριαρχία των μηχανών επί του ανθρώπου έχει εγκατασταθεί για τα καλά στη διεθνή αρθρογραφία. Στον αντίποδα, οι διθύραμβοι και οι φουτουριστικού τύπου απογειώσεις: Θα φέρει έκρηξη παραγωγικότητας και αυτό, χάρη στο πολυθρύλητο trickle down, θα απογειώσει και την κοινωνική ευημερία. Η ΑΙ ενσωματώνεται σε όλες τις διαδικασίες της παραγωγής και της αναπαραγωγής της καθημερινής ζωής, καθιστά σε μεγάλη κλίμακα άχρηστη την ανθρώπινη εργασία αλλά παρ’ όλα αυτά φέρνει την κοινωνική ευημερία χάρη στο καθολικό εγγυημένο εισόδημα που θα δωρίσουν, καλή τη καρδία, τα αφεντικά των ρομπότ στην κοινωνία, δημιουργεί τρομακτικές ταχύτητες στη διαδικασία των επιστημονικών ανακαλύψεων, φέρνει την εποχή του ψηφιακού εγκεφάλου και της ψηφιακής συνείδησης, ο Homo Sapiens εκτοπίζεται από τον Homo Deus και ξεκινά το μεγάλο ταξίδι του εποικισμού άλλων αστρικών συστημάτων.
Αραγε θα έρθει η δικαίωση των σύγχρονων Λουδιτών, η πρώτη τέτοια δικαίωση από την εποχή των αρχικών Λουδιτών; Είναι απολύτως ρεαλιστική η πιθανότητα μια άκρως μειοψηφική νέα ελίτ να βγει κερδισμένη και όλοι οι υπόλοιποι να χάσουν τη δουλειά, το εισόδημα και την αξιοπρέπειά τους. Ο Φρανκενστάιν της Μέρι Σέλεϊ ωχριά μπροστά σε αυτή την υποβόσκουσα υπεραπειλή
● Νουριέλ Ρουμπινί «Οι 10 υπεραπειλές για το μέλλον μας και πώς να επιβιώσουμε»
Τι ισχύει από όλα αυτά; Πριν προχωρήσουμε, θα διακινδυνεύσουμε προκαταβολικά μια γνώμη: Θα μπορούσαν να ισχύσουν τα περισσότερα από αυτά σε βάθος χρόνου, αλλά όχι προφανώς όλα μαζί. Αν η ΑΙ θα αποδειχτεί μια απελευθερωτική ή μια δυσοίωνη τεχνολογική επανάσταση, μέρος μιας ιστορικής δυστοπίας, αυτό θα κριθεί κοινωνικά από τη διαπάλη και τα ανταγωνιστικά προτάγματα κοινωνικών δυνάμεων, και όχι μόνο –ούτε κυρίως– χάρη στα αμιγώς τεχνολογικά πλεονεκτήματα και τις δυνατότητές της.
Η «έκρηξη παραγωγικότητας» και το «τέλος της εργασίας»
Οι βάσεις της ΑΙ τέθηκαν με τις τεχνολογίες των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Οι ενθουσιώδεις αστοί μελλοντολόγοι εκείνης της εποχής –μιλάμε για τη δεκαετία του ’80– είχαν σπεύσει να προφητεύσουν ότι η εργασία τίθεται σε αχρηστία σε μαζική κλίμακα και ότι έρχεται έκρηξη παραγωγικότητας – με όλα τα, υποτίθεται αυτονόητα, καλά της επακόλουθα. Μερικές δεκαετίες αργότερα, επιβεβαιώθηκαν δύο πράγματα:
Πρώτο, αυτό που εύστοχα έχει ειπωθεί ότι «μπορεί κανείς να ανιχνεύσει παντού την ύπαρξη των υπολογιστών, εκτός από την παραγωγικότητα». Πράγματι, κατά παράδοξο θα έλεγε κανείς τρόπο, όσο επεκτεινόταν η χρήση υπολογιστών τόσο έπεφτε –και εξακολουθεί να πέφτει– η παραγωγικότητα σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες. Σε τέτοιο βαθμό, ώστε να γίνεται λόγος για ιστορικών διαστάσεων πρόβλημα παραγωγικότητας. Δεν είναι λοιπόν καθόλου αυτονόητο ότι οι νέες τεχνολογίες θα «πάνε ταμείο», δηλαδή θα μεταφραστούν σε μαζική αναβάθμιση των όρων παραγωγής οδηγώντας σε έκρηξη παραγωγικότητας.
Δεύτερο, ότι η εξάρτηση του καπιταλισμού από την εργασία αντί να μειώνεται, αυξάνεται. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη απόδειξη αυτού από το γεγονός ότι τόσο οι εργοδότες όσο και οι κυβερνήσεις όχι μόνο δεν «χαλάρωσαν» τις πολιτικές τους απέναντι στην εργασία, αλλά συστηματικά, πυκνά και με διαρκώς μεγαλύτερο «πάθος» εμβαθύνουν τις πολιτικές που καθηλώνουν το εργατικό εισόδημα και επεκτείνουν την «ευελιξία» και ανασφάλεια στις εργασιακές σχέσεις.
Το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα είναι στην κυριολεξία «γαντζωμένο» πάνω στην εκμετάλλευση της εργασίας, επιστρέφοντας μάλιστα σε μεθόδους του 19ου αιώνα (επέκταση του εργάσιμου χρόνου κ.λπ.). Είναι το αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η παραγωγικότητα σέρνεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα: σε αυτή την περίπτωση, η κερδοφορία δεν μπορεί να στηρίζεται στα κέρδη παραγωγικότητας αλλά σχεδόν αποκλειστικά στη συμπίεση της εργασίας.
Απεριόριστες δυνατότητες και κοινωνικοί φραγμοί
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι δυνατότητες της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι απεριόριστες και πολύ πιο επαναστατικές σε σχέση με τις προηγούμενες τεχνολογικές επαναστάσεις (ατμός, βιομηχανική επανάσταση, ηλεκτρισμός). Το Ινστιτούτο Μακ Κίνσεϊ σε έκθεσή του του 2016 διαπίστωνε ότι «σε σύγκριση με τη βιομηχανική επανάσταση, η ΑΙ μετασχηματίζει την κοινωνία 10 φορές πιο γρήγορα και σε 300 φορές μεγαλύτερη κλίμακα».
Το νέο και απείρως πιο επαναστατικό στοιχείο στην περίπτωση της ΑΙ είναι ότι έχει τη δυνατότητα να υποκαταστήσει όχι μόνο εργασίες που στηρίζονται στη μυϊκή δύναμη αλλά και εργασίες που στηρίζονται στην ανθρώπινη ευφυΐα. Και όχι μόνο αυτό. Μπορεί να επαναστατικοποιηθεί στο άπειρο: να δημιουργήσει έξυπνα ρομπότ με δυνατότητες συναισθηματικής αλληλλεπίδρασης, να δημιουργήσει μηχανές που αυτοδιορθώνονται και αυτοδιδασκόμενους αλγόριθμους, που αναγνωρίζουν ανθρώπινα συναισθήματα, να επαναστατικοποιήσει ραγδαία και σε ασύλληπτη κλίμακα την ιατρική και τη βιολογία, να εισβάλει μαζικά στην παραγωγή σε όλους τους κλάδους (τράπεζες, λιανεμπόριο, βιομηχανική παραγωγή, μεταφορές, ιατρική και εκπαίδευση).
Ωστόσο, θα ήταν λάθος να κάνουμε ευθεία αναγωγή των τεχνολογικών δυνατοτήτων με την ικανότητα μαζικής εισαγωγής αυτών των δυνατοτήτων στην παραγωγή. Διότι εδώ λειτουργούν πολλοί φραγμοί. Δεν πρόκειται μόνο για το γεγονός ότι η ανθρώπινη εργασία δεν είναι τόσο εύκολο να εκτοπιστεί σε μαζική κλίμακα όσο θέλουν διάφορα ευφάνταστα σενάρια, αλλά για κοινωνικούς φραγμούς.
Ο Νουριέλ Ρουμπινί αναφέρει στο βιβλίο του ένα παράδειγμα: Το 2028 στην Καλιφόρνια η αλυσίδα Caliburger εγκατέστησε στην Πασαντίνα τη Flippy, μία ρομποτική βοηθό κουζίνας. Το γεγονός δημιούργησε υπερβολικά μεγάλη ζήτηση και η Flippy δεν μπορούσε να ανταποκριθεί. Πώς αντέδρασε η αλυσίδα; Δεν έφτιαξε δεκάδες Flippy, αλλά προσέλαβε πολλούς εργαζόμενους. Εχουν περάσει από τότε 8 χρόνια, αλλά από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού δεν μας έχουν έρθει ακόμη ειδήσεις για μαζική εισαγωγή ρομπότ στις αλυσίδες ταχυφαγείων, παρ’ όλο που η σχετική τεχνολογία είναι προ πολλού διαθέσιμη. Το ερώτημα είναι γιατί, και μας παραπέμπει στον μέγιστο των κοινωνικών φραγμών: Στην υποθετική περίπτωση που η ανθρώπινη εργασία εκτοπιζόταν σε πολύ μεγάλη κλίμακα από αλγόριθμους και ρομπότ, από πού θα έβγαινε το κέρδος; Αν το κέρδος δεν προκύπτει από την εκμετάλλευση της εργασίας, από τη μοναδική της «ιδιότητα» να παράγει μεγαλύτερη αξία από το κόστος αναπαραγωγής της (δηλαδή τον μισθό), από πού θα προκύπτει; Θα πάψει ο καπιταλισμός να είναι απόλυτα εξαρτημένος από την ανθρώπινη εργασία παραμένοντας ταυτόχρονα καπιταλισμός;
Πριν από περίπου έναν αιώνα, ο Χένρι Φορντ, ιδιοκτήτης της ομώνυμης αυτοκινητοβιομηχανίας, θρυλείται ότι είχε μια φραστική αντιπαράθεση με τον επικεφαλής του συνδικάτου, Ουόλτερ Ρούθερ, πάνω στο ζήτημα της εισαγωγής ρομπότ στη γραμμή παραγωγής, με τα εξής περίπου λόγια:
-Φορντ: Πώς θα πείσετε τα ρομπότ να πληρώνουν τη συνδρομή τους στο συνδικάτο;
-Ρούθερ: Εσείς, πώς θα πείσετε τα ρομπότ να αγοράζουν τα αυτοκίνητά σας;
● Η στιχομυθία παραπέμπει στον δεύτερο μεγάλο κοινωνικό φραγμό: Αν η ΑΙ υποκαταστήσει σε μαζική κλίμακα την ανθρώπινη εργασία, τότε πώς θα υπάρχει μαζική κατανάλωση των προϊόντων της παραγωγής αν αυτή γίνεται πλέον κυρίως με ρομπότ;
Η απώλεια θέσεων εργασίας
Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ΑΙ στον βαθμό και ανάλογα με τους ρυθμούς εισαγωγής της στην παραγωγή, θα μειώνει τις θέσεις εργασίας. Η διαφορά της με τις προηγούμενες τρεις τεχνολογικές επαναστάσεις είναι ότι τείνει διαρκώς στην υποκατάσταση ανθρώπινης εργασίας από αλγόριθμους και ρομπότ χωρίς να την υποκαθιστά με μαζικές νέες προσλήψεις στον τομέα της ΑΙ.
Η βιομηχανική επανάσταση κατέστρεψε την παλιά βιοτεχνική οικονομία και στην πορεία όλο και πλατύτερα την αγροτική παραγωγή, αλλά δημιούργησε σε πολύ ευρύτερη κλίμακα θέσεις εργασίας στη μεγάλη βιομηχανική παραγωγή. Ο ηλεκτρισμός επιτάχυνε τη μεγάλη βιομηχανική παραγωγή και της προσέδωσε πλανητική διάσταση και δημιούργησε τη μαζική αγορά ηλεκτρικών οικιακών συσκευών. Οι μηχανές εσωτερικής καύσης δημιούργησαν τη μαζική βάση της μεγάλης αυτοκινητοβιομηχανίας και τη μαζική αγορά των αυτοκινήτων. Οταν συρρικνώθηκε η ανθρώπινη εργασία στην αγροτική παραγωγή, οι χαμένες θέσεις εργασίας αντικαταστάθηκαν από τη δημιουργία θέσεων εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών.
Με την ΑΙ υπάρχουν τρεις βασικές διαφορές:
● Διαπερνά όλους τους τομείς παραγωγής (βιομηχανία και υπηρεσίες) υποκαθιστώντας παντού θέσεις εργασίας.
● Η ίδια δεν μπορεί να δημιουργήσει ούτε μία μαζική αγορά εργασίας που θα υποκαταστήσει τις απώλειες. Ακόμη και τώρα, η Silicon Valley απασχολεί πολύ λιγότερους εργαζόμενους σε σχέση με τη Φορντ.
● Η περίοδος της εκτατικής επέκτασης της παραγωγής στην περιφέρεια του αναπτυγμένου κόσμου έχει ολοκληρωθεί – δεν υπάρχουν άλλες «εκτάσεις» για να κατακτηθούν.
Πόσες θέσεις εργασίας θα χαθούν; Υπάρχουν διάφορες εκτιμήσεις, αλλά όλες κάνουν λόγο για πολλές δεκάδες (οι πιο συντηρητικές) ή και εκατοντάδες (οι πιο… ενθουσιώδεις) εκατομμυρίων. Και όλα εξαρτώνται από την έκταση εισαγωγής των αλγορίθμων και των ρομπότ στην ίδια την παραγωγή.
Η επαγγελία της «κοινωνικής ευημερίας» με… Βασικό Εγγυημένο Εισόδημα
Υπάρχει ένα γλυκερό παραμύθι κοινωνικής ευημερίας: Οι αλγόριθμοι και τα ρομπότ θα υποκαταστήσουν μαζικά την ανθρώπινη εργασία, οι άνθρωποι που δεν θα έχουν δουλειά και εισόδημα θα λαμβάνουν το Καθολικό Εγγυημένο Εισόδημα χωρίς να δουλεύουν και η κοινωνία θα ευημερεί… εν αργία! Οποιος θέλει το πιστεύει, υπάρχουν όμως βασικά ερωτήματα:
● Αν όλοι οι εργοδότες απασχολούν ρομπότ, πώς θα προκύπτει το κέρδος;
● Το Καθολικό Εγγυημένο Εισόδημα (ΚΕΕ) πώς θα χρηματοδοτείται; Αυτή τη στιγμή, το μεγαλύτερο μερίδιο των φόρων προέρχεται από τη φορολόγηση των μισθωτών και τη φορολόγηση της κατανάλωσης. Χωρίς εργαζόμενους και με την κατανάλωση να μειώνεται δραστικά, λόγω του πενιχρού ΚΕΕ, τι θα απομένει να φορολογηθεί; Τα ρομπότ και οι αλγόριθμοι, δηλαδή οι ιδιοκτήτες τους; Η κοινωνία της ευημερίας θα είναι μια κοινωνία όπου θα πληρώνουν φόρους μόνο το αφεντικά;
● Θα πρέπει να προβλεφθεί επίσης Καθολική Εγγυημένη Σύνταξη – για την οποία ισχύουν τα προηγούμενα ερωτήματα: αν δεν υπάρχουν εργαζόμενοι και άρα ασφαλιστικές κρατήσεις, πώς θα χρηματοδοτηθεί;
Ενας κόσμος όπου δεν θα υπάρχουν κέρδη από την εκμετάλλευση της εργασίας, όπου οι επιμέρους εργοδότες θα διεκδικούν λυσσαλέα το πλεονέκτημα εναντίον των άλλων μέσω της καλύτερης απόδοσης των ρομπότ, όπου τα δημόσια έσοδα θα τροφοδοτούνται από τη φορολόγηση κυρίως των εργοδοτών-ιδιοκτητών ρομπότ και η πλειονότητα του πληθυσμού θα ζει στην αεργία με Καθολικό Εγγυημένο Εισόδημα και Καθολική Εγγυημένη Σύνταξη, δεν θα είναι ούτε καπιταλισμός ούτε κοινωνία της ευημερίας, αλλά κοινωνική δυστοπία.
Συμπέρασμα μια «σκοτεινή επανάσταση»;
Τι αντιμετωπίζουμε λοιπόν; Το μέλλον μιας επιδοτούμενης κοινωνικής ευημερίας ή μιας αφόρητης δυστοπίας; Ή, μήπως, πολύ απλά, την αδυναμία του καπιταλισμού να αξιοποιήσει μια ιστορικά πρωτοφανή δυνατότητα απελευθέρωσης του ανθρώπου χάρη σε επαναστατικές τεχνολογίες; Ο Καρλ Μαρξ είχε ανακηρύξει σε βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνίας της χειραφέτησης την σε μεγάλη έκταση υποκατάσταση της εργασίας από μηχανές –χωρίς να μπορεί ούτε να διανοηθεί τις απίστευτες δυνατότητες της ΑΙ– ώστε να διευρυνθεί ο ελεύθερος χρόνος για την ανθρώπινη χειραφέτηση. Ο Homo Deus δεν θα είναι τεχνολογικό επίτευγμα, αλλά κοινωνικό επίτευγμα. Το σύστημα που έχει υπέρτατη αρχή το κέρδος είναι ανίκανο για ένα τέτοιο επίτευγμα.
Φτάσαμε στο ιστορικά ώριμο σημείο όπου οι κοινωνικές σχέσεις γίνονται δεσμά στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Η ΑΙ δεν είναι μια «σκοτεινή τεχνολογία» αφ’ εαυτής· αντίθετα, εκφράζει ιστορικά απίστευτες δυνατότητες ανθρώπινης χειραφέτησης. «Σκοτεινό» είναι το σύστημα που εμποδίζει και καταστρέφει αυτές τις δυνατότητες. Και όχι: ο λουδιτισμός είναι και σήμερα λάθος, όπως και τότε παλιά. Πρέπει να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες της ΑΙ, ενάντια στους κοινωνικούς φραγμούς που απειλούν να τις διαστρέψουν σε αφόρητη κοινωνική δυστοπία.
EUROKINISSI/ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗΤο τεχνολογικό «χάσμα γενεών» και οι συνέπειές του
Τεχνολογία και τρίτη ηλικία
Η υποχρεωτική, βίαιη μετάβαση στον ψηφιακό κόσμο για μια σειρά από υπηρεσίες -τραπεζικές συναλλαγές, ηλεκτρονική συνταγογράφηση, γραφειοκρατία- έχει δημιουργήσει ντε φάκτο ανισότητες σε βάρος όσων δεν έχουν την εξοικείωση με την τεχνολογία ή κάποιο άτομο να τους βοηθάει τακτικά ● Πάντως η χρήση του διαδικτύου για ψυχαγωγία αυξάνεται εκθετικά πλέον και στους ηλικιωμένους
Κανονικά αυτό το ρεπορτάζ θα έπρεπε να το γράφει ο πατέρας μου με ρυθμό πολυβόλου στο smart phone του, αυτός ο ίδιος άνθρωπος που, αν και κάποτε μάχιμος ρεπόρτερ, αρνούνταν πεισματικά επί δεκαετίες να αγοράσει υπολογιστή, θα μπορούσε έξοχα να εξηγήσει πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να αλλάξουν τη ζωή σας στην (συγγνώμη, μπαμπά) τρίτη ηλικία. Αλλά και, την ίδια στιγμή, να εξηγήσει βιωματικά τι είναι αυτό το περίφημο «ψηφιακό χάσμα» που για να γεφυρωθεί -και να εξοφληθεί ηλεκτρονικά ο λογαριασμός της ΔΕΗ- επιστρατεύονται θυγατέρες, γιοι και γειτονόπουλα.
Η τεχνολογία τρέχει ίσως με τους πιο γρήγορους -ενίοτε αναπάντεχους και ενδεχομένως αβάσταχτους- ρυθμούς που έζησε ποτέ η ανθρωπότητα. Αρκεί να έχει διαβάσει κανείς Ιούλιο Βερν στα μικράτα του για να δει γύρω μας πόσα πολλά από όσα η λογοτεχνία περιέγραφε ως επιστημονική φαντασία τον 19ο αιώνα είναι όχι πια υλοποιημένα, αλλά μέρος της καθημερινότητάς μας.
Ωστόσο, για τις τελευταίες γενιές η επιτάχυνση είναι τόσο μεγάλη που πια τέμνονται μεταξύ τους με κάτι που ξεπερνά τη διαφορά και φτάνει το (αγεφύρωτο κάποτε) κενό. Ετσι, οι επιστήμονες από όλα τα πεδία -από τη νευροεπιστήμη μέχρι την παιδαγωγική- μελετούν τις επιδράσεις της τεχνολογίας στα «παιδιά της λάμψης» (τα αποκαλούν έτσι από τη λάμψη που αντανακλά στα πρόσωπά τους από την οθόνη του κινητού), ωστόσο ελάχιστα μιλάμε για τους παππούδες και τις γιαγιάδες της ψηφιακής εποχής, τους «μη έχοντες» της νέας εποχής.
Σίγουρα τα άλλοτε «περήφανα γηρατειά» στην Ελλάδα της κρίσης μάλλον καραβοτσακισμένα τα λες, αφού πλήρωσαν σκληρά το μάρμαρο της χρεοκοπίας. Και μάλλον οι περισσότεροι Ελληνες συνταξιούχοι δεν απολαμβάνουν όσα η γεροντοτεχνολογία έχει να προσφέρει - θεωρητικά ωστόσο η σημερινή είναι η πιο ευνοημένη γενιά ηλικιωμένων από καταβολής κόσμου. «Εξυπνα» σπίτια με συστήματα ασφαλείας και περιβαλλοντικού ελέγχου, τηλε-ιατρική, κουμπιά πανικού, βιοαισθητήρες, αναβατόρια, βοήθηση για το περπάτημα, προηγμένες τηλεπικοινωνίες και, φυσικά, το διαδίκτυο και η δυνατότητα να κάνουν από αγορές μέχρι κοινωνικές επαφές από την άνεση του σπιτιού τους. Είναι ωστόσο έτσι η πραγματική ζωή;
Η πραγματικότητα από την ψηφιακή ουτοπία μάλλον απέχει πολύ. Ωστόσο, σε ένα μικρό επίπεδο η πανδημία υπήρξε ο καταλύτης για να φέρει τους παππούδες και τις γιαγιάδες στην αγκαλιά της τεχνολογίας. Σύμφωνα με την έρευνα της Focus Bari «Focus on Tech Life TIPS», που καταγράφει τη σχέση των Ελλήνων με την τεχνολογία από το 1995, το δεύτερο εξάμηνο του 2021 η χρήση Ιντερνετ στις ηλικιακές ομάδες 55-64 και 65-74 έφτασε στο 90% και 73%, αντίστοιχα (παρουσιάζοντας αύξηση κατά 11% και 21% μέσα σε μία διετία), την επόμενη χρονιά έφτασε το 92% και το 79% και το 2023 το 95% και το 84% (με την αύξηση στους παππούδες να αγγίζει το θεαματικό 28%).
Ετσι, λοιπόν, εξηγούνται μεταμεσονύκτια μηνύματα όπως «Ντινάκι, γράψε μου κάτι γιατί τα έκανα μαντάρα κι έχασα το messenger! πολλά φιλάκια, η θειουλίνα σου». Ωστόσο, αυτή είναι η χαρωπή όψη. Μια βόλτα νωρίς το πρωί σε μια οποιαδήποτε τράπεζα θα δείξει τον βαθμό που η τεχνολογία, η οποία περιορίζει τις θέσεις εργασίας, δυσκολεύει τη ζωή όχι μονάχα όσων μένουν άνεργοι, αλλά και των πελατών τους.
Οπως η κυρία Μαρία που περιμένει υπομονετικά το ραντεβού της δίπλα σε εμένα που έχω κάτι λιγότερο από τα μισά της χρόνια, αντιμετωπίζω ωστόσο το ίδιο ακριβώς πρόβλημα: κι οι δυο μας αδυνατούμε να «συνεννοηθούμε» με τα bot ή, αλλιώς, τους «ψηφιακούς βοηθούς». «Αντιμετώπιζα πρόβλημα με την κάρτα μου. Πρέπει να σας πιστοποιήσουμε, μου λέει. Τα λέω όλα και ΑΦΜ και αριθμό ταυτότητας και τα 3 τελευταία ψηφία της κάρτας και μετά μου λέει θα περιμένετε μισή ώρα. Φωνάζω τον εγγονό μου να μπει από τον κομπιούτερ - δεν μου απαντάει πάλι στην ερώτηση. Ε, πάλι εδώ κατέληξα να περιμένω στην ουρά για να λύσω το πρόβλημα».
Τα πράγματα γίνονται όλο και πιο δύσκολα όσο η ζωή και οι υπηρεσίες ψηφιοποιούνται: ναι μεν το κράτος και η αγορά προσφέρουν ψηφιακές λύσεις, ωστόσο για τους ηλικιωμένους που δεν έχουν παιδιά ή ένα υποστηρικτικό προσωπικό περιβάλλον αυτές μοιάζουν απρόσιτες. Στην Ελλάδα 2.0 του Κ. Μητσοτάκη που «δεν αφήνει κανέναν πίσω», υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι πέραν όλων των άλλων υφίστανται και τεχνολογικές ανισότητες.
Οπως ας πούμε η άυλη συνταγογράφηση, οποία για να... υλοποιηθεί χρειάζεται τη βοήθεια κάποιου νεότερου. «Λύσεις υπάρχουν, έχουμε πει στον γιατρό μας και τα στέλνει σε ένα μέιλ που έχει ο γιος μας», λέει η κυρία Τέτη που είναι ωστόσο εξπέρ στα σάιτ με συμβουλές ομορφιάς και μόδας. «Ανοίγει το μυαλό σου, μαθαίνεις τόσο πράγματα κάθε μέρα! Εχω ενθουσιαστεί», λέει περιχαρής, ενώ εξηγεί πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης άλλαξαν την καθημερινότητά της: «Κάθεται ο άντρας μου ήσυχος ήσυχος με το κινητό του και μιλάει με τους φίλους του μέσω τσατ. Ησύχασε το σπίτι και το κεφάλι μου που έχει κι ασχολείται».
«Grandfluencers» αποκαλούνται οι νέοι σταρ του tik tok που στα γεράματά τους όχι μονάχα ανακάλυψαν έναν γενναίο νέο κόσμο, αλλά κι ένα χρυσωρυχείο που μπορεί να αποφέρει ακόμα και 150.000 δολάρια για ένα ποστάρισμα. Στον αντίποδα αυτού του κόσμου ωστόσο κατοικούν πολύ περισσότεροι - όπως η κυρία Μαρία που πιστεύει βαθιά στο... χάραγμα του 666. Εχοντας δώσει κι έχοντας χάσει χίλιες μάχες κατά της νέας τάξης πραγμάτων, τώρα όχι μονάχα θα βλέπει «τους γκέιδες» να παντρεύονται, αλλά θα πρέπει να πάρει και νέα ψηφιακή ταυτότητα.
Η κυρία Μαρία νιώθει ότι ζει πια σε έναν εντελώς εχθρικό κόσμο, αλλά υπάρχει ένα σημείο στον παραλογισμό της που έχει δίκιο: σε μια πραγματικότητα που αλλάζει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς κανείς δεν βοηθάει -συναισθηματικά αλλά και απολύτως πρακτικά- τους ηλικιωμένους να εξοικειωθούν, να μη φοβούνται και να μάθουν να τα βγάζουν πέρα μαζί της. «Εγώ φοβάμαι ακόμα και το μηχάνημα που βγάζει λεφτά, κοριτσάκι μου», λέει καθώς ξεκινά να εξιστορεί μια σειρά από περιπέτειες που μοιάζουν αστείες, αλλά είναι απολύτως τρομακτικές για έναν μεγάλο άνθρωπο που ζει μόνος του χωρίς δίχτυ οικογενειακής προστασίας και χωρίς καμία κρατική φροντίδα για την ψηφιακή ενσωμάτωσή του.
Πάντως αν οι ηλικιωμένοι δυσκολεύονται, είναι οι μεσήλικες αυτοί που κυρίως απειλούνται από την εξάπλωση της τεχνολογίας που πια «καταπίνει» δουλειές, όπως ας πούμε θέσεις ταμία σε σούπερ μάρκετ. Κι έτσι περισσότερο κι από τον κ. Πέτρο που δυσκολεύεται να σκανάρει τις τιμές στο αυτόματο ταμείο του σούπερ μάρκετ, μετέωρη νιώθει η Χρυσάνθη που τον βοηθάει. «Στην πραγματικότητα εκπαιδεύουμε τους ανθρώπους για να μας απολύσουν», λέει η 55χρονη, που εδώ και 10 χρόνια εργάζεται σε μεγάλη αλυσίδα. «Το ίδιο γίνεται σε κάθε τομέα που οι μηχανές αντικαθιστούν τον άνθρωπο. Είδες τον νέο δημοσιογράφο ρομπότ;».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου