Από το αρχείο του Πριν, το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα Πριν στις 29.10.2022
Οι οξυμένες κοινωνικές συγκρούσεις του μεσοπολέμου, ιδίως η εργατική εξέγερση του Μάη 1936 στη Θεσσαλονίκη εξωθούν την αστική τάξη στην ελληνική εκδοχή του φασισμού, με το πραξικόπημα της 4ης Αυγούστου 1936 από τον Ι. Μεταξά και τον βασιλιά Γεώργιο Β΄. Το καθεστώς επιβάλλει μια καταναγκαστική κοινωνική και εργασιακή «ειρήνη» με το κυνήγι των κομμουνιστών, χωρίς να καταφέρει να εξαφανίσει την κοινωνική πόλωση.
Απρίλιος 1936 ● Ο Ιωάννης Μεταξάς διορίζεται πρωθυπουργός από τον βασιλιά
Γεώργιο Β’ κατά παράβαση της αρχής της «δεδηλωμένης». Στις 30 Απρίλη η Βουλή διακόπτει τις εργασίες της
μετά από πρόταση της κυβέρνησης.
Μάιος 1936 ● Η καπνεργατική απεργία που κηρύχτηκε στις 29/4 εξελίσσεται σε πανεργατική εξέγερση
στη Θεσσαλονίκη στις 8-9 Μαΐου.
4 Αυγούστου 1936 ● Η κυβέρνηση του Ι. Μεταξά, με την έγκριση του Γεωργίου Β’, κηρύττει στρατιωτικό νόμο και διαλύει τη Βουλή.
Η κληρονομιά του πολέμου στην ελληνική μεσοπολεμική κοινωνία ήταν η κοινωνική ένταση. Η στρατιωτική ήττα το 1922 με την αποστράτευση χιλιάδων οπλιτών, το ζήτημα της διαχείρισης των αναπήρων και των θυμάτων του πολέμου συμπληρώθηκε με το τεράστιο προσφυγικό ζήτημα.
Η ελληνική οικονομία, παρότι κατά την πολεμική περίοδο διακρινόταν από τάσεις συγκεντροποίησης, αντέδρασε απέναντι στο προσφυγικό σοκ με τη διεύρυνση των πολλών μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, αλλά και της μικρής και μεσαίας γαιοκτησίας. Η επιβολή, λοιπόν, της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με την «επανάσταση» των φιλελευθέρων αντανακλούσε σε μεγάλο βαθμό την επικράτηση και τη διευρυμένη αναπαραγωγή μιας ισχυρής μικροαστικής τάξης δίπλα σε ένα μεγάλο πληβειακό κοινωνικό στρώμα.
Αυτή η ελληνική εξαίρεση από τον ευρωπαϊκό κανόνα ήρθε σε τέλμα με τη μεγάλη οικονομική κρίση, ιδιαίτερα όπως εμφανίστηκε στην Ελλάδα το 1932. Από το έτος αυτό οι ήδη από το 1928 εκδηλωμένες τάσεις εκσυγχρονισμού, αποειδίκευσης, εκμηχάνισης και περιορισμένης συγκεντροποίησης εντάθηκαν. Το φιλελεύθερο ιδεώδες της συνεργασίας των συγκροτημένων τάξεων μέσα από τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς και τις συσσωματώσεις της κοινωνίας των πολιτών σύντομα αποδεικνύεται όχι απλώς μη επαρκές, αλλά και επικίνδυνο. Αντί για τη συνεργασία των τάξεων πυροδοτήθηκε η πάλη των τάξεων με τα εργατικά, αγροτικά και ευρύτερα πληβειακά στρώματα να συνεχίζουν να βρίσκονται σε καθημερινή ένταση. Η ένταση εκδηλώνεται με κοινωνικούς όρους, όπως η λαϊκή παραβατικότητα, αλλά και με πολιτικοκοινωνικούς όρους, όπως η συνδικαλιστική και εργατική αναταραχή. Μάλιστα, θα έλεγε κανείς πως τα βίαια γεγονότα του μεσοπολέμου μας υποδεικνύουν έναν κοινωνικό εμφύλιο χαμηλής έντασης και το αδύνατο μιας ταξικής ανακωχής.
Σε αυτό το πλαίσιο γεννήθηκε στην αστική τάξη η ιδέα για μια ελληνική εκδοχή του φασισμού. Ωστόσο, η δυνατότητα ενσωμάτωσης των λαϊκών και δημοκρατικών τάσεων αντίστασης στα δύο μεγάλα αστικά μπλοκ υπονόμευσε για μερικά χρόνια την εφαρμογή αυτού του σχεδίου. Η μεγάλη καπνεργατική και ευρύτερη εργατική έκρηξη τον Μάιο του 1936 έδειξε πως η κοινωνική απειλή είναι μεγάλη και συνεπώς υπήρχε η ανάγκη για ένα θεσμοποιημένο κράτος εξαίρεσης, όπως είναι το φασιστικό.
Το έργο αυτό ανέλαβε να υλοποιήσει ο Ιωάννης Μεταξάς σε συνεργασία με τον βασιλιά Γεώργιο Β΄ με το πραξικόπημα της 4ης Αυγούστου 1936. Το καθεστώς Μεταξά συνιστά μια διαλεκτική υπέρβαση των ιδεολογιών των δύο μεγάλων αστικών στρατοπέδων, των Φιλελευθέρων και των Λαϊκών, δημιουργώντας μια νέα σύνθεση την οποία ονομάζει Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό.
Το καθεστώς αντιγράφει πιστά το Γ΄ Ράιχ και υιοθετεί σταδιακά όλα τα εξωτερικά φασιστικά μοτίβα
Αντιγράφει πιστά το Γ΄ Ράιχ και υιοθετεί σταδιακά όλα τα εξωτερικά φασιστικά μοτίβα. Στη θέση της κοινοβουλευτικής συνεργασίας των τάξεων του Φιλελεύθερου Κόμματος ή του ενιαιοποιημένου αταξικού λαού του Λαϊκού Κόμματος προσφέρει μια υποχρεωτική και θεσμοποιημένη συνεργασία του έθνους μέσα από τα ίδια τα σωματεία. Όλοι οι έλληνες είναι σχεδόν υποχρεωμένοι να εγγραφούν σε ένα εργατικό, αγροτικό, επαγγελματικό ή εργοδοτικό σωματείο. Επίσης, επεκτείνεται το 8ωρο και ιδρύεται το ΙΚΑ. Ταυτόχρονα, όμως υιοθετείται ένα αυταρχικό καθεστώς παρακολούθησης, εξναγκασμού και υποταγής του πληθυσμού σε μία διαρκή κοινωνική και εργασιακή ειρήνη.
Σε αυτό το πλαίσιο, ενισχύεται ελεύθερα η μεγάλη τάση του κεφαλαίου για συγκεντροποίηση, εκβιομηχάνιση και εκσυγχρονισμό με τη δημιουργία και την επέκταση μεγάλων βιομηχανικών μονάδων και τα μεγάλα δημόσια έργα σε λιμάνια, γεωργία, δρόμους και υποδομές. Επίσης, λόγω του διεθνούς κλίματος η εθνική παραγωγή γίνεται αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των κρατών σε ένα κλειστό παγκόσμιο εμπορικό σύστημα. Σε αυτό το πλαίσιο, τα αποειδικευμένα εργατικά στρώματα αποδέχονται πιο ευχάριστα τον ταξικό τους υποβιβασμό, ενώ τα πληβειακά στρώματα δέχονται επίσης ευχάριστα τη μετατροπή τους σε βιομηχανικό προλεταριάτο με σταθερές αποδοχές και θέση εργασίας. Επίσης, τμήμα των λαϊκών στρωμάτων βρίσκει δυνατότητες κοινωνικής ανόδου μέσω της μικρής επιχειρηματικότητας, η οποία επίσης ενισχύεται. Μέσα σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο για πρώτη φορά η μεσοπολεμική κοινωνική ένταση φαίνεται να εξομαλύνεται. Ακόμη και οι εθνικές μειονότητες αντιμετωπίζονται λιγότερο εχθρικά. Στο πολιτικό επίπεδο το κράτος επιχειρεί να ενσωματώσει την κοινωνία στο φασιστικό κράτος μέσα από τις μεγάλες φιέστες, αλλά κυρίως μέσα από την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας. Οι νέοι στην ΕΟΝ (ιδίως οι μαθητές), με την επίσημη βούλα του κράτους, απολαμβάνουν δωρεάν πολιτιστικές δραστηριότητες π.χ. κινηματογράφο.
Ο μεγάλος εχθρός του κράτους παραμένουν οι κομμουνιστές οι οποίοι καταστέλλονται σκληρά με τη δημιουργία ενός αποπνικτικού περιβάλλοντος για τη δράση τους. Οι κομμουνιστικές οργανώσεις και κυρίως το ΚΚΕ κηρύσσονται παράνομες, τα μέλη τους φυλακίζονται και εκβιάζονται για την υπογραφή δήλωσης αποκήρυξης του κομμουνισμού. Ένα μέρος των κομμουνιστών αντιστέκεται σθεναρά και υπομένει τις στερήσεις, κάποιοι υποτάσσονται, ενώ βρίσκονται και αυτοί που καταδίδουν τους συντρόφους και μετατρέπονται σε συνεργάτες του καθεστώτος. Η μεγάλη επιτυχία του Κωνσταντίνου Μανιαδάκη, υφυπουργού Ασφαλείας, θα είναι η διάσπαση του μηχανισμού του ΚΚΕ σε δύο ηγετικές ομάδες, με τη μία («Προσωρινή Διοίκηση») να καθοδηγείται από την κρατική Ασφάλεια.
Η κοινωνική πόλωση όμως ανάμεσα στα μεγαλοαστικά κέντρα των πόλεων και τις εργατικές συνοικίες όχι μόνο δεν εξαφανίστηκε αλλά εντάθηκε. Ο εργατικός κόσμος, αναπτύσσοντας το δικό του λαϊκό πολιτισμό μέσα από το εργατικό τραγούδι και τις γύρω από αυτό πρακτικές, τα εργατικά σωματεία, τις παρελάσεις, τα χοροδιδασκαλεία των νέων, τα λαϊκά αθλήματα, όπως το ποδόσφαιρο, του πολιτιστικούς συλλόγους, τις θεατρικές παραστάσεις και τον καραγκιόζη, αναδεικνύεται ως συγκροτημένη εργατική τάξη περισσότερο από ποτέ άλλοτε. Αυτή η εργατική τάξη αναγνωρίζει στα κρυφά τους κομμουνιστές ως ηγέτες της, τους προστατεύει και τους καλύπτει. Με την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την επιστράτευση, αλλά κυρίως με τη συμμετοχή της επίσημης κομμουνιστικής ηγεσίας στον αντιφασιστικό αγώνα, τα φασιστικά στοιχεία του καθεστώτος υπονομεύονται. Η μεγάλη ΕΑΜική εξέγερση εδράζεται ακριβώς στους πολιτισμικούς γεωγραφικούς διαχωρισμούς που δημιουργήθηκαν την εποχή του Μεταξά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου