Ο «Καποδίστριας» αδικεί τον Καποδίστρια

Δημήτρης Παναγόπουλος

ΕΦΣΥΝ

Ηνέα ταινία του Γιάννη Σμαραγδή υπηρετεί περισσότερο την ανάγκη των Ελλήνων να εξιδανικεύουν συγκεκριμένα ιστορικά πρόσωπα ως ήρωες και όχι την αποστολή να λειτουργήσει ως ουσιαστικό biopic που θα επιχειρούσε να διερευνήσει με κριτική ματιά την προσωπικότητα και το έργο μιας τόσο σημαντικής ιστορικής περίπτωσης

Καποδίστριας

(Ελλάδα, 2025, 128´)

Σκηνοθεσία: Γιάννης Σμαραγδής

Ηθοποιοί: Αντώνης Μυριαγκός, Τάσος Χαλκιάς, Μάξιμος Μουμούρης, Νικορέστης Χανιωτάκης, Γιάννης Σύριος, Ηλέκτρα Φραγκιαδάκη

Ο Γιάννης Σμαραγδής συνεχίζει να δημιουργεί βιογραφικές ταινίες αφιερωμένες σε πρόσωπα που σημάδεψαν τον ελληνικό πολιτισμό και την Ιστορία της χώρας. Από τον «Καβάφη» (1995) έως τη μεγάλη εισπρακτική επιτυχία του «Ελ Γκρέκο» (2007), βασισμένη στη ζωή του σπουδαίου ζωγράφου, και από την άγνωστη στο ευρύ κοινό ιστορία του Ιωάννη Βαρβάκη στο «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι» (2012) μέχρι τον «Καζαντζάκη» (2017), ο Σμαραγδής μένει πιστός σε ένα σινεμά που ακολουθεί συμβατικά αφηγηματικά μονοπάτια για να εξιδανικεύσει τους πρωταγωνιστές του παρά να προβεί σε μια εκ βάθους ανάλυση των σημαντικών αυτών προσώπων.

Η νέα ταινία του στρέφεται σε μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας: τον Ιωάννη Καποδίστρια, πρώτο κυβερνήτη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Ο Σμαραγδής χωρίζει την ταινία του σε δύο μέρη. Στο πρώτο βλέπουμε τη διπλωματική δράση του Καποδίστρια ως απεσταλμένου της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και την προσπάθειά του να εξασφαλίσει την ουδετερότητα, την ενότητα και την ανεξαρτησία της Ελβετίας, καθώς και τις πρώτες του κινήσεις για να στρέψει το βλέμμα του τσάρου και των Μεγάλων Δυνάμεων προς την Ελλάδα προετοιμάζοντας ταυτόχρονα στο παρασκήνιο την επικείμενη επανάσταση. Στο δεύτερο μέρος μεταφερόμαστε στο 1828, όταν ο Καποδίστριας αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση του νέου ελληνικού κράτους και έρχεται αντιμέτωπος με μια οικονομία που παραπαίει, την εχθρότητα των ξένων δυνάμεων, τις εμφύλιες συγκρούσεις και τους κοτζαμπάσηδες που διεκδικούν ένα κομμάτι από την πίτα της εξουσίας.

Το να περιμένεις κανείς από τον Γιάννη Σμαραγδή να εκσυγχρονίσει και να εμπλουτίσει τα αφηγηματικά εργαλεία του ή τις κινηματογραφικές τεχνικές του ίσως είναι μια υπερβολική προσδοκία. Οι βιογραφικές ταινίες του (ίσως με μόνη εξαίρεση τον «Καβάφη») κινούνταν πάντα στο πλαίσιο μιας τετριμμένης, απλοϊκής αφήγησης, γεμάτες μεγαλοστομίες και επιτηδευμένους διαλόγους, εμπλουτισμένες πάντα με το στοιχείο της θρησκείας ως μια πηγή έμπνευσης και δύναμης. Ο «Καποδίστριας» δεν ξεφεύγει από το συγκεκριμένο μοτίβο.

Μέσα από ένα σενάριο που υπεραπλουστεύει όλα τα γεγονότα, ο κινηματογραφικός χρόνος συμπυκνώνεται σε τέτοιο βαθμό που πολλές σκηνές έχουν διάρκεια δύο λεπτών με όλες τις αντιδικίες, τις συζητήσεις και τα θέματα να λύνονται (κυριολεκτικά) με δυο κουβέντες από τον Καποδίστρια. Ο Σμαραγδής χωρίς κανένα δισταγμό τον «αγιοποιεί», τον παρουσιάζει αλάνθαστο, τέλειο και αφαιρεί από πάνω του οτιδήποτε θα τον καθιστούσε άνθρωπο, θα του έδινε υπόσταση. Ακόμα και η ερωτική ιστορία, η σχέση του με τη Ρωξάνδρα Στούρτζα, είναι τόσο κοινότοπα και στερεοτυπικά δοσμένη, που απλώς δεν σε νοιάζει η εξέλιξή της. Μοιάζει να υπάρχει στην ταινία για τον ίδιο σκοπό που συμβαίνουν όλα: για την εξύψωση του Καποδίστρια σε κάτι ιδεατό.

Το έργο του Καποδίστρια ως κυβερνήτη παρουσιάζεται τόσο γρήγορα και με μια απλούστευση που αν ο θεατής δεν κατέχει το ιστορικό πλαίσιο απλά δεν μπορεί να το αντιληφθεί. Η ταινία αναλώνεται περισσότερο στο να παρουσιάσει τις δολοπλοκίες του Μέτερνιχ και των ξένων δυνάμεων με τον κραυγαλέο τρόπο του «εμείς είμαστε οι κακοί», παρά επιχειρώντας να δώσει μια υπόσταση σε αυτά τα σημαντικά πρόσωπα. Ο Καποδίστριας και όλοι οι χαρακτήρες μοιάζουν με χάρτινες φιγούρες που απλώς αποκόπηκαν από ένα βιβλίο Ιστορίας και μετασχηματίστηκαν σε καρικατούρες. Η εισαγωγή ενός φανταστικού προσώπου από την αρχή της ταινίας, του Νικόδημου, ως προστάτη και συνεργάτη του Καποδίστρια, που λειτουργεί ως «εργαλείο» επεξήγησης, εξυμνεί διαρκώς (για να μην το ξεχάσουμε ούτε μια στιγμή) τον Καποδίστρια και τονίζει το πόσο χαρισματικός είναι, απλώς χειροτερεύει ένα ήδη επιβαρυμένο σενάριο, το οποίο περικλείει πολλές σκηνές που τείνουν προς την παρωδία.

Συγκρούσεις

Πέρα όμως της απουσίας οποιουδήποτε βάθους ή ιστορικού υπόβαθρου, η ταινία πάσχει και ως προς την επική διάσταση που περιμένει κάποιος να έχει. Ιδίως όταν το αντικείμενο της ταινίας δεν είναι μόνο ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς της σύγχρονης Ελλάδας, αλλά και μια ιστορική περίοδος που χαρακτηρίζεται από έντονες συγκρούσεις και κοινωνικές ταραχές. Προφανώς δεν περιμένει κανείς από μια ελληνική ταινία να συμπεριλάβει επικές μάχες, αλλά τουλάχιστον ο θεατής ευελπιστεί να υπάρχει έστω και μία σκηνή που να τον ενθουσιάσει. Ομως καμιά σκηνή δεν υπάρχει. Ολα κινούνται ανάμεσα σε εσωτερικά και λιγοστά εξωτερικά και σε τρεις κύριους χώρους, ενώ οι μάχες είναι εκτός κάδρου. Θα ήταν φυσικά ευπρόσδεκτο να παραγκωνιστούν οι μάχες ή το όποιο θέαμα για χάρη της εξονυχιστικής έρευνας και της ουσιαστικής παρουσίασης του έργου του Καποδίστρια, ο οποίος υπήρξε μια πολύπλοκη προσωπικότητα με πολιτικό έργο που έχει τόσο υμνηθεί όσο και εν μέρει αμφισβητηθεί από κάποιους ιστορικούς. Ο Σμαραγδής απορρίπτει οποιαδήποτε ανάλυση χαρακτήρων και γεγονότων. Δεν κάνει μια βιογραφική ταινία για ένα ιστορικό πρόσωπο, αλλά έναν δοξαστικό ύμνο.

Η κορύφωση της ταινίας είναι βέβαια η δολοφονία του Καποδίστρια. Μια σκηνή που περιμένεις να σε συγκινήσει, να σου προκαλέσει θυμό και προβληματισμό για το επαναλαμβανόμενο ιστορικό μοτίβο των Ελλήνων που διχάζονται κι αντιμάχονται μεταξύ τους. Αλλά και αυτή η σκηνή είναι τόσο λάθος γυρισμένη και μονταρισμένη, ώστε ν’ αποκτά κωμική διάσταση αντί για τραγική.

Ο «Καποδίστριας» είναι μια ταινία που αδικεί τον Καποδίστρια. Τόσο ως πολιτικό όσο και ως άνθρωπο. Πρόκειται για ένα έργο που φαίνεται να υπηρετεί περισσότερο την ανάγκη των Ελλήνων να ανάγουν συγκεκριμένα ιστορικά πρόσωπα σε ήρωες και να τα εξιδανικεύουν και όχι την αποστολή να λειτουργήσει ως ένα ουσιαστικό biopic που θα επιχειρούσε να διερευνήσει με κριτική ματιά την προσωπικότητα και το έργο μιας τόσο σημαντικής ιστορικής περίπτωσης.