Γιατί απέτυχε το Κίνημα το Ναυτικού;

Γράφει ο ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΚΑΡΑΣ

Μια άποψη για το Κίνημα του Ναυτικού [1]

Ο Μάϊος του 1973 σημαδεύτηκε από το ΄΄Κίνημα του Ναυτικού΄΄. Το βράδυ που επρόκειτο να εκδηλωθεί, άρχισαν οι συλλήψεις μεγάλου αριθμού αξιωματικών και των τριών όπλων (κυρίως όμως του Πολεμικού Ναυτικού) αλλά και ιδιωτών. Ως λόγους της μερικής αποτυχίας του σχεδίου για κίνημα (και θα δούμε το μέρος της επιτυχίας του, διότι υπήρξε τέτοιο και είναι σημαντικό) θεωρούμε τους εξής:

• Τη μακρόχρονη περίοδο, που οι ίδιοι οι ΄΄συνωμότες΄΄ εμφανίζουν ως διάρκεια της λειτουργίας της ομάδας. Ξεκίνησε το 1968 και κατ’ άλλους το 1967 και λειτούργησε διευρυνόμενη μέχρι το 1973. Στο διάστημα αυτό μία σχεδίαση για ενεργοποίηση με τα ταχέα σκάφη υπό διοικητή ΣΤΑΣ τον πλοίαρχο Σούλη το 1969, δεν εκδηλώθηκε και οδήγησε στην πειθαρχική δίωξη και αποστρατεία του ίδιου (και πιθανότατα και του αρχηγού του Στόλου Μόραλη). Η ομάδα αδρανοποιείται μετά απ’ αυτό, ουσιαστικά μέχρι τα μέσα του 1972.

• Την έλλειψη αρχηγού με αποφασιστική εξουσία και αρμοδιότητες, όπως και στην περίπτωση του κινήματος της 13ης Δεκεμβρίου 1967. Αντ’ αυτού υπήρξε η ομάδα των συμμαθητών της τάξης 1952 που περιλάμβανε τους πιο αρχαίους και από τους οποίους ξεκίνησε και η οργάνωση. Η επιλογή αρχηγού εκτός των εν ενεργεία, δεν υπήρξε επιτυχής. Είναι ενδεικτικό πως ο Κονοφάος εμφανίζεται με δυναμικό τρόπο, από τότε που δέχεται να συμπράξει, αλλά τάσσεται τελικά υπέρ της αναβολής και όχι υπέρ της υλοποίησης του σχεδίου. Προκαλεί μάλιστα απορία αυτή η έλλειψη αποφασιστικότητας από μέρους του.  Ο ίδιος στις 13 Δεκέμβρη του 1967 δραστηριοποιείται στο ΑΝ δυναμικά και κρατάει για ώρες ολόκληρο το ναυτικό, υπό τον δικό του αποκλειστικά έλεγχο. Μόνον μία εξήγηση μπορεί να δοθεί για τον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται ο ίδιος να δρα στις 13 Δεκέμβρη του 1967 και τον Μάιο του 1973. Το 1967 έχει αρχηγό στην κίνηση, που είναι ο βασιλιάς. Ο Κονοφάος είναι βασιλόφρων. Το 1973 δεν υπάρχει βασιλιάς, δεν έχει αρχηγό και κάλυψη. Οι παράνομες οργανώσεις στις ΕΔ έχουν καθετοποιημένη δομή και δε διοικούνται από τους νεώτερους κατά βαθμό, ανεξάρτητα εάν οι τελευταίοι ομαδοποιούμενοι μπορούν να ασκούν πιέσεις (όπως π.χ. οι λοχαγοί και ταγματάρχες οπαδοί της ΄΄επανάστασης΄΄). Σε όλες τις περιπτώσεις αντιχουντικών οργανώσεων στις ΕΔ αναλαμβάνει ο αρχαιότερος για αρχηγός.

• Την βιαστική απόφαση (με ΄΄ανακούφιση΄΄ ορισμένων) για αναβολή της εκδήλωσης του κινήματος. Ο Παππάς γραπτά και δημόσια δηλώνει πολλά χρόνια μετά, πως θεωρεί ως ΄΄συντηρητική … μοιραία΄΄ την απόφαση για αναβολή του κινήματος. Δεν επρόκειτο για ΄΄αναβολή΄΄, αλλά για διάλυση ουσιαστικά της οργάνωσης με τα (θετικά και αρνητικά) αποτελέσματα που εξετάζουμε.

• Τη μεγάλη εξάπλωση της οργάνωσης, που επέδρασε αρνητικά στη συνοχή, στην ιδεολογική ταυτότητα, στη στερεή –άκαμπτη- μονολιθική απόφαση και θέληση για δράση και επιτυχία. Τα φαινόμενα αλλαγής διάθεσης, προθέσεων, θέλησης για συνέχιση συμμετοχής στην οργάνωση κ.λ.π. δεν θα υπήρχαν εάν η οργάνωση λειτουργούσε με σφιχτή και αποφασιστική διοίκηση και στόχους. Όσο η έρευνα συνεχίζεται, διαπιστώνεται πως και άλλοι αξιωματικοί όλων των όπλων αλλά και πολίτες γνωρίζουν, είναι οργανωμένοι, μυημένοι, ενημερωμένοι στο ΄΄Κίνημα΄΄.

• Την έλλειψη ομοιογενούς ιδεολογικής ταυτότητας και καθαρού, συγκεκριμένου στόχου. Τα μέλη της οργάνωσης δεν συνδέονται με ισχυρό υπόβαθρο ιδεών, που θα έδινε και συγκεκριμένο στόχο και σκοπό. Η ανατροπή της χούντας και η ανάληψη της κυβέρνησης (γιατί την εξουσία δεν την έχασε έτσι και αλλιώς η κυρίαρχη τάξη) από εθνικόφρονα προσωπικότητα, και η επαναφορά του βασιλιά για κάποιους, ενώ όχι για –λίγους- άλλους, δεν είναι στόχος ολοκληρωμένος που να πείθει, να συνεγείρει σε παράνομη δραστηριότητα, ανεξάρτητα κινδύνων και προσπάθειας. Δεν είναι στόχος περιχαρακωμένος ιδεολογικά έτσι, ώστε να οραματίζονται για την πατρίδα τους οι συνωμότες ένα μέλλον απαλλαγμένο από τις στρεβλώσεις και τις αδυναμίες του παρελθόντος. Αντίθετα η έκφραση/ στόχος ΄΄αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης΄΄ φέρνει στη μνήμη την προδικτατορική, όχι ιδανική κατάσταση. Τέτοια που δεν αξίζει να κινδυνεύσει κανείς μόνο γι’ αυτήν. Εξ ου και οι δυσκολίες, οι αντιρρήσεις, οι γκρίνιες, οι διαφωνίες. Οι βασιλόφρονες, που και στην περίπτωση αυτής της οργάνωσης υπήρχαν και λειτουργούσαν και με αυτήν την ιδιότητα αλλά όχι ως ομάδα, δεν βρέθηκαν (ούτε ήταν δυνατόν να βρεθούν) σε τόσο ισχυρή και φωτισμένη θέση ώστε, να κυριαρχήσουν και να εμφυσήσουν άλλη αποφασιστικότητα και εξέλιξη στην οργάνωση. Η οργάνωση δεν κυριαρχείται από τους βασιλόφρονες αξιωματικούς, όπως από πολλούς ερμηνεύτηκε.

• Τη μη τήρηση κανόνων συνωμοτικότητας. Οφειλόμενη στην έλλειψη πείρας. Στην αδιαφορία ίσως, λόγω της υπερβολικής εμπιστοσύνης στη δύναμη των όπλων που ήλεγχαν. Στην εμπιστοσύνη στους συναδέλφους τους.

Ό,τι προηγήθηκε της εξάρθρωσης στα χρόνια που λειτούργησε η οργάνωση, οι συλλήψεις των μελών της, η δράση του Α/Τ ΒΕΛΟΣ, είχαν τη θετική πλευρά αυτού που έκτοτε αποκλήθηκε ΄΄Κίνημα του Ναυτικού΄΄. Η αποκάλυψη και εξάρθρωση της οργάνωσης δεν μείωσε αυτήν την προσφορά. Δεν θα ασχοληθούμε με το τί θα γινόταν, εάν το σχέδιο προχωρούσε σε υλοποίηση. Οι επιπτώσεις από την αποκάλυψη της οργάνωσης και την ΄΄ανταρσία΄΄ του Α/Τ ΒΕΛΟΣ εκτιμώνται ως εξής:

• Ο κόσμος της αντιχουντικής πλευράς, οι οπαδοί της δημοκρατίας και του κοινοβουλευτισμού, οι αντιστασιακοί, οι φυλακισμένοι, εξόριστοι και εκτοπισμένοι του Απριλιανού καθεστώτος, ανέπνευσαν και αυξήθηκαν οι ελπίδες τους για συντομότερη επάνοδο σε ομαλό πολιτικό βίο.

• Μειώθηκε το σθένος των οπαδών και υποστηρικτών της δικτατορίας. Δεν αισθάνονταν και τόσο σίγουροι για τη διάρκεια και τη δύναμη της ΄΄επανάστασης΄΄.

• Αφαιρέθηκε το επιχείρημα της χούντας  πως μόνον κομμουνιστές και αριστεροί αντιστέκονταν στη δικτατορία. Αυτοί που είχαν οργανωθεί στο ΄΄Κίνημα΄΄, δεν μπορούσαν να ονομαστούν κατά την προσφιλή συνήθεια κομμουνιστές ή συνοδοιπόροι, ή πως επηρεάζονταν από τους εχθρούς της ΄΄επανάστασης΄΄. Ήταν αξιωματικοί, εθνικόφρονες και μάλιστα πολλοί.

• Η κίνηση δεν ήταν οπερετική. Το Α/Τ ΒΕΛΟΣ σύντριψε αυτήν την αρχική τοποθέτηση της κυβέρνησης για τη σχεδιαζόμενη αντίδραση του στόλου.

• Προβληματίσθηκαν οι ΄΄καθαρόαιμοι επαναστάτες΄΄ και οπαδοί της 21ης Απριλίου. Τέσσερις μήνες μετά την αμνηστία του Ιουλίου του 1973 έρχεται η ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη. Βοηθούμενο από εκείνους τους υποστηρικτές της χούντας, που ήθελαν την επάνοδο στις αρχικές διακηρύξεις και όχι την μετατροπή σε ΄΄καθεστώς΄΄.

• Αποδείχθηκε πως οι ΕΔ και ιδιαίτερα το ΠΝ δεν ήταν, ούτε θα ήταν ποτέ στο πλευρό της δικτατορίας στο σύνολό τους. Οι οπαδοί του καθεστώτος ήταν περιορισμένοι στο όπλο αυτό. Στην οργάνωση είχαν μυηθεί και αξιωματικοί που είχαν τη φήμη οπαδών της ΄΄επανάστασης΄΄ και στην αρχή της επταετίας είχαν πιστέψει στις διακηρύξεις της.

• Καλλιεργήθηκε σε όλη τη διάρκεια σχεδόν της δικτατορίας το αντιχουντικό κλίμα στους κύκλους των μελών της οργάνωσης, αν όχι γενικότερα στο ναυτικό.

• Η υπόθεση αυτή αποτέλεσε ένα θετικό σταθμό στην ιστορία του όπλου. Διδάσκει ανάλογα τα στελέχη του καθώς και των λοιπών ΕΔ. Δεν είναι παράδειγμα προς αποφυγήν, και δίνει αφορμή για προβληματισμούς.

• Μειώθηκε η εμπιστοσύνη του ΝΑΤΟ και των άλλων συμμάχων, που στήριζαν το καθεστώς των Αθηνών.

• Η Βασιλεία δεν επανήλθε ως θεσμός στην Ελλάδα. Η οικογένεια από τη Βόρεια Ευρώπη, που ασκούσε για αρκετές γενεές τα καθήκοντα και απολάμβανε τα αγαθά της εξουσίας πέρα από τα θεσμικά όρια του ανώτατου άρχοντα του βασιλιά, λυμαινόμενη  και την οικονομία του τόπου, παρέμεινε εκτός της χώρας. Απολαμβάνοντας  πλούτο υπέρμετρο της δήθεν προσφοράς της στην Ελλάδα.

• Οι  επιπτώσεις από τον αντίκτυπο του ΄΄κινήματος΄΄ που εξαρθρώθηκε και το εγχείρημα του Α/Τ ΒΕΛΟΣ είναι θετικές, αφού αποκατέστησαν σε ένα βαθμό την εμπιστοσύνη του κόσμου στις ΕΔ, έμαθαν τα νεώτερα στελέχη πως δεν είναι αποστολή τους και καθήκον η τυφλή υποταγή αλλά η συνειδητή πειθαρχία, σε εντολές που αποβλέπουν στο καλό και όχι στο κακό του τόπου. Το δικαίωμα άρνησης και αντίστασης στην παράνομη διαταγή, άρχισε να θεωρείται αυτοδίκαιο μέχρι να αποκτήσει μεταπολιτευτικά συνταγματική κάλυψη και να αποτελέσει σε κάποιο βαθμό αντικείμενο παιδείας στο στράτευμα.

Σημείωση: Το παρόν αναρτάται, (καίτοι έχει δημοσιευτεί σε περιοδικό της ΕΑΑΝ από το 2006) εν όψει της επετείου των συλλήψεων των μελών της οργάνωσης για το Κίνημα.  Θα ακολουθήσουν δύο αναρτήσεις με στοιχεία και υλικό που αφορούν το ερώτημα "Προδόθηκε ή όχι και πώς αποκαλύφθηκε το Κίνημα του Ναυτικού το 1973¨

 

[1] Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό της ΕΑΑΝ  ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ το 2006