CATCH 22: ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ-ΔΕΙΤΕ ΠΟΙΟΙ, ΠΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΘΥΣΙΑΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΛΑΟΥΣ ΣΤΑ ΣΦΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΤΟΥΣ

ΤΟ ΚΑΤΣ-22 του ΤΖΟΤΖΕΦ ΧΕΛΕΡ

ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑΗ περιπέτεια της συγγραφής ενός από τα σημαντικότερα αντιπολεμικά μυθιστορήματα όλων των εποχών, Κατς-22 του Τζότζεφ Χέλερ 
- 
Συμπληρώνεται μισός αιώνας αυτό τον Οκτώβριο από την κυκλοφορία του Κατς -22 αλλά η έμπνευση για το βιβλίο ξεκίνησε πολλά χρόνια πριν, για την ακρίβεια το καλοκαίρι του 1945. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Το Κατς -22 –για όσους το αγνοούν είναι ένα από τα κορυφαία αντιπολεμικά μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα, για την αμερικανική λογοτεχνία πιθανότατα το κορυφαίο. Η έμπνευση λοιπόν για ένα τέτοιο βιβλίο δεν μπορεί παρά να έρθει –επώδυνα- μέσα στις φλόγες –κυριολεκτικά- του πολέμου. 
ΓΙΑΤΙ ΠΟΛΕΜΑΜΕ;
Ο Τζότζεφ Χέλερ υπηρετούσε σε βομβαρδιστικό των Ηνωμένων Πολιτειών και συμμετείχε σε πολλές επιχειρήσεις στο γαλλικό έδαφος προς το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Καθοριστική εμπειρία πάντως ήταν εκείνο το αυγουστιάτικο απόγευμα του 1945 όταν σε μια αποστολή του σμήνους στο οποία ανήκε. Ήταν η δεύτερη εκείνης της ημέρας, 15 Αυγούστου, με σκοπό να καταστρέψουν στρατιωτικές θέσεις των Γερμανών σε μια περιοχή της Γαλλίας κοντά στο Σεν Τροπέ. Εκείνο το απόγευμα συνέβη κάτι που χαράχτηκε στη μνήμη του για πάντα. 

Ο Χέλερ ήταν ο βομβαρδιστής. Ο πιλότος ήταν ένας 20χρονος νεαρός με ελάχιστη πείρα. Όταν έριξαν τις βόμβες πάνω από το στόχο ο πιλότος έκανε ένα απότομο ελιγμό για να  αποφύγουν τα πυρά των Γερμανών. Ακολούθησε ένας καταιγισμός από αντιαεροπορικά βλήματα. Το σκάφος έμοιαζε ακυβέρνητο. Ο Χέλερ έπεσε στο πάτωμα και το σκάφος άρχισε να κατεβαίνει απότομα. Δεν μπορούσε να δει από τη θέση που ήταν τι συνέβαινε στον πιλότο. Δεν ήξερε αν είχε χτυπηθεί ή αν ζούσε καν. Από τα ακουστικά που του είχαν φύγει άκουσε την εντολή από τον ασύρματο: «βοηθείστε τον βομβαρδιστή, βοηθείστε τον βομβαρδιστή». Αλλά ο Χέλερ ήταν ο βομβαρδιστής. Σύρθηκε στο πάτωμα και φώναξε στην ενδοσυνεννόηση: «είμαι ο βομβαρδιστής και είμαι καλά». Δεν ήξερα αν ήταν αλήθεια αυτό, αφηγήθηκε μετά. Η φωνή όμως επέμεινε: «βοηθείστε τον βομβαρδιστή, βοηθείστε τον βομβαρδιστή». Μέσα στην ένταση της στιγμής ο παραλογισμός της εντολής πήρε μια τελείως διαφορετική χροιά στη σκέψη του και –αργότερα βέβαια- ο συμβολισμός του παραλογισμού που είναι ο πόλεμος βρήκε την ιδανική του μεταφορά μέσα από τον παραλογισμό των εντολών. Το βιβλίο περιγράφει αυτή τη σκηνή όπως και αρκετές παρόμοιες. Ο Χέλερ ισχυριζόταν ότι δεν ήταν καλός στις περιγραφές αλλά στην πραγματικότητα με τον τρόπο που δημιουργεί τις σκηνές του, με κοφτούς διαλόγους και αποσπασματικές εικόνες αλλά κυρίως με το παράξενο αποστασιοποιημένο χιούμορ του οι σκηνές του πολέμου αποκτούν μια διάσταση που κανείς ως τότε δεν είχε μπορέσει να δώσει. Τον απόλυτο παραλογισμό κάθε πράξης που συνδέεται με τον πόλεμο. Το κεντρικό θέμα του είναι οι περιπέτειες μιας ομάδας αεροπόρων των ΗΠΑ στη διάρκεια του πολέμου που ο μοναδικός τους σκοπός είναι να γλυτώσουν από τον πόλεμο. Για να το κάνουν αυτό καταφεύγουν στην τρέλα. Υποκρίνονται ότι έχουν τρελαθεί. Ποτέ δεν ξέρεις πραγματικά όμως αν προσποιούνται ή όχι. Όμως η πραγματική –και οργανωμένη- παράνοια βρίσκεται στα επιτελικά γραφεία και στα μυαλά όλων όσων καθοδηγούν τις μάχες και τους πολέμους. Έτσι, στη συγκεκριμένη μονάδα, όσοι συμπληρώσουν ένα ορισμένο αριθμό πτήσεων μπορούν να φύγουν. Αλλά αν ζητήσουν να φύγουν τους φορτώνουν με περισσότερες πτήσεις. Αν θεωρηθούν τρελοί είναι ελεύθεροι να γυρίσουν στην πατρίδα τους, αν όμως δηλώσουν τρελοί συνεχίζουν. ο κανόνας, το Κατς – 22 είναι: αν είσαι τρελός φεύγεις, αλλά αν θες να φύγεις δεν είσαι τρελός. 
Το βιβλίο είχε τρομακτική επιτυχία στη διάρκεια της δεκαετίας του ΄60 στις ΗΠΑ αρχικά αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, ενώ το 1970 έγινε ταινία με σκηνοθέτη τον Μάικ Νίκολς και πρωταγωνιστές τους Άλαν Άρκιν, Όρσον Ουέλς, Άντονι Πέρκινς, Μάρτιν Μπάλσαμ, Αρτ Γκαρφάνκελ και άλλους. Ήταν ο επίλογος σε μια ταραγμένη αντιπολεμική δεκαετία που γνώρισε βέβαια όπως και οι προηγούμενες τη φρίκη και τον παραλογισμό του πολέμου. Για τις ΗΠΑ αυτή ήταν η εποχή της συνειδητοποίησης, της αμφισβήτησης, των κοινωνικών αγώνων, των κινημάτων για την ειρήνη, τα δικαιώματα των γυναικών και κατά των φυλετικών διακρίσεων. Η επόμενη ήταν η δεκαετία του τέλους των ψευδαισθήσεων. Ο Χέλερ συνέχισε να γράφει ως τα τελευταία του χρόνια, τα μυθιστορήματά του είχαν επιτυχία αλλά ποτέ ανάλογη με το Catch-22. Ήταν το βιβλίο της ζωής του. Για να το γράψει πάντως χρειάστηκε ούτε λίγο ούτε πολύ γύρω στα δεκαπέντε χρόνια. 
Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ
Ο Τζότζεφ Χέλερ γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη (στο Κόνεϊ Άιλαντ του Μπρούκλιν) την πρωτομαγιά του 1923 και έφυγε από τη ζωή στις 12 Δεκεμβρίου του 1999. Έγραψε αρκετά μυθιστορήματα αλλά ο τίτλος του συγκεκριμένου βιβλίου μπήκε στα Αγγλικά λεξικά ως όρος (Catch-22) που σημαίνει το παράλογο, εκείνο που δεν έχει καμιά πιθανότητα να κερδίσει. Στον ίδιο, έδωσε μια θέση ανάμεσα στους κορυφαίους συγγραφείς των Ηνωμένων Πολιτειών για τον 20ο αιώνα. 
Ως τα 19 του έκανε κάποιες δουλειές του ποδαριού και το 1941 κατατάχτηκε στην αεροπορία των Η.Π.Α. Δυό χρόνια αργότερα η μονάδα του έφυγε για την Ευρώπη όπου συμμετείχε σε 60 αποστολές σε βομβαρδιστικό τύπου B-25. Μετά τον πόλεμο συνέχισε τις σπουδές του στη Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καλιφόρνια, πήρε υποτροφία από το ίδρυμα Φουλμπράιτ και αργότερα δίδαξε για ένα μικρό διάστημα μέχρι να βρει δουλειά σε μια μικρή διαφημστική εταιρεία. Το πρώτο του διήγημα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Atlantic το 1948. 
«Ήθελα να γίνω συγγραφέας από την εποχή ακόμη που πήγαινα στο σχολείο. Θυμάμαι ότι έγραψα μια ιστορία για τη Ρωσική εισβολή στη Φινλανδία και την έστειλα στην εφημερίδα New York Daily News, που φυσικά, την απέρριψε. Ήμουν έντεκα ετών. Οι «εμπειρίες» μου ήταν τα περιοδικά που διάβαζα και τα βιβλία που έφερνε ο μεγαλύτερος αδερφός μου στο σπίτι. Το 1948, όταν δημοσιεύτηκε η πρώτη μου ιστορία στο «Atlantic» πίστευα ότι είχα γράψει κάτι πολύ καλό. Την ίδια εποχή όμως εκδόθηκε το μυθιστόρημα του Νόρμαν Μέιλερ  «The Naked and the Dead» με τον οποίο είχαμε την ίδια ηλικία. Αυτό με έβαλε στη θέση μου».  
Η ιδέα πάντως να γράψει ένα μυθιστόρημα για τον πόλεμο αναφέρεται σε ένα γράμμα του Χέλερ ήδη από το 1946. Σύμφωνα με τον τσέχο συγγραφέα Άρνοστ Λάστινγκ, ο Χέλερ του είχε εκμυστηρευτεί ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να γράψει το Κατς-22 αν δεν είχε διαβάσει τον «Καλό στρατιώτη Σβέικ» του Γιάροσλαβ Χάσεκ. Η περιπέτεια της συγγραφής του βιβλίου πάντως άρχισε το 1953. Σε μια συνέντευξή του ο συγγραφέας περιγράφει πως ξεκίνησε να γράφει το πρώτο κεφάλαιο. 
«Ήμουν ξαπλωμένος στο κρεβάτι του σπιτιού μου στο Γουέστ Σάιντ όταν μου ήρθε στο μυαλό η πρώτη φράση του βιβλίου… Πετάχτηκα από τα κρεβάτι και άρχισα να περπατάω πάνω κάτω. Το ίδιο εκείνο πρωί πήγα στη δουλειά μου στη διαφημιστική εταιρεία και έγραψα το πρώτο κεφάλαιο. Μέχρι το τέλος της εβδομάδας το είχα δακτυλογραφήσει και το έστειλα στην Καντίντα. Ένα χρόνο αργότερα ύστερα από πολλά σχέδια άρχισα να γράφω το δεύτερο κεφάλαιο». 
ΘΑ ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΕΙ ΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ ΜΑΣ
«Οι ατζέντηδες στους οποίους έστειλα το Catch-18, δεν εντυπωσιάστηκαν», έγραφε αργότερα ο Χέλερ σε ένα πρόλογο της έκδοσης του 1994. «Στην πραγματικότητα το βρήκαν ακατανόητο.  Μόνο η Καντίτα Ντονάτιο μικροκαμωμένη 24χρονη κοπέλα που ξεκινούσε τότε την καριέρα της ενθουσιάστηκε και άρχισε να το στέλνει παντού. Αργότερα θα εκπροσωπούσε συγγραφείς όπως οι John Cheever, Jessica Mitford, Philip Roth, Bruce Jay Friedman, Thomas Pynchon. Οι απαντήσεις ήταν απογοητευτικές. Αλλά μια μέρα τηλεφώνησε στην Καντίτα ο Άραμπελ Πόρτερ που ήταν εκδότης μιας ανθολογίας που ονομαζόταν «New World Writing». Της είπε:,’Καντίτα, είναι πραγματικά μεγαλοφυές. Το αγοράζω΄».  Δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 1955.
Δεν είχε σκοπό να το συνεχίσει αν δεν έδειχναν πρόθυμοι να το εκδόσουν. 
Το Φεβρουάριο του 1958 ο Χέλερ είχε γράψει μια εκδοχή του βιβλίου που περιλάμβανε 7 κεφάλαια σε συνολικά 259 σελίδες.  Ο εκδοτικός οίκος Simon and Schuster έδειξε πράγματι ενδιαφέρον δίνοντάς του μάλιστα και προκαταβολή για να το ολοκληρώσει μέσα σε ένα χρόνο. Χρειάστηκε άλλα τρία χρόνια τελικά. Και πάλι όμως μέσα στον εκδοτικό οίκο υπήρχαν αντιρρήσεις για την έκδοσή του. Δύο από τους υπεύθυνους έκδοσης είχαν επιφυλάξεις για την επιτυχία του, ενώ και ο ίδιος ο Χένρι Σάιμον πίστευε ότι η εικόνα που παρουσιάζει για τον πόλεμο ήταν προσβλητική για τη χώρα και η γνώμη του ήταν να απορριφθεί. Εκείνος που επέμενε σταθερά στην έκδοση ήταν ένας νεαρός συνεργάτης, ο Μπομπ Γκότλιμπ που το υπερασπίστηκε έντονα στη σχετική σύσκεψη που έγινε επιμένοντας ότι ήταν πραγματικά αστείο και έδινε την πραγματική εικόνα του πολέμου που ήθελε να γνωρίσει το αναγνωστικό κοινό της νεότερης γενιάς. Δεν ήταν όμως αρκετό για να πειστούν οι υπόλοιποι. 
Ο Χέλερ συνέχισε να γράφει (έγραφα πολύ αργά, μια σελίδα την ημέρα το πολύ) και τελικά παρουσίασε μια καινούργια εκδοχή του βιβλίου, με 16 κεφάλαια και 758 σελίδες. 
Στον εκδοτικό οίκο στο μεταξύ το είχαν ονομάσει «ένα λογοτεχνικό «Manhattan Project» (το περίφημο σχέδιο για την κατασκευή της ατομικής βόμβας) για να δείξουν τη δυσαρέσκειά τους για τις καθυστερήσεις. Η συνεργασία του Χέλερ με τον Γκότλιμπ, «έκοψε» 150 σελίδες της νέας εκδοχής και το αποτέλεσμα πήρε επιτέλους την έγκριση των διευθυντών. Κανείς πάντως δεν το είχε διαβάσει ολόκληρο εκείνη την εποχή εκτός από τον Γκότλιμπ. Όταν όμως όλα ήταν έτοιμα για την έκδοση του βιβλίου, ο Γκότλιμπ πληροφορήθηκε ότι ήταν έτοιμο να εκδοθεί ένα βιβλίο του Λίον Γιούρις που μιλούσε για την κατάληψη της Πολωνίας από τους Γερμανούς. Ο τίτλος του ήταν «Mila». Ο Γιούρις ήταν αρκετά γνωστός εκείνη την εποχή και επειδή δεν θα μπορούσαν να κυκλοφορήσουν δύο μυθιστορήματα με παρόμοιο τίτλο, εκείνος που έπρεπε να αλλάξει τίτλο ήταν ο Χέλερ.  
Άρχισε ένα παιχνίδι με τους αριθμούς. Ο Χέλερ και ο Γκότλιμπ προτιμούσαν το  “Catch-11”. Το απέρριψαν όμως γιατί υπήρχε μια ταινία με πρωταγωνιστή τον Φρανκ Σινάτρα (Ocean’s Eleven) που επρόκειτο να βγει στις αίθουσες εκείνη την εποχή. Στις 29 Ιανουαρίου του 1961 ο Χέλερ έστειλε στον Γκότλιμπ ένα σημείωμα που έλεγε ότι τώρα ο τίτλος του βιβλίου είναι CATCH-14! Ο Γκότλιμπ δεν συμφώνησε και τελικά κατέληξαν στην εκδοχή της Καντίτα Ντονάτιο, που διάλεξε το 22, επειδή τα γενέθλιά της ήταν στις 22 Οκτωβρίου!  Αυτό υποστήριξε η ίδια αργότερα, όμως ο Γκότλιμπ είχε τελείως διαφορετική γνώμη και συχνά υποστήριζε ότι εκείνος ήταν που διάλεξε τελικά τον τίτλο Catch-22. 
Η έκδοση αποφασίστηκε να γίνει το φθινόπωρο του 1961. Προηγουμένως έστειλαν το βιβλίο σε κάποιους διάσημους συγγραφείς της εποχής για να πάρουν τη γνώμη τους και να τη χρησιμοποιήσουν όπως γίνεται συνήθως, στο οπισθόφυλλο του βιβλίου. Έστειλαν λοιπόν αντίγραφα του μυθιστορήματος μεταξύ άλλων στους James Jones, Irwin Shaw, Art Buchwald, Graham Greene, S. J. Perelman, and Evelyn Waugh.  Η τελευταία απάντησε ως εξής στον εκδοτικό οίκο: 
«Λυπάμαι, αλλά το βιβλίο σας έχει πολλά τμήματα τα οποία είναι εντελώς ακατάλληλα για να τα διαβάσει μια κυρία. Κάνετε λάθος που το αποκαλείτε μυθιστόρημα. Δεν είναι τίποτε άλλο από μια συλλογή προσχεδίων, με συνεχή επανάληψη και παντελή έλλειψη οποιασδήποτε δομής… Αρκετοί από τους διαλόγους είναι αστείοι αλλά αυτά που περιγράφονται μέσα θα ενθουσιάσουν τους εχθρούς και θα εξαγριώσουν τους φίλους της χώρας μας».  
Αντίθετα με την κυρία Evelyn Waugh, οι συγγραφείς Art Buchwald (με ένα ενθουσιώδες τηλεγράφημά του το χαρακτήριζε ένα από τα σημαντικότερα βιβλια για τον πόλεμο που έχουν γραφτεί) αλλά και οι Ίρβινγ Σόου και Τζέιμς Τζόουνς δήλωσαν αμέσως υποστηρικτές του νέου συγγραφέα.
Εκείνο το φθινόπωρο, ο Τζόζεφ και η σύζυγός του Σίρλεϊ πέρασαν τα περισσότερα απογεύματά τους τριγυρνώντας στα βιβλιοπωλεία της Νέα Υόρκη ανασύροντας το βιβλίο από εκεί που το είχαν καταχωνιάσει και τοποθετώντας το ανάμεσα στα μπεστ-σέλερ. Οι πρώτες κριτικές δεν ήταν όλες επαινετικές, αλλά η πρώτη έκδοση (7500 αντίτυπα) εξαντλήθηκε μέσα σε 10 μέρες. Μέχρι τα Χριστούγεννα του 1961 το μυθιστόρημα είχε φτάσει στην τρίτη έκδοση.  Η πραγματική επιτυχία του Κατς-22 πάντως ξεκίνησε με την χαρτόδετη έκδοση. Εκεί άρχισε μια πραγματική τρέλα για το βιβλίο που μπορούσε να συγκριθεί μόνο με τις εκδόσεις του «Φύλακα στη Σίκαλη» του Σάλιντζερ και του «Άρχοντα των μυγών» του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ. Τα υπόλοιπα αφορούν απλώς την ιστορία ενός βιβλίου που συνολικά πουλήθηκε σε 1.100.000 αντίτυπα και είχε κάνει 30 εκδόσεις μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960. 
ΜΕΤΑ ΤΟ ΚΑΤΣ
«Δεν ήξερα τι ήταν το Catch-22 μέχρι και τρεις περίπου μήνες αφότου κυκλοφόρησε, όταν άνθρωποι, συνήθως εντελώς άγνωστοί μου άνθρωποι έρχονταν και μου μιλούσαν για το βιβλιο».  
Το επόμενο βιβλίο του Χέλερ εκδόθηκε το 1974. Ήταν το ‘Something Happened’, που πήρε καλές κριτικές και είχε αρκετή εμπορική επιτυχία αλλά δεν μπορούσε να συγκριθεί με εκείνη του Κατς-22.  Ο Χέλερ συνέχισε να γράφει ως το τέλος της ζωής του αλλά κανένα από τα βιβλία του δεν συνάντησε την υποδοχή του πρώτου. Ο ίδιος έλεγε ότι ήταν ευτύχημα που έγινε διάσημος στα 40 του χρόνια γιατί δεν θα μπορούσε να διαχειριστεί εύκολα κάτι τέτοιο αν συνέβαινε όταν ήταν 25 ή 30. Το πιθανότερο είναι ότι μια τέτοια επιτυχία σε τέτοια ηλικία θα σε καταστρέψει από δημιουργική άποψη, ισχυριζόταν. Όταν πάντως του ζητήθηκε να απαντήσει σε μια συνέντευξη, γιατί δεν έχει δημιουργήσει τίποτε τόσο καλό όσο το Κατς-22, έδωσε την εξής απάντηση: «Ποιος έχει;» 
Ο συγγραφέας έδωσε με μια πολύ συνοπτική φράση την κεντρική ιδέα του βιβλίου –ίσως και την κεντρική ιδέα του παραλογισμού ενός ολόκληρου κόσμου:
«Ο καθένας στο βιβλίο μου κατηγορεί τον άλλον ότι είναι τρελός. Ειλικρινά πιστεύω ότι όλη η κοινωνία είναι τρελαμένη και το ερώτημα που τίθεται είναι: τι μπορεί να κάνεις ένας άνθρωπος που έχει τα λογικά του σε μια κοινωνία που είναι παράλογη. 
*
ΚΑΤΣ-22 (απόσπασμα από το βιβλίο) 
**
O Γιοσάριαν τον κοίταξε ήρεμα και δοκίμασε διαφορετική μέθοδο. "Ο Ορ είναι τρελός;"
"Βεβαίως είναι". είπε ο γιατρός Ντάνικα.
"Μπορείς να τον κρατήσεις στο έδαφος;"
"Βεβαίως μπορώ. Αλλά πρέπει πρώτα να μου το ζητήσει. Έτσι λέει ο κανονισμός".
"Τότε γιατί δε σου το ζητάει;"
"Επειδή είναι τρελός", είπε ο γιατρός Ντανίκα. "Πρέπει να είναι τρελός για να συνεχίζει να πετάει σε μάχιμες αποστολές, παρά το γεγονός ότι έχει κινδυνέψει να σκοτωθεί τόσες φορές. Και βέβαια μπορώ να κρατήσω τον Ορ στο έδαφος. Αλλά πρέπει πρώτα να μου το ζητήσει".
"Αυτό είνια όλο κι όλο που πρέπει να κάνει, για να μείνει στο έδαφος;", ρώτησε ο Γιοσάριαν.
"Όχι. Τότε δεν μπορώ να τον κρατήσω στο έδαφος".
"Εννοείς πως υπάρχει παγίδα στη μέση;"
"Βεβαίως υπάρχει παγίδα", αποκρίθηκε ο γιατρός Ντανίκα. Το Κατς-22. Όποιος θέλει να βγει από τις μάχιμες αποστολές δεν είναι πραγματικά τρελός".
Υπήρχε μόνο μια παγίδα και αυτή ήταν το Κατς-22, που καθόριζε πως η ανησυχία κάποιου για την προσωπική του ασφάλεια, μπροστά σε πραγματικούς και άμεσους κινδύνους, ήταν λειτουργία του νου. Ο Ορ ήταν τρελός και μπορούσαν να τον κρατήσουν στο έδαφος. Δεν είχε παρά να το ζητήσει, και μόλις το ζητούσε, θα έπαυε πια να είναι τρελός και θα έπρεπε να πετάξει και σε άλλες αποστολές. Ο Ορ θα ήταν τρελός για να πετάξει και σε άλλες αποστολές, και υγιής αν δεν πετούσε, αλλά αν ήταν υγιής έπρεπε να πετάξει και σε άλλες. Αν πετούσε σε άλλες, ήταν τρελός και έτσι δεν ήταν αναγκασμένος να πετάξει, αλλά αν δεν ήθελε να πετάξει, ήταν υγιής και έπρεπε να πετάξει. Ο Γιοσάριαν είχε συγκινηθεί βαθύτατα από την απλότητα αυτού του άρθρου του Κατς-22 και άφησε να του ξεφύγει ένα σφύριγμα θαυμασμού.
-
Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το: Adapted from Just One Catch: A Biography of Joseph Heller της Tracy Daugherty, Joseph Heller, The Art of Fiction No. 51, και από συνεντεύξεις του συγγραφέα στα περιοδικά Vanity Fair και The Paris Review 
-
Γρηγόρης Παπαδογιάννης

CATCH 22 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΟΥ ΠΙΟ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΑ ΑΣΤΕΙΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ EVER

Είδος: Ιστορία, Χιούμορ
Εταιρεία: Εκάτη
Συγγραφέας: Joseph Heller

 

Θετικά:

 Το πιο αστείο βιβλίο όλων των εποχών. Ξεγυμνώνει τον πόλεμο με τρόπο απίστευτο.Το πλήθος γοητευτικά εκκεντρικών, μοναδικών χαρακτήρων

Αρνητικά:

 Σφραγίσματα και ράμματα κινδυνεύουν από το γέλιο

Η αξιολόγησή μας:

 5 / 5 - Αριστούργημα

 

Παρουσίαση από: Zampano

κόσμος χωρίζεται σε δύο είδη ανθρώπων. Σε εκείνους που έχουν διαβάσει το Catch-22 και σε εκείνους που πρέπει να το διαβάσουν.

Να τελειώσω εδώ τη συγγραφή και να πάω να κάνω κάτι πιο εποικοδομητικό; Να καταλάβω π.χ. γιατί κάθε κάλτσα μου όταν βγαίνει από το πλυντήριο, έχει χάσει το ταίρι της.

Το Catch-22 μιλάει για τον πόλεμο. Όχι όμως με τον τρόπο που έχουν κάνει τόσα και τόσα λογοτεχνικά αριστουργήματα στο παρελθόν.

Εκεί που οι άλλοι μιλάνε για την αγωνία της μάχης και τη μοναξιά, το Catch-22 μιλάει για εκδικητικές πόρνες και εμπόρους που κάνουν μπίζνες με συμμάχους και αντιπάλους και προσβάλλονται τρομερά όταν κάποιος υπαινιχθεί πως είναι προδότες. Τη στιγμή που μεγέθη όπως ο Hemingway και Erich Maria Remarque περιγράφουν το θάνατο, τη φρίκη και το μακελειό, το Catch-22 έχει για ήρωα έναν τύπο που δηλώνει τρομοκρατημένος:

“Ο Ορρ ήταν τρελός και μπορούσαν να τον κρατήσουν στο έδαφος. Δεν είχε παρά μόνο να το ζητήσει, και μόλις το ζητούσε, θα έπαυε να είναι πια τρελός και θα έπρεπε να πετάξει και σε άλλες αποστολές. Ο Ορρ θα ήταν τρελός να πετάξει και γι’ άλλες αποστολές, και υγιής αν δεν πετούσε, αλλά αν ήταν υγιής θα έπρεπε να πετάξει και σε άλλες. Αν πετούσε σε άλλες, ήταν τρελός κι έτσι δεν ήταν αναγκασμένος να πετάξει, αλλά αν δεν ήθελε να πετάξει, ήταν υγιής και έπρεπε να πετάξει.”

Joseph Heller είχε παραστάσεις από μάχες, μόλις 19 χρονών μπήκε στον αμερικάνικο στρατό, στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, και 2 χρόνια μετά πετούσε με ένα Β-25 στο ιταλικό μέτωπο. Διαβάζοντας τις σελίδες του Catch-22 το καταλαβαίνεις αυτό. Καταλαβαίνεις όμως και κάτι ακόμα. Αυτός ο άνθρωπος είδε πίσω από την κουρτίνα του πολέμου. Είδε πίσω από τη σκόνη που σηκώνουν οι σφαίρες, κοίταξε τον παραλογισμό στο πρόσωπο.

Ο Heller είδε, κατάλαβε, έγραψε. Το ότι όλο αυτό το έραψε κάτω από ένα σεντόνι αμέτρητων αστείων, στα όρια (και πολλές φορές έξω από αυτά) του σουρεαλιστικού, το κάνει ακόμα πιο πικρό στα χείλη. Χαμογελάς για να ξεχάσεις το σφίξιμο στο στομάχι.Γιατί εντάξει, το να πετάξεις δυο-τρία εντόσθια έξω, να περιγράψεις εκατόμβες νεκρών και να ψιθυρίζεις την αβάσταχτη αγωνία μέχρι τον επόμενο βομβαρδισμό, είναι συγκλονιστικά μεν πιασάρικα δε. Η εύκολη λύση, όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται. Το να γράψεις για την ανθρώπινη παράνοιαπου οδηγεί στη σφαγή, εκεί είναι όλο το ζουμί. Ο Heller κοίταξε πίσω από τις μάσκες: Είδε ημίτρελους μέσα σε στολές με πολλά παράσημα. Είδε αδίστακτους εμπόρους πίσω από τον μανδύα εθνικών ευεργετών. Είδε δόντια διψασμένα για αίμα και εξουσία στο χαμόγελο των μεγαλύτερων πατριωτών. Είδε τον φόβο, την απελπισία αλλά και την ελπίδα, τα όνειρα για μια άλλη ζωή, την πλάνη αλλά και τις ασπίδες λογικής που υψώνουν οι εκατομμύρια στρατιώτες αυτής της γης.

1943 (και μπρος και πίσω καμιά φορά). Ένα τσούρμο πιλότοι, διαφορετικοί χαρακτήρες, ο καθένας με τις ψυχώσεις του και τον σκοπό του, προσπαθούν να τη βγάλουν ζωντανοί, καθώς οι στρατηγοί, παίζοντας μεταξύ τους, αυξάνουν το όριο των αποστολών που χρειάζεται κάθε πιλότος για να φύγει από το μέτωπο, για να φανούν ηρωικότεροι στα επιτελεία με τα μεγάλα κεφάλια.

Κι είναι ο Yossarian, που φοβάται πως όλοι θέλουν να τον σκοτώσουν και γι’ αυτό αποφασίζει να μείνει ζωντανός με κάθε τρόπο ή να πεθάνει προσπαθώντας το. Κι ο Aarfy που σκοτώνει και βιάζει και δεν καταλαβαίνει γιατί αυτό το πράγμα είναι κακό και δεν θα έπρεπε να χαμογελά. Κι ο Havermeyer που πετάει χωρίς να έχει κάνει ποτέ πρακτική. Με άμεση συνέπεια να ρίχνει κάθε αεροπλάνο που πιλοτάρει και φυσικά κανένας δεν θέλει να είναι στη διπλανή θέση. Κι ο Hungry Joe που ουρλιάζει στον ύπνο του και που πάντα έχει μια φωτογραφική μηχανή για να αποθανατίσει μια γυμνή γυναίκα. Ο Major Major (ταγματάρχης Major για εκείνους που απουσίαζαν από το μάθημα αγγλικών), που πήρε το αξίωμα εξαιτίας ενός λάθους του υπολογιστή και δέχεται κόσμο στη σκηνή του μόνο όταν αυτός απουσιάζει. Κι ο Milo Minderbinder, μέλος του Συνδικάτου. Που προσπαθεί να βάλει τους πάντες στο Συνδικάτο, και ότι είναι καλό για το Συνδικάτο είναι καλό για όλους. Ακόμα και το να προσλαμβάνει αεροπλάνα των Γερμανών για να πλήξουν την ίδια του τη βάση. Στο όνομα του καπιταλισμού (και μιας λιχουδιάς παραπάνω), κανείς δεν αμφιβάλλει για τη δουλειά του.

Κι άλλοι… και περισσότεροι… και λίγοι ακόμα.

“Προσπαθούν να με σκοτώσουν”
“Κανείς δεν προσπαθεί να σε σκοτώσει”
“Τότε γιατί με πυροβολούν;”
“Πυροβολούν τους πάντες. Προσπαθούν να σκοτώσουν τους πάντες”
“Και πού είναι η διαφορά;”

ο Catch-22 είναι ένα πορτρέτο του κόσμου μας. Είναι πρωτίστως ένα αντι-πολεμικό έπος, όμως είναι και πολλά περισσότερα. Γιατί ο πόλεμος δεν είναι αυτό που συμβαίνει στα πεδία των μαχών, στις επελάσεις και τους βομβαρδισμούς. Το σκηνικό στήνεται μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρόνο, από πρόσωπα που αποκαλύπτονται εξονυχιστικά στο βιβλίο, που μέσα στο κεφάλι τους έχει λασκάρει κάποια βίδα όμως ο όχλος και οι μάζες βλέπουν στο πρόσωπο τους τον επόμενο ηγέτη. Γιατί δεν υπάρχεικανένας πραγματικός λόγος για να σφάξεις έναν άλλον συνάνθρωπο. Είναι παρανοϊκό, ηλίθιο, σχιζοφρενές και ναι, βρέθηκε κάποιος για να το γράψει.

Εμπιστευτείτε τον.

 

ΥΓ. Γράφοντας όλα αυτά, δεν επανέλαβα για χιλιοστή φορά, πως μιλάμε για το πιο αστείο βιβλίο που ανοίξατε ποτέ. Κάθε σελίδα του (και είναι πολλές) ηλεκτρίζεται από το πιο ωμό, απότομο και σουρεαλιστικό χιούμορ που γέννησε ποτέ ανθρώπινος εγκέφαλος. Θα σας κάνει να σπαρταράτε σαν ψάρι έξω από το νερό. Όχι, η παρομοίωση δεν είναι τυχαία…

http://fridge.gr/book-review/catch-22-joseph-heller/