21 Απριλίου 1963. Διάλυση της πρώτης μαραθώνιας πορείας ειρήνης από τη χωροφυλακή | Φ. ΛΑΔΗΣ «Ιουλιανά 1965» (1985)
Συντάκτης: Τάσος Κωστόπουλος
«Η πολιτική δεν είναι παρά πόλεμος ψυχολογικός, που δεν τον κερδίζει παρά εκείνος ο οποίος εμπνέει πεποίθησιν, και αν θέλης, και φόβον»
Κωνσταντίνος Καραμανλής (επιστολή του προς Παναγιώτη Πιπινέλη, 22.8.1965)
Στις επόμενες σελίδες δημοσιεύουμε για πρώτη φορά ένα αποκαλυπτικό ντοκουμέντο για τη δρομολόγηση της κρατικής τρομοκρατίας σε βάρος της Αριστεράς από τις προδικτατορικές κυβερνήσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Πρόκειται για μια εγκύκλιο του υφυπουργού Δημοσίας Ασφαλείας Ευάγγελου Καλαντζή προς τους υφισταμένους του αστυνομικούς διευθυντές και διοικητές της χωροφυλακής (13.9.1958), με θέμα τη δυναμική «αντιμετώπιση της κομμουνιστικής δραστηριότητας» από τα σώματα ασφαλείας μετά την απροσδόκητη άνοδο της ΕΔΑ στις πρόσφατες εθνικές εκλογές.
Εντοπίστηκε στο προσωπικό αρχείο ενός από τους παραλήπτες, του αντισυνταγματάρχη Δημητρίου Σοϊμοίρη, διοικητή τότε της Ασφάλειας Αγρινίου, που έχει κατατεθεί και φυλάσσεται στο ΕΛΙΑ.
Η σημασία του ντοκουμέντου είναι προφανής.
Οι υμνητές του «εθνάρχη» πρόβαλλαν μεταπολιτευτικά τον ισχυρισμό πως οι προδικτατορικές διώξεις των αριστερών, καθ’ υπέρβαση ακόμη και της τότε νομιμότητας, δεν οφείλονταν σε πολιτική επιλογή των κυβερνήσεων της ΕΡΕ αλλά στον υπερβάλλοντα ζήλο κάποιων στελεχών της αστυνομίας, της χωροφυλακής και του στρατού, τα οποία δυσκολεύονταν ν’ απαλλαγούν από τη νοοτροπία του πρόσφατου ακόμη εμφυλίου.
Η εγκύκλιος Καλαντζή τεκμηριώνει, αντίθετα, πλήρως τον κεντρικό σχεδιασμό αυτής της κρατικής τρομοκρατίας, σε ανώτατο κυβερνητικό επίπεδο.
Αποδεικνύει μάλιστα ότι για την επιβολή της ασκήθηκε πίεση στα ίδια τα στελέχη των σωμάτων ασφαλείας που, παρά τον ακραίο αντικομμουνισμό τους, κατηγορήθηκαν από τον προϊστάμενό τους υπουργό για ανεπίτρεπτη αδράνεια απέναντι στην ανασύνταξη του «εσωτερικού εχθρού».
Μέχρι σήμερα είχαν έρθει στο φως τεκμήρια για τον επιτελικό κυρίως σχεδιασμό του έκνομου «αντικομμουνιστικού αγώνα», που δρομολογήθηκε από τον Καραμανλή μετά την ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση στις εκλογές της 11ης Μαΐου 1958.
Μεγάλο μέρος από τα πρακτικά της δευτεροβάθμιας «αφανούς» συντονιστικής επιτροπής του καραμανλικού παρακράτους δημοσιεύθηκε το 2000 από τον καθηγητή Παύλο Πετρίδη.
Πλούσιο υλικό από τα αρχεία Αριστείδη Δημητράτου και Τρύφωνα Τριανταφυλλάκου που φυλάσσονται στο ΕΛΙΑ, σχετιζόμενο κυρίως με τις προπαγανδιστικές πλευρές του εγχειρήματος, έχει παρουσιαστεί σε άρθρα του καθηγητή Γιάννη Στεφανίδη (2008) και του «Ιού» (18.4.2014).
Το σημερινό ντοκουμέντο ολοκληρώνει την εικόνα που έχουμε γι’ αυτήν την εκτροπή, φωτίζοντας τις αμιγώς κατασταλτικές πτυχές της.
Ο κατάλληλος άνθρωπος...
Ο συντάκτης της εγκυκλίου, Ευάγγελος Καλαντζής, μεταξύ του Αμερικανού συμβούλου Φέρλοου και του καθηγητή εγκληματολογίας Γαρδίκα. | ΕΥ. ΚΑΛΑΝΤΖΗΣ, «Σαράντα χρόνια αναμνήσεις» (1969)
Ο συντάκτης του εγγράφου, Ευάγγελος Καλαντζής (1904-1976), δεν ήταν καθόλου τυχαίο πρόσωπο.
Στέλεχος της μεταξικής δικτατορίας, γενικός γραμματέας (1936-39) και γενικός διοικητής Θράκης (1939-41), ανεξάρτητος βουλευτής Φθιώτιδας της Δεξιάς το 1950-51, του Εθνικού Συναγερμού και της ΕΡΕ κατόπιν (1951-67), υφυπουργός Δημοσίας Ασφαλείας επί Παπάγου (1954-55) και Καραμανλή (1955-56, 1958-61), εκπροσωπούσε την κατ' εξοχήν σκληρή κι αντιδημοκρατική εκδοχή εθνικόφρονα παλαιάς κοπής.
«Ουδέποτε», δήλωνε, «θα νομιμοποιηθεί το ΚΚΕ εκτός εάν ο ελληνικός λαός απολέσει την ιστορικήν μνήμην και την λογικήν του».
Η αξιωματική αντιπολίτευση του 25% δεν ήταν γι’ αυτόν παρά ένα «όστρακον εντός του οποίου εργάζεται το ΚΚΕ», η νόμιμη υπόσταση του οποίου απλώς δυσκόλευε τη δική του δουλειά.
Σε μια χαρακτηριστική ομιλία του στη Βουλή (2.12.1958), θα προκαλέσει μάλιστα ανοιχτά τους αντιπροσώπους της ΕΔΑ να πάρουν τα όπλα για να τον διευκολύνουν:
Βγείτε λοιπόν στα βουνά! Εκεί είσθε λιγότερο επικίνδυνοι!
Στα απομνημονεύματά του, δημοσιευμένα επί χούντας (1969), ο Καλαντζής δεν είχε έτσι κανένα πρόβλημα να αναφέρει την εντολή που πήρε από τον εθνάρχη για κλιμάκωση των διώξεων της Αριστεράς, ως απάντηση στην εκλογική της επιτυχία:
Η ΕΔΑ έβγαλε 79 βουλευτάς. Σε θεωρώ ικανό και κατάλληλον να την αντιμετωπίσης τόσον εις την Βουλήν, όσο και εκτός της Βουλής (σ. 133).
Είχαν άλλωστε προηγηθεί οι αποκαλύψεις του Σάββα Κωνσταντόπουλου, βασικού δημοσιογραφικού στελέχους της δικτατορίας, σχετικά με την ύπαρξη της «αφανούς επιτροπής» που στήθηκε από τον Καραμανλή το 1958 για την καθοδήγηση του παρακράτους, μέλοι της οποίας υπήρξαν τόσο ο ίδιος όσο κι ο μετέπειτα δικτάτορας Παπαδόπουλος («Η αλήθεια προς πάσαν κατεύθυνσιν», Ελεύθερος Κόσμος, 11.8.1968, σ. 14).
Ως βασική αποστολή του, με την οποία συμφώνησε απόλυτα ο Καραμανλής, ο Καλαντζής ισχυρίζεται πως έθεσε «το πέρασμα από την “κρισάρα” του υλικού που εψήφισε [την ΕΔΑ], ώστε οι μη κομμουνισταί ως “προοδευτικοί” δημοκράται να επανέλθουν εις το Κέντρον εις το οποίον και ανήκουν».
Ο διαχωρισμός αυτός και η συνακόλουθη «απομόνωση της Αριστεράς» θα πραγματοποιούνταν ωστόσο όχι διά της πειθούς, αλλά με «δραστηριοποίησιν του όλου μηχανισμού διώξεως του κομμουνισμού» (σ. 134).
Από τα πρακτικά μιας από τις πρώτες συσκέψεις της «αφανούς επιτροπής»(12.7.1958) που εντοπίσαμε στο αρχείο Δημητράτου, πληροφορούμαστε έτσι πως ο υφυπουργός Ασφαλείας «επέστησεν την προσοχήν» των συνομιλητών του (ανάμεσά τους ο διοικητής της ΚΥΠ, ταξίαρχος Νάτσινας, κι ο υπουργός ΠροεδρίαςΚωνσταντίνος Τσάτσος) «επί της περιωρισμένης αποτελεσματικότητος της προπαγάνδας εάν αύτη δεν συνδυάζεται με την λήψιν και άλλων γενικωτέρων διοικητικών μέτρων κατά του Κομμουνισμού».
Στο βιβλίο του ο Καλαντζής προβάλλει βέβαια κυρίως τις «επιτυχίες» του στη δίωξη στελεχών της (νόμιμης) ΕΔΑ και του (παράνομου) ΚΚΕ ως «κατασκόπων».
Εμβληματική περίπτωση αυτού του πογκρόμ αποτέλεσε η σύλληψη (5.12.1958), προφυλάκιση και δίκη (9-22.7.1959) του Μανώλη Γλέζου, διευθυντή τότε της «Αυγής» κι οργανωτικού γραμματέα της ΕΔΑ, με την κατηγορία της κατασκοπίας επειδή (φερόταν να) είχε συναντήσει κρυφά τον γραμματέα του ΚΚΕ, Κώστα Κολιγιάννη.
Υστερα από διεθνή καμπάνια για τη διάσωσή του, ο Γλέζος καταδικάστηκε τελικά από το στρατοδικείο σε φυλάκιση 5 ετών, εκτόπιση 4 και οκταετή στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων για απλή «παροχή βοήθειας σε κατάσκοπο», επειδή δεν κατέδωσε στις αρχές τον ηγέτη του ΚΚΕ.
Η «κατασκοπευτική» ιδιότητα του τελευταίου θεωρήθηκε αυταπόδεικτη.
Περισσότερο από τα θεαματικά (κι εκφοβιστικά) πλήγματα των ηγετικών κλιμακίων του εσωτερικού εχθρού, το κέντρο βάρους (και η ουσία) της κρατικής τρομοκρατίας επί ΕΡΕ εντοπιζόταν όμως αλλού: σε όσα υπέστησαν η λαϊκή βάση και το κατώτερο στελεχικό δυναμικό της ΕΔΑ, προκειμένου να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος διαχωρισμός των «παρασυρμένων» μαζών της Αριστεράς από την «εθνοπροδοτική» ηγεσία τους.
... και οι εντολές του
Καταστάσεις υποψηφίων «προς εκτόπισιν» (αριστερά) κι «επανασύλληψιν» (δεξιά) | ΕΛΙΑ, Αρχείο Δημητρίου Σοϊμοίρη
Το έγγραφο που δημοσιεύουμε ξεκινά με τη μνεία μιας πρόσφατης σύσκεψης των ανώτερων στελεχών των σωμάτων ασφαλείας, κατά την οποία τους δόθηκε «προφορικώς» από τον προϊστάμενό τους υφυπουργό η «κατευθυντήριος γραμμή» της κυβέρνησης Καραμανλή για «σθεναράν αντιμετώπισιν των κομμουνιστών, υφ’ οιανδήποτε μορφήν και εάν εμφανίζωνται».
Στόχο των κατασταλτικών μέτρων έπρεπε στο εξής ν’ αποτελεί όχι μόνον ο παράνομος μηχανισμός του ΚΚΕ αλλά και τα απλά μέλη ή οι οπαδοί της ΕΔΑ, ακόμη και «μέλη άλλων κομμάτων ή συνοδοιπορικών οργανώσεων και Σωματείων» που εκλαμβάνονταν ως «κρυπτοκομμουνιστές».
Οι συμμετέχοντες στη σύσκεψη είχαν κληθεί να διαβιβάσουν τη νέα γραμμή στους υφισταμένους τους, «προς ομοιόμορφον και αποτελεσματικήν αντιμετώπισιν της καταστάσεως», ο Καλαντζής όμως διαπιστώνει ότι στην πράξη έγινε μισή δουλειά:
➥ η αξιωματική αντιπολίτευση ανοίγει γραφεία στα χωριά, τα έντυπά της κυκλοφορούν κανονικά, οι οπαδοί της οργανώνουν εκδρομές και λένε δημόσια τις απόψεις τους («ζώσα προπαγάνδα»), η εκλογική δε επιτυχία της ΕΔΑ οδήγησε στην ίδρυση νέων σχηματισμών της κεντροαριστεράς (όπως η «Δημοκρατική Ενωση» του Τσιριμώκου), που από τον συντάκτη της εγκυκλίου θεωρούνται εξίσου κομμουνιστικοί δούρειοι ίπποι.
Ιδιαίτερα τον ενοχλεί η «αδέσμευτος, προκλητική και αέναος κυκλοφορία» κάποιων «γνωστών κομμουνιστών» σε όλη την επικράτεια, στο πλευρό των βουλευτών του κόμματος.
Τι κι αν όλα τα παραπάνω αποτελούσαν νόμιμη άσκηση των δικαιωμάτων που διασφάλιζε θεωρητικά στους Ελληνες πολίτες (και στα πολιτικά κόμματά τους) το ισχύον τότε Σύνταγμα;
Για το μεταξικό δεξί χέρι του εθνάρχη συνιστούσαν δείγματα ενός επικίνδυνου εκτραχηλισμού, που οι υφιστάμενοί του όφειλαν να πατάξουν πάραυτα και αμείλικτα.
Η εγκύκλιος διατάσσει έτσι τα αστυνομικά όργανα να κλείσουν τα τοπικά γραφεία της ΕΔΑ «διά παντός προσφόρου μέσου», η επιλογή του οποίου «εναπόκειται εις την κρίσιν» τους⦁ να παρακολουθούν «συνεχώς, ενοχλητικώς και εντόνως» κάθε «κομμουνιστή» που κινείται στην περιοχή τους, «συντρεχούσης δε περιπτώσεως» να τον στέλνουν εξορία «προς πλήρη εξουδετέρωσιν»⦁ να παίρνουν «τα δέοντα» ποινικά και διοικητικά μέτρα εναντίον όσων συγκεντρώνουν -νόμιμα- υπογραφές για κάποιο ζήτημα⦁ να περιστείλουν «δι’ όλων των προσφόρων μέσων» την κυκλοφορία των αριστερών εντύπων, την «διά ζώσης προπαγάνδα», τη συνοδεία των βουλευτών της ΕΔΑ από μέλη του κόμματος κατά τις περιοδείες τους στην ενδοχώρα, ακόμη και τις απλές εκδρομές «κομμουνιστικών ομάδων».
Προς αποφυγή παρεξήγησης, ο υφυπουργός Ασφαλείας ξεκαθαρίζει ρητά ότι «τα λαμβανόμενα μέτρα δέον να αποβλέπουν εις την διατήρησιν και έντασιν του αισθήματος της φοβίας μεταξύ των Κομμουνιστών».
«Υπό προσωπικήν ευθύνην» των κατά τόπους διοικητών, η τρομοκρατία αυτή θα έπρεπε πάντως να διατηρεί ένα νομότυπο προσωπείο, αποφεύγοντας την «υποκατάστασιν των εκασταχού αρχών ασφαλείας υπό ανευθύνων παραγόντων» και κυρίως τη διάπραξη θεαματικών «εκνόμων ενεργειών, ομοίων προς εκείνας αίτινες έλαβον χώραν εις Γραφεία της ΕΔΑ».
Ο λόγος για την ανατίναξη των γραφείων της Κοζάνης (31.8.1958) και του Βόλου (2.9.1958) με δυναμίτιδα από «αγνώστους» και τον εμπρησμό εκείνων του Αργους (5.9.1958)· ο τελευταίος μόλις είχε αποδοθεί προσχηματικά από τη χωροφυλακή στα ίδια τα μέλη της νομαρχιακής του κόμματος, με αποτέλεσμα την προφυλάκισή τους (και) για «ψευδή καταμήνυσιν».
Υπενθυμίζοντας πως «η πλήρης εξουδετέρωσις των ανατρεπτικών επιδιώξεων» του εσωτερικού εχθρού εξαρτάται «από την δραστηριότητα και τον υπηρεσιακόν ζήλον των Διοικητών Βαθμοφόρων», ο συντάκτης της εγκυκλίου προειδοποιεί, τέλος, τους παραλήπτες πως η ατομική επίδοσή τους σ’ αυτό το πεδίο παρακολουθείται προσωπικά από τον ίδιο και θα αντιμετωπιστεί ανάλογα.
Το ντοκουμέντο
H εγκύκλιος του υφυπουργού Δημοσίας Ασφαλείας Ευάγγελου Καλαντζή | ΕΛΙΑ, Αρχείο Δημητρίου Σοϊμοίρη, φ. 1/8
ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ
ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΙΣ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗΣ ΚΑΙ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΠΟΛΕΩΝ
ΤΜΗΜΑ Β' ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΙΙον
ΑΡΙΘ. ΠΡΩΤ. 5/751/878
Επείγουσα - Ακρως Απόρρητος
Εν Αθήναις τη 13 Σεπτεμβρίου 1958
Προς
1) Απάσας Ανωτέρας Διοικήσεις Χωροφυλακής
2) Αστυνομικάς Διευθύνσεις
3) Διοικήσεις Χωροφυλακής
Γνωρίζομεν υμίν, εν συνεχεία των όσων προφορικώς ανεκοίνωσα υμίν κατά την πρόσφατον σύσκεψιν περί αντιμετωπίσεως της Κομμουνιστικής δραστηριότητος, ότι εκ των μέχρι σήμερον αποτελεσμάτων διαπιστούται ότι δεν διωχετεύθη η κατευθυντήριος γραμμή, υφ’ οίον πνεύμα ανεκοινώθη υμίν, εις τα κατωτέρω κλιμάκια μέχρι και των Σταθμών προς ομοιόμορφον και αποτελεσματικήν αντιμετώπισιν της καταστάσεως ήτις ως εμφανίζεται ήδη με τάσιν του ΚΚΕ, α) να επεκτείνη την ίδρυσιν των γραφείων της ΕΔΑ μέχρι και του τελευταίου χωρίου, β) να εξασφαλίση την δημιουργίαν δικτύου προς ευρυτάτην κυκλοφορίαν προπαγανδιστικών εντύπων, γ) να συστηματοποιήση την διά ζώσης προπαγάνδαν απανταχού, δ) να επεκτείνη την κυκλοφορίαν κομμουνιστικών ομάδων υπό τύπων εκδρομών, ε) να επιτύχη συνεργασίαν μετά πολιτικών ομάδων και προσώπων συνοδοιπόρων και στ) να δημιουργήση και άλλα κόμματα, εις [=ως] την Δημοκρατικήν Ενωσιν, και ενδεχομένως το Αγροτικόν, ως λέγεται, ίνα καλύψη τον εκλογικόν χώρον μεταξύ ΕΔΑ-ΕΡΕ, παρασύρουσα τους αφελείς και ανυπόπτους, μας εμβάλλει εις ανησυχίας.
Επανέρχομαι και αύθις ίνα επιστήσω την προσοχήν σας επί των ανωτέρω, επί των τέλει όπως αι διαταγαί και αι οδηγίαι σας προς τας υφισταμένας σας υπηρεσίας, μη αφήσουν ουδεμίαν αμφιβολίαν ότι σταθερά Κυβερνητική γραμμή είναι η σθεναρά αντιμετώπισις των κομμουνιστών, υφ’ οιανδήποτε μορφήν και εάν εμφανίζωνται, είτε ως οπαδοί και μέλη του Κόμματος της ΕΔΑ είτε ως μέλη άλλων κομμάτων ή συνοδοιπορικών οργανώσεων και Σωματείων, είτε ως μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος ωργανωμένα εις τον παράνομον μηχανισμόν.
Ιδιαιτέρα προσοχή να καταβληθή και να τεθή υπό την άγρυπνον παρακολούθησιν και έλεγχον των οργάνων η αδέσμευτος, προκλητική και αέναος κυκλοφορία μέχρι των απωτάτων σημείων της Επικρατείας γνωστών κομμουνιστών αποτελούντων συνοδείαν των προστατευομένων από την Βουλευτικήν ασυλίαν Βουλευτών της ΕΔΑ, οίτινες κινούνται με ασυνήθη δραστηριότητα προς απάσας τας κατευθύνσεις και αναπτύσσουν αχαλίνωτον κομμουνιστικήν δραστηριότητα, διότι διά των συνωμοτικών ενεργειών των και εκδηλώσεων υποσκάπτουν και υπονομεύουν το Κράτος.
Από την δραστηριότητα και τον υπηρεσιακόν ζήλον των Διοικητών Βαθμοφόρων εξαρτάται η πλήρης εξουδετέρωσις των ανατρεπτικών επιδιώξεων των κομμουνιστών και η επιτυχής αντιμετώπισις τούτων εις όλα τα στάδια της δραστηριότητός των.
Παρακολουθώ μετά προσήκοντος ενδιαφέροντος την απόδοσιν των Δ/τών των Δ/σεων και των Δ/τών Τμημάτων Ασφαλείας εις τον τομέα της Εθνικής Ασφαλείας και θα είμαι ευτυχής να διαπιστώσω εκ των πραγμάτων ότι αι κατευθύνσεις, αι οδηγίαι και αι διαταγαί μου ευρίσκουν την προσήκουσαν κατανόησιν.
Επ’ ευκαιρία επιθυμώ να διευκρινήσω τας ταυταρίθμους 3/α και 3/γ ε.έτ. [ενεστώτος έτους] ομοίας μου, και να σας καταστήσω σαφές ότι κομμουνισταί οίτινες κινούνται εν τη περιφερεία σας και αναπτύσσουν κομμουνιστικήν δραστηριότητα, υφ’ οιονδήποτε προσωπείον, θα παρακολουθούνται συνεχώς ενοχλητικώς και εντόνως προς ματαίωσιν των επιδιώξεών των.
Δι’ όσους εκ τούτων τα υφιστάμενα στοιχεία είναι σοβαρά και πείθουν ότι πρόκειται περί στελεχών με ηγετικήν θέσιν και αποστολήν θα λαμβάνητε ανενδοιάστως, κατά τας περιστάσεις, μετά λελογισμένην εκτίμησιν, τα επιβαλλόμενα μέτρα, συντρεχούσης δε περιπτώσεως, να ενεργήτε και διά την εκτόπισιν τούτων προς πλήρη εξουδετέρωσιν.
Η τάσις της ΕΔΑ προς ίδρυσιν Γραφείων εις τας Επαρχίας μέχρι και των χωρίων πρέπει να αναχαιτισθή διά παντός προσφόρου μέσου, εναπόκειται δε εις την κρίσιν των διοικούντων Αξιωματικών η επιλογή του κατά τας περιστάσεις προσφορωτέρου μέτρου.
Η κυκλοφορία εντύπων προπαγανδιστικού περιεχομένου προς διάβρωσιν κατασυκοφάντησιν της καθεστηκυίας τάξεως, η διά ζώσης προπαγάνδα ενεργουμένη κατά προδιαγεγραμμένον σχέδιον απανταχού από τα κατά τόπους μέλη Νομαρχιακών Επιτροπών, βάσει οδηγιών της Κεντρικής Επιτροπής, η κυκλοφορία των κομμουνιστικών ομάδων υπό τύπων εκδρομών, ως και αι Κομμουνιστικαί συνοδείαι των Βουλευτών της ΕΔΑ κατά τας περιοδείας των δέον να περισταλή δι’ όλων των προσφόρων μέσων, ως και διά της αυστηράς εφαρμογής των ισχυουσών ποινικών διατάξεων.
Κατά των κυκλοφορούντων υπομνήματα προς υπογραφήν παρά αφελών και ανυπόπτων, ως και άλλων αιτήσεων, αναφορών και διαμαρτυριών στρεφομένων κατά σύστημα κατά της καθεστηκυίας τάξεως, να ενεργώνται τα δέοντα ποινικώς και διοικητικώς.
Ομοίως τονίζω ότι τα λαμβανόμενα ως άνω μέτρα δέον να αποβλέπουν εις την διατήρησιν και έντασιν του αισθήματος της φοβίας μεταξύ των Κομμουνιστών, ότι θα αντιμετωπίσουν το Κράτος του Νόμου, και την εξ άλλου εξύψωσιν του μαχητικού πνεύματος των Σωμάτων Ασφαλείας, ως κοινωνικών μαχητών, και αναπτέρωσιν του Εθνικού φρονήματος των Ελλήνων πολιτών, αναμένω δε εύστροφον και δυναμικόν χειρισμόν εφ’ όλων των διά της παρούσης θιγομένων θεμάτων και εκ της δραστηριότητος και κατανοήσεως απάντων των οργάνων, θετικά αποτελέσματα.
Εν κατακλείδει επιθυμώ όπως επιστήσω την προσοχήν σας επί του ότι τα εκάστοτε παρ’ ημών [sic] λαμβανόμενα μέτρα πρέπει να τείνουν εις την πραγμάτωσιν του διά της παρούσης μου επιδιωκομένου σκοπού, αλλά συγχρόνως θα είναι τοιαύτα ώστε υπό προσωπικήν υμών ευθύνην να αποκλείουν την υποκατάστασιν των εκασταχού αρχών ασφαλείας υπό ανευθύνων παραγόντων ή και οπαδών της ΕΔΑ, από του να δημιουργούν εκνόμους ενεργείας ομοίας προς εκείνας αίτινες έλαβον χώραν εις Γραφεία της ΕΔΑ.
Την απόδοσιν ενός εκάστου των βαθμοφόρων θα παρακολουθήσω ιδιαιτέρως και θα εκτιμήσω προσηκόντως.
Ο Υπουργός
Ευάγγελος Καλαντζής
Κοινοποίησις
1) Αρχηγείον Χωροφυλακής και Αστυν. Πόλεων
2) Επιθεωρήσεις Χωροφυλακής
3) Παρ’ ημίν Γ΄ Τ. Ασφαλείας.
Η εφαρμογή της εγκυκλίου
Ο αντισυνταγματάρχης Σοϊμοίρης με τοπικούς παράγοντες στη διάρκεια επίσημης εκδήλωσης | ΕΛΙΑ, Αρχείο Δημητρίου Σοϊμοίρη
Για την εφαρμογή της εγκυκλίου στην πράξη, δίχως φυσικά μνεία του επίμαχου εγγράφου, εξαιρετικά εύγλωττα είναι τα απομνημονεύματα ενός άλλου αξιωματικού της χωροφυλακής, που τον καιρό εκείνο μόλις είχε αποφοιτήσει από τη σχολή υπενομωταρχών.
«Από την επομένη των εκλογών του 1958», διαβάζουμε, «ελήφθησαν σκληρά μέτρα κατά των οπαδών της ΕΔΑ. Ο Καλαντζής αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του συγκάλεσε σύσκεψη των αρμοδίων παραγόντων (Χωρ/κής, Αστυνομίας Πόλεων και ΚΥΠ) και έδωσε τις κατευθυντήριες γραμμές για τον περιορισμό της εξάπλωσης και της επιρροής της κομμουνιστικής ΕΔΑ. Στη σύσκεψη εκείνη ελήφθησαν αποφάσεις και άρχισε αμέσως η υλοποίησή τους. Οι αστυνομικές αρχές διατάχθηκαν να αρχίσουν το κυνηγητό εναντίον των οπαδών της ΕΔΑ.
»Για πρώτη φορά θεσπίστηκε ο ξυλοδαρμός από το επίσημο κράτος εναντίον των οπαδών της Αριστεράς. Οι αριστεροί καλούνταν στις αστυνομικές αρχές και τους ζητούσαν φορτικά να υπογράψουν δηλώσεις αποκήρυξης του ΚΚΕ και των παραφυάδων του. Οσοι αρνούνταν να υπογράψουν δηλώσεις και εξεδήλωναν την αντίθεσή τους στα καταπιεστικά μέτρα των αρχών, ξυλοφορτώνονταν άγρια»(Ναπολέων Δοκανάρης, «Η μεταπολεμική Ελλάδα», Ιωάννινα 2004, σ. 116)
Μολονότι δεν υπεισέρχεται φυσικά σε παρόμοιες λεπτομέρειες, το αρχείο τουαντισυνταγματάρχη Σοϊμοίρη είναι αρκετά διαφωτιστικό για επιμέρους πτυχές αυτής της «σθεναράς αντιμετωπίσεως» της αξιωματικής αντιπολίτευσης:
◼ Με έγγραφό του προς τη Διοίκηση Χωροφυλακής Αιτωλίας (2.12.1958, αρ. 102/115/20), ο αρχηγός του σώματος Κ. Μακρυνιώτης διατάσσει την άμεση λήψη μέτρων «διά το κλείσιμον των γραφείων των επαρχιακών τομέων της ΕΔΑ (Πρωτευούσης, Επαρχιών, [εις] κωμοπόλεις και χωρία) βάσει των επί του θέματος τούτου σχετικών διαταγών του Υπουργείου Εσωτερικών». Οι παραλήπτες εντέλλονται ταυτόχρονα να υποβάλουν «αρμοδίως προτάσεις διά την εκτόπισιν των πλέον επικινδύνων και δυναμικών στελεχών» του κόμματος, «ήτοι εκείνων οίτινες καθοδηγούν τους τομείς Νεολαίας, οργανώσεως και προπαγάνδας». Ο Σοϊμοίρης το διαβιβάζει με τη σειρά του στους υφισταμένους του αξιωματικούς, «προς γνώσιν και ακριβή συμμόρφωσιν» (15.12.1958). Το Τμήμα Ασφαλείας και η Υποδιοίκησις Χωροφυλακής Βάλτου εντέλλονται μάλιστα ν’ αναφέρουν «ενεργείας και αποτελέσματα» μέχρι τις 10 Ιανουαρίου.
◼ Στις 22.1.1959 ο γενικός διοικητής Χωροφυλακής, υποστράτηγος Βαρδουλάκης, ενημερώνει τους κατά τόπους διοικητές ότι, «κατά περιελθούσας τω Υπουργείω πληροφορίας», η ΕΔΑ ζήτησε από τις νομαρχιακές οργανώσεις της να προχωρήσουν στην αναζήτηση «οικονομικών ενισχυτών μεταξύ του εμπορικού, επαγγελματικού και βιοτεχνικού κόσμου της χώρας». Η πληροφορία συνοδεύεται από την εντολή για άμεσα κατασταλτικά μέτρα: «Παρακαλούμεν όθεν, όπως μεριμνήσητε διά την εξακρίβωσιν των προσώπων άτινα αποτελούν την οικονομικήν επιτροπήν και τους οικονομικούς πυρήνας εις την περιφέρειαν υμών, διά την εν συνεχεία παραπομπήν των εις τον αρμόδιον Εισαγγελέα προς ποινικήν δίωξιν».
◼ Στις 17.11.1958 ο Σοϊμοίρης γνωστοποιεί στο Αρχηγείο πως η προσκείμενη στην ΕΔΑ τοπική εφημερίδα («Ο Δρόμος του Λαού»), που δεν επιδοτείται από το κόμμα, «κινδυνεύει, χάρις και εις τα παρ’ ημών ληφθέντα μέτρα, να διακόψη την έκδοσίν της».
◼ Στις 25.6.1959, ο Σοϊμοίρης εισηγείται την επανεκτόπιση ενός αριστερού που είχε επιστρέψει από την εξορία με «άδεια», στα πλαίσια της ελεγχόμενης αποσυμφόρησης των στρατοπέδων συγκέντρωσης, αλλά επέδειξε ασύγνωστη «θρασύτητα». Ποιο ήταν το αδίκημά του; «Κατά τας παρελθούσας βουλευτικάς εκλογάς, καίτοι δεν τω ενεκρίθη παρ’ ημών η μετάβασις εις το χωρίον του, παρά ταύτα ηγνόησε τας συνεπείας του Νόμου και μετέβη προς άσκησιν του εκλογικού του δικαιώματος»!
◼ Αχρονολόγητο σημείωμα αστυνομικού «διά το σωματείον καπνεργατών Αγρινίου», το 65% των 2.036 μελών του οποίου θεωρείται «αριστερών φρονημάτων», απαριθμεί τα μέτρα που έχουν παρθεί για την επικράτηση των εθνικοφρόνων στις επόμενες αρχαιρεσίες: «α) παρακολούθησις των δυναμικών μελών εμφανώς, β) πρόσκλησις τούτων παρά του υποφαινομένου και του Διοικητού Ασφαλείας κατά σύστημα, γ) αποκλεισμός εκ της καπνεργασίας των δυναμικών».
◼ Eνδιαφέρον παρουσιάζει η τυποποιημένη παραγγελία ένορκης εξέτασης (1.11.1959) για την εκτόπιση στελεχών της ΕΔΑ.
«Εν όψει της υπ’ αριθ. [κενό] αναφοράς υμών, προγενεστέρων ομοίων σας και πληροφοριών ημών, εξ ων προκύπτει ότι ο εν περιλήψει τυγχάνει αμετανόητος, αδίστακτος και λίαν επικίνδυνος Κομμουνιστής και ότι κινείται διά την αναδιοργάνωσιν του Κομ/κού μηχανισμού εν τη περιοχή τόπου διαμονής του αλλά και γενικώτερον, συμμορφούμενος προς τας εντολάς του ΚΚΕ», ο στοχοποιημένος πολίτης έπαιρνε την άγουσα για τον Αη Στράτη.
Μικρή λεπτομέρεια: τoν Νοέμβριο του 1959 δεν υπήρχαν πια παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ εντός ελληνικής επικράτειας, καθώς η διάλυσή τους (και η εξατομικευμένη ένταξη κάθε κομμουνιστή στην ΕΔΑ) είχε αποφασιστεί δυο χρόνια νωρίτερα από την 8η Ολομέλεια της Κ.Ε. (8.1.1958).
Οι υπηρεσίες ασφαλείας το γνώριζαν πολύ καλά, αυτό δεν τις εμπόδιζε όμως να επικαλούνται το σκιάχτρο των διαλυμένων οργανώσεων για να διώκουν τα υποτιθέμενα μέλη τους.
Για την κλιμάκωση των διώξεων μέσα στο 1958, αποκαλυπτική είναι επίσης η στατιστική που η ΕΔΑ κατέθεσε τον Δεκέμβριο στη Βουλή: ενώ μέσα στην προηγούμενη πενταετία είχαν εκτοπιστεί συνολικά 81 νόμιμα στελέχη του κόμματος, μέσα στο πρώτο εξάμηνο μετά τις εκλογές εκτοπίστηκαν άλλα 175.
Τέσσερις μήνες μετά την εγκύκλιο Καλαντζή (19.1.1959), ο αντισυνταγματάρχης Σοϊμοίρης απαριθμεί έτσι σε αναφορά του προς το υπουργείο (αρ. 36/1/131) τα κατασταλτικά μέτρα που είχαν ληφθεί κατά της Αριστεράς στην περιφέρειά του:
Eκτόπιση των «επικινδύνων στελεχών του ΚΚΕ»⦁ επανεκτόπιση στον Αη Στρατη όσων είχαν απολυθεί αλλά κρίθηκαν «μη νομιμόφρονες»⦁ «διηνεκής και αδιάλειπτος παρακολούθησις» των στελεχών της ΕΔΑ⦁ «διαρκής και επίμονος παρακολούθησις», όχι μόνο των γραφείων αλλά και των κέντρων διασκέδασης όπου αυτά σύχναζαν, με υπόμνηση στους ιδιοκτήτες τους «των διατάξεων του Νόμου του προβλέποντος κυρώσεις διοικητικάς (κλεισίματος των Κέντρων εν οις συχνάζωσιν κακοποιοί κ.λπ.)»⦁ «παρακολούθησις της κυκλοφορίας των αριστερών εντύπων και ο έλεγχος των αναγνωστών των»⦁ πρόταση τιμωρίας απ’ τον νομάρχη των μελών των κοινοτικών και δημοτικών συμβουλίων που θεωρούνταν «αριστερών φρονημάτων και αναμιχθέντα εις τας τελευταίας εκλογάς»⦁ «προτάσεις εκπτώσεως εκ των αξιωμάτων των μελών των Διοικητικών Συμβουλίων άτινα έργοις και λόγοις πειρώνται εκτροπήν του σκοπού των Σωματείων και Συλλόγων εις α ανήκουσιν»⦁ έρευνα, τέλος, «των κοινωνικών φρονημάτων παντός αιτούντος πιστοποιητικόν, βεβαίωσιν ή παροχήν πληροφοριών» και συνακόλουθη προσωπική κλήση από τον Σοϊμοίρη όλων εκείνων για τους οποίους οι υφιστάμενοί του είχαν αποφανθεί αρνητικά, για το ξεκαθάρισμα προφανώς της θέσης τους.
Τα μέτρα αυτά, καμαρώνει ο αντισυνταγματάρχης:
Εσχον εις μεν τους εθνικόφρονας αρίστην απήχησιν και παρ’ απάνων επιδοκιμάζονται [...], εις δε τους κομμουνιστάς και γενικώς τους αριστερών φρονημάτων επήγετο έκδηλον πτώσιν του ηθικού των και πλήρη εξάρθρωσιν του οργανωτικού δικτύου της ΕΔΑ. Ιδιαιτέρως η σύλληψις του Γραμματέως της Ν.Ε. της ΕΔΑ του Νομού Αιτωλοακαρνανίας, του Γραμματέως της Ε.Ε. της Επαρχίας Βάλτου και του εκπροσώπου ταύτης και μέλους της Ν.Ε. εν τη περιοχή Θέρμου, οίτινες άπαντες, αβιάστως, υπέβαλον εν συνεχεία δηλώσεις αποκηρύξεως και καταδίκης του ΚΚΕ, είχε συντριπτικήν απήχησιν εις σημείον ώστε η κίνησις των Γραφείων των να νεκρωθή παντελώς, αι συναντήσεις των εις τα διάφορα Κέντρα να εκλείψουν, η κυκλοφορία των εφημερίδων να υποστή κάμψιν αισθητήν, αι επισκέψεις βουλευτών της ΕΔΑ ξένων Νομών (Κερκύρας, Ιωαννίνων κ.λπ.) να περιορισθούν κατά πολύ διότι το σύνολον σχεδόν αποφεύγει να έλθη εις επαφήν μετά τούτων, αι περιοδείαι του βουλευτού της περιοχής να μηδενισθούν, αυθορμήτως δηλώσεις να καταθέτωσιν πολλοί των παραπλανηθέντων και γενικώς να αισθάνωνται άπαντες την δύναμιν του Κράτους, ισχυράν και αποφασιστικήν, και να ομολογούν ότι “διελύθησαν” τελείως.
Οι διαβεβαιώσεις του διοικητή της Ασφάλειας για «αβίαστη» κι «αυθόρμητη» μεταστροφή των απολολώτων προβάτων ακούγονται βέβαια ως ανέκδοτο.
Η γραφειοκρατία των σωμάτων ασφαλείας και των ενόπλων δυνάμεων διαθέτει άλλωστε μακρά παράδοση παρόμοιων ισχυρισμών, με σκοπό την προληπτική απαλλαγή τους από ενδεχόμενη αναζήτηση ποινικών ή άλλων ευθυνών.
Από το τμήμα στην κάλπη
Αποκορύφωμα της κρατικής τρομοκρατίας της ΕΡΕ υπήρξαν, ως γνωστόν, οι εκλογές βίας και νοθείας της 29ης Οκτωβρίου 1961.
Το αρχείο Σοϊμοίρη παραμένει σ’ αυτό το σημείο απολύτως -και ύποπτα- σιωπηλό.
Εξαιρετικά εύγλωττα είναι όμως τα πρακτικά του δευτεροβάθμιου συντονιστικού που έχει δημοσιεύσει ο Παύλος Πετρίδης.
Ιδίως το επιτελικό «Σχέδιο Περικλής» που ο Καραμανλής ενέκρινε στις αρχές Σεπτεμβρίου, ως πρόγραμμα δράσης για τη μείωση του εκλογικού ποσοστού των «Κιτρίνων» (δηλαδή της ΕΔΑ) κάτω του 20%.
Ως «βασική αδυναμία» της Αριστεράς επισημαίνεται εδώ:
Η ψυχολογία της φοβίας, μεταξύ των κατωτέρων στελεχών και κυρίως της μάζης των “Κιτρίνων” έναντι των μέτρων των υπηρεσιών εθνικής ασφαλείας» (σ.80).
Προβλεπόταν έτσι ρητά η εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού, η εκτόπιση «πάντων των θεωρουμένων ως επικινδύνων προς την έκβασιν της επιχειρήσεως “Περικλής” ατόμων» και η προσχεδιασμένη «επιβολή πάσης δυνατής ψυχολογικής βίας» πάνω σε αριστερούς και συμπαθούντες, συμπεριλαμβανομένης μιας βιομηχανίας μηνύσεων σε βάρος κάθε «υπόπτου συνεργασίας μετά των Κιτρίνων και διά την ελαφροτέραν ακόμη περίπτωσιν» (σ. 86-7).
Κατά τα άλλα, επρόκειτο απλώς για «πρωτοβουλίες» κάποιων «ανεξέλεγκτων» οργάνων της τάξης...
Info:
Διαβάστε
▶ Ευάγγελος Καλαντζής, «Σαράντα χρόνια αναμνήσεις. 1920-1961: Μια ζωή αφιερωμένη στην πατρίδα» (Αθήνα 1969).
Απομνημονεύματα του στελέχους της μεταξικής δικτατορίας, μεταπολεμικού βουλευτή της Δεξιάς, υφυπουργού Ασφαλείας επί Παπάγου και Καραμανλή και συντάκτη του ντοκουμέντου που δημοσιεύουμε σήμερα.
▶ Γιάννης Στεφανίδης, «Η ανάπτυξη των μηχανισμών του “αντικομμουνιστικού αγώνος” 1958-1961» (περ. Μνήμων, τ. 29, 2008, σελ. 199-241).
Ανασύσταση της οικοδόμησης του εθνικόφρονος παρακράτους της ΕΡΕ, με βάση κυρίως τα αρχεία Δημητράτου και Τριανταφυλλόπουλου.
▶ Παύλος Πετρίδης, «Εξουσία και παραεξουσία στην Ελλάδα» (1957-1967), Αθήνα 2000, εκδ. Προσκήνιο.
Συλλογή ντοκουμέντων για το προδικτατορικό παρακράτος. Ξεχωρίζουν τα απόρρητα πρακτικά της δευτεροβάθμιας συντονιστικής «αφανούς επιτροπής» (1960-63).
▶ Ναπολέων Δοκανάρης, «Η μεταπολεμική Ελλάδα» (Ιωάννινα 2004).
Αναμνήσεις ενός αξιωματικού της χωροφυλακής, με ενδιαφέρουσες παραδοχές για την υπηρεσιακή καταπάτηση της νομιμότητας στην προδικτατορική Ελλάδα.
▶ Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, Μαύρη Βίβλος. Το εκλογικό πραξικόπημα της 29ης Οκτωβρίου 1961 (Αθήνα 1962, φωτοτυπική ανατύπωση Αθήνα 1996, εκδ. Το Ποντίκι).
Λεπτομερής καταγραφή του οργίου βίας και νοθείας που σημάδεψε την τελευταία εκλογική νίκη της ΕΡΕ.
http://www.efsyn.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου