9 Μαΐου 1956. Οδός Σταδίου, στο ύψος περίπου της Κλαυθμώνος
Συντάκτης:
«Η Κυβέρνησις είναι αποφασισμένη να πατάξη πάσαν αναρχικήν εκδήλωσιν, η οποία υπό το πρόσχημα του πατριωτισμού αποβλέπει ευθέως εις αντεθνικούς σκοπούς»
Κωνσταντίνος Καραμανλής (πρωθυπουργός) 9/5/1956
9 Μαΐου 1956. Η ματωμένη διαδήλωση που σημάδεψε την πρώτη μετεμφυλιακή δεκαετία –και συνάμα μια επέτειος ουσιαστικά ξεχασμένη, καταχωνιασμένη στο μνημονικό ρήγμα που μεσολαβεί ανάμεσα στην κοσμοϊστορική δεκαετία του ’40 και τις μετέπειτα κινηματικές εξάρσεις του ’60, που (ως συμβατότερες με το μεταπολιτευτικό σκηνικό) έχουν ενσωματωθεί οργανικά στη συλλογική μνήμη.
Ακόμη κι ο αριθμός των νεκρών της παραμένει ζητούμενο, καθώς υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι στους επίσημα τρεις σκοτωμένους διαδηλωτές θα μπορούσαν να προστεθούν ένας-δυο ακόμη, που οι οικογένειές τους πιέστηκαν τότε να τους καταχωρίσουν σαν «θανόντες σε τροχαία».
Κι όμως, τόσο τα γεγονότα εκείνης της ημέρας όσο και η ευρύτερη αλυσίδα των συλλαλητηρίων της δεκαετίας του ’50 για το Κυπριακό αξίζει να μελετηθούν περισσότερο.
Οχι μόνο επειδή μας αποκαλύπτουν κρίσιμες πτυχές της λαϊκής ψυχολογίας και διαθεσιμότητας της πρώιμης μεταπολεμικής περιόδου, αλλά και γιατί εκείνην ακριβώς την εποχή μορφοποιήθηκαν μια σειρά από πολιτικοϊδεολογικές σταθερές που αποδείχθηκαν απείρως ανθεκτικότερες στον χρόνο από τη συγκυρία που τις γέννησε.
Το σπάσιμο της απομόνωσης
Μια εθνική ενότητα που χωρούσε σχεδόν τα πάντα: από την πληγωμένη «αγγλοελληνική φιλία» του εμφυλίου και την υπεροψία απέναντι στα αντιαποικιακά κινήματα των «εγχρώμων» μέχρι την ΕΟΚΑ ως ψυχολογικό υποκατάστατο του ηττημένου ΕΑΜ. | ΛΕΥΚΩΜΑ ΕΟΚΑ (Λευκωσία 2000) - ΑΣΚΙ
Οι διαδηλώσεις για το Κυπριακό ξεκίνησαν στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 1951, δύο χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου και τριάμισι πριν από την έναρξη του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ.
Πρωτεργάτες τους υπήρξαν δύο φορείς εγνωσμένης εθνικοφροσύνης, η«Πανσπουδαστική Επιτροπή Κυπριακού Αγώνος» (ΠΕΚΑ) και η «Πανελλήνιος Επιτροπή Ενώσεως Κύπρου» (ΠΕΕΚ).
Η πρώτη ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 1950, με πρόεδρο τον τότε φοιτητή της Φιλοσοφικής Τάσο Λιγνάδη, μέλος του εθνικόφρονος ΕΣΑΣ επί Κατοχής και συνεργάτη του παρακρατικού μηχανισμού της ΕΡΕ μετά το 1958.
Η δεύτερη ιδρύθηκε τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς και πρόσφερε την κοινωνική κάλυψη που προσέδιδε ευρύτερη εμβέλεια στο εγχείρημα.
Πρόεδρος ήταν ο εκάστοτε αρχιεπίσκοπος Αθηνών (Σπυρίδων, Δωρόθεος και κατόπιν Θεόκλητος), στη δε εκτελεστική επιτροπή της εκπροσωπούνταν φορείς όπως το ΕΒΕΑ, το ΤΕΕ, ο ΣΕΒ, η Ενωση Εφοπλιστών, το Πανεπιστήμιο, ο ΔΣΑ, η (εθνικόφρων) ΓΣΕΕ, ο Ιατρικός Σύλλογος κ.ο.κ.
Αν η επίσημη ηγεσία του κινήματος συγκροτούνταν από τους νικητές του πρόσφατου εμφυλίου, η αιχμή του δόρατος στο πεζοδρόμιο επανδρώθηκε από την κοινωνική βάση και τον εύθραυστο οργανωτικό ιστό των ηττημένων.
Για την Αριστερά της εποχής, που μόλις έβγαινε από μια συντριπτική στρατιωτική ήττα και βρισκόταν καθημερινά αντιμέτωπη με τα κατασταλτικά μέτρα του κράτους έκτακτης ανάγκης, η ανακίνηση του Κυπριακού πρόσφερε μια μοναδική ευκαιρία εξόδου από την ασφυκτική πολιτική απομόνωση και επανόδου στον δημόσιο χώρο – και μάλιστα όχι ως θύμα, αλλά ως κατήγορος.
Το γεγονός ότι ως εχθροί του έθνους αναδεικνύονταν ξαφνικά οι μέχρι πρότινος σωτήρες των εθνικοφρόνων (η Αγγλία του Τσόρτσιλ και -στην πορεία- οι ΗΠΑ), δεν της παρείχε μόνο τη δυνατότητα να εκδηλώσει ανενόχλητη τα αντιβρετανικά κι αντιαμερικανικά αισθήματά της· της πρόσφερε επιπλέον μια αδιαμφισβήτητη πατριωτική νομιμοποίηση, καθώς η ΕΣΣΔ και οι σύμμαχοί της συνιστούσαν τους μόνους συμπαραστάτες της εθνικής υπόθεσης στον ΟΗΕ.
Ολα αυτά, θυμίζουμε, σε μια εποχή που κάθε θετική αναφορά στην ΕΑΜική αντίσταση ήταν αυστηρά απαγορευμένη, οι δε συνεργάτες των ναζί επάνδρωναν ηγετικά κλιμάκια του κρατικού μηχανισμού, των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας.
«Ο κόσμος βρήκε την ευκαιρία να βγει από το γκέτο των απαγορεύσεων», θυμάται ο Γιώργος Χατζόπουλος, μέλος της παράνομης ΕΠΟΝ μέχρι το 1958. «Ακόμη κι ένας απλός δάσκαλος, που φοβόταν το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων, είχε τώρα άλλοθι τον αρχιεπίσκοπο. Η εσωτερική πολιτική άλλαξε εντελώς· μέχρι κι ο Τσαλδάρης συνεργάστηκε στις εκλογές του 1956 με την ΕΔΑ».
Η σταδιακή διάρρηξη της μετεμφυλιακής «υγειονομικής ζώνης» αποτυπώνεται ευκρινώς στα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ των ημερών και σε μεταγενέστερες αφηγήσεις παλιών αγωνιστών.
Πρωταγωνιστές της πρώτης αναμέτρησης των διαδηλωτών με τις πυροσβεστικές αντλίες της αστυνομίας, στις 23 Νοεμβρίου 1951, υπήρξαν λ.χ. στελέχη της νεοσύστατης (και βραχύβιας) Ενιαίας Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδος, όπως η φοιτήτρια της Νομικής (και γραμματέας του φοιτητικού της οργάνωσης) Λένα Μακρή.
Για τα όρια αυτού του εισοδισμού, αρκετά εύγλωττες είναι πάντως οι αναμνήσεις του τομεάρχη της ΕΔΝΕ Λέανδρου Στεφάνου, από το πρώτο συλλαλητήριο που οργάνωσε η ΠΕΕΚ στην Ομόνοια (8/5/1952):
«Τα πανό τα είχαμε κρυμμένα κάτω από τις καπαρντίνες μας. Μπήκαμε και σταθήκαμε στην αριστερή πλευρά της συγκέντρωσης. Φτιάξαμε μια ομάδα από πεντακόσια άτομα, που συγκινήθηκαν από τα συνθήματα και τη ζωντάνια μας. Αλλά κατά τη διάρκεια της ομιλίας του Αρχιεπισκόπου μάς περικύκλωσαν οι αστυνομικοί, οι χίτες και οι άλλοι. Αρχισαν οι απειλές και οι αψιμαχίες. [...] Μας πάταγαν κάτω. Μας κλωτσούσαν. Είμασταν κυκλωμένοι. Οποιος προλάβαινε, ξέφευγε» (Ντ. Κουσίδου - Στ. Σταυρόπουλος, «Αριστερή Νεολαία Ελλάδος, 1950-53», Αθήνα 1993, σ. 530).
Δυόμισι χρόνια αργότερα, τα δεδομένα είχαν ήδη αλλάξει σε τέτοιο βαθμό ώστε η «Αυγή» να καλεί πρωτοσέλιδα σε παλλαϊκή συμμετοχή στο επόμενο μεγάλο συλλαλητήριο της ΠΕΕΚ (20/8/1954), η δε μαζική βάση της ΕΔΑ να μετέχει οργανωμένα με τα μπλοκ είτε των φοιτητικών συλλόγων (στο πάνω μέρος της πλατείας Συντάγματος) είτε των εργατικών κέντρων (μεταξύ Φιλελλήνων και Κολοκοτρώνη).
Αντιμέτωπη μ’ αυτή τη χειραφέτηση, αλλά και με τη δυσκολία επικοινωνιακής διαχείρισης ενός κινήματος που αμφισβητούσε τα πατριωτικά ανακλαστικά των κυβερνώντων, η κρατική προπαγάνδα κατέφυγε από νωρίς στην αντικομμουνιστική προβοκατορολογία.
10/5/1956 |
Αρχικά με δημοσιεύματα ή επίσημες δηλώσεις που απέδιδαν τις συγκρούσεις διαδηλωτών-αστυνομίας σε διείσδυση κομμουνιστών· το αποκορύφωμα αποτέλεσε η επίσημη απόδοση των θυμάτων της 9ης Μαΐου σε πυρά (όχι αστυνομικών αλλά) κάποιων ένοπλων -υποτίθεται- διαδηλωτών, που «δεν είναι απίθανον να ήσαν πράκτορες ξένης Δυνάμεως ή και κομμουνισταί, οι οποίοι είχον συμφέρον να αιματοκυλήσουν την διαδήλωσιν»!
Σ’ ένα διαφορετικό (και πρακτικά πολύ σημαντικότερο) επίπεδο, ο διαχωρισμός των εκάστοτε συλληφθέντων γινόταν επίσημα, σε όλη τη δεκαετία του ’50, βάσει του φακέλου τους στην Ασφάλεια: όσοι βαρύνονταν με «κομμουνιστικά φρονήματα» (ή, ακόμη χειρότερα, με «προτέραν κομμουνιστικήν δράσιν») στέλνονταν πάραυτα στον εισαγγελέα, ανεξάρτητα από τα συμβάντα που οδήγησαν στη σύλληψή τους.
Μια νεανική έκρηξη
Εκρηξη νεανικής αυτοπεποίθησης, από μια γενιά που δεν είχε εσωτερικεύσει την ήττα | ΑΣΚΙ
Στην πραγματικότητα, τροφοδότης των κινητοποιήσεων δεν ήταν οι παλιοί αριστεροί.
«Αυτοί που μετέχουν στις διαδηλώσεις και που δίνουν τον τόνο, είναι η νεότερη γενιά», θυμάται χαρακτηριστικά ο κ. Χατζόπουλος. «Μια γενιά που έχει γνώση και υφίσταται τις συνέπειες της ήττας, αλλά δεν είναι η ίδια ηττημένη».
Την ίδια εικόνα μάς μεταφέρει και ο παλαίμαχος συνδικαλιστής Βαγγέλης Σακκάτος:«Ο κόσμος που κατέβαινε στις διαδηλώσεις και τις συγκρούσεις ήταν κυρίως νεολαία. Οχι μόνο φοιτητική αλλά και εργατική».
Η σύνθεση αυτή επιβεβαιώνεται από τις ηλικίες κι επαγγελματικές ιδιότητες των εκάστοτε τραυματιών ή συλληφθέντων, τα στοιχεία των οποίων δημοσιεύονταν τότε τακτικά στις εφημερίδες.
Διαπιστώνεται μάλιστα μια αυξανόμενη συμμετοχή της μαθητικής και (κυρίως) της εργατικής νεολαίας, που στη μεγάλη έκρηξη των οδομαχιών του 1955-56 αποσπά σαφώς την πρωτοκαθεδρία από τη φοιτητική.
Η αμηχανία των αρχών απέναντι σ’ αυτό το (φαινομενικά «εθνικόφρον») νεανικό ξέσπασμα, κατά την αρχική ιδίως φοιτητική φάση του, αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στην επίσημη ανακοίνωση των εισαγγελέων για τα επεισόδια του συλλαλητηρίου της 19/1/1952:
«Αντελήφθημεν την αξιέπαινον ψυχραιμίαν των αστυνομικών οργάνων κατά τας εξορμήσεις των διαδηλωτών διά ξύλων, λίθων και άλλων αντικειμένων. Είδομεν τους διαδηλωτάς να επιτίθενται κατά των πυροσβεστικών αντλιών, να αποκόπτουν τους σωλήνας των καταβρεκτήρων και να χειροδικούν κατά των πυροσβεστών. Η αστυνομική δύναμις επέδειξε την προσήκουσα ψυχραιμίαν, παρά τας βιαιοπραγίας και την βιαιότητα των διαδηλωτών. Και τα πράγματα ούτω δεν εξετραχύνθησαν, ώστε να επιβληθούν κυρώσεις. Διά τον λόγον δε ούτον, ουδεμία ποινική δίωξις ησκήθη εναντίον ουδενός. Μερικοί συλληφθέντες ως πρωταίτιοι εκ των διαδηλωτών αφέθησαν ελεύθεροι» («Ελευθερία» 20/1/52).
Στο ίδιο μήκος κύματος, μια τετραετία αργότερα, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος θα εκφράσει στη Βουλή (5/4/1956) τον φόβο πως η νεολαία κινδύνευε πλέον να εθιστεί«να ρίπτη λίθους ες τας κεφαλάς των επίσης ευχομένων την ένωσιν ανδρών των Σωμάτων Ασφαλείας» (Ιωάννης Στεφανίδης, «Εν ονόματι του έθνους», Αθήνα 2010, σ. 181).
Σε μια εποχή που ακόμη και η απλή διατύπωση κοινωνικά ριζοσπαστικών απόψεων μπορούσε να σε στείλει στα κάτεργα με το Ν. 509 και τα ξερονήσια γέμιζαν από «επικίνδυνους» πολίτες με απλές διοικητικές αποφάσεις των Επιτροπών Δημοσίας Ασφαλείας, η έννομη καταστολή αυτής της έκρηξης παρέμεινε εντυπωσιακά ήπια:μεγάλο ποσοστό των συλληφθέντων δεν οδηγείται καν στον εισαγγελέα, τα δε δικαστήρια συχνά αθωώνουν όσους διώκονται ως «πρωταίτιοι».
Φως φανάρι πως η Δικαιοσύνη, μολονότι τυφλή, διέθετε αυξημένη ευαισθησία απέναντι στα εθνικά χρώματα που νομιμοποιούσαν αυτήν ειδικά την εκδοχή συλλογικής «ανταρσίας».
Ορατή είναι πάντως μια σταδιακή σκλήρυνση των διωκτικών αρχών, με καθοριστική τομή το πολύνεκρο συλλαλητήριο της 9ης Μαΐου 1956 και τη συνακόλουθη διακήρυξη του Καραμανλή ότι στο εξής θα πατάσσει αμείλικτα «πάσαν αναρχικήν εκδήλωσιν».
Εκτοτε οι δημόσιες συγκεντρώσεις για το Κυπριακό απαγορεύτηκαν πλήρως, κάθε δε σχετική απόπειρα καταστελλόταν στη γέννησή της από την αστυνομία.
«Συλλαλητήριο έχει να γίνει από το 1956», θυμίζει χαρακτηριστικά η «Πανσπουδαστική» της 26/11/1958, εν όψει της τελευταίας άκαρπης απόπειρας για παρόμοια διοργάνωση.
Οδωνύμια και σπασμένα τζάμια
Επάνω: 4/3/53, Κάτω: 14/12/1954 |
Το ρεπερτόριο των συγκρούσεων παρέμεινε λίγο-πολύ σταθερό σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας.
Οι διαδηλωτές βρίσκονται αντιμέτωποι με την αστυνομία, είτε όταν επιχειρούν να φτάσουν στην αγγλική πρεσβεία, που παραμένει απροσπέλαστη, είτε όταν απλώς επιχειρούν να διαδηλώσουν σπάζοντας κάποια γενική απαγόρευση.
Για τη διάλυση του πλήθους, οι αστυνομικοί χρησιμοποιούν κλομπ, καδρόνια και πυροσβεστικές αντλίες, ενίοτε δε καταφεύγουν σε πετροπόλεμο με τους διαδηλωτές.
Δακρυγόνα δεν χρησιμοποιούνται καθόλου, μολονότι τουλάχιστον μία φορά ανακοινώθηκε πως «εδόθη εντολή χρησιμοποιήσεώς» τους στη μηχανοκίνητη ίλη της Αστυνομίας αλλά τελικά «δεν παρέστη ανάγκη να χρησιμοποιηθούν» («Το Βήμα» 9/5/52).
Για πρώτη φορά στους αθηναϊκούς δρόμους θα πέσουν έτσι μετά την επίλυση του Κυπριακού, στην πρώτη μεγάλη διαδήλωση των οικοδόμων (1/12/1960).
Οι διαδηλωτές, από την πλευρά τους, χρησιμοποιούν τα κοντάρια των πλακάτ, νεράντζια, πέτρες και κάθε λογής οικοδομικά υλικά που βρίσκουν στα γιαπιά της πρώιμης -ακόμη- «ανοικοδόμησης» του κέντρου.
14/12/1954 | ΑΣΚΙ
Παρά την εκτεταμένη χρήση τους προ δεκαετίας, στα Δεκεμβριανά του 1944, οι μολότοφ απουσιάζουν εδώ παντελώς.
Αστικός μύθος είναι μάλλον και τα περίφημα νεράντζια (ή πατάτες) «με ξυραφάκια»: η μόνη σχετική αναφορά που εντοπίσαμε («Εθνικός Κήρυξ» 14/3/56) αφορά όχι τη ρίψη αλλά την υποτιθέμενη ανεύρεση τέτοιων αντικειμένων «πέριξ της Ομονοίας»· η επίκλησή της όμως ως επιχείρημα για τη ματαίωση του συλλαλητηρίου της 12/3/1956 επιτρέπει κάθε αμφιβολία για την αυθεντικότητα της είδησης.
Με την πρεσβεία εκτός βολής, ως υποκατάστατα για το ξέσπασμα της οργής των διαδηλωτών χρησιμοποιήθηκαν το Μετοχικό Ταμείο Στρατού (έδρα των ξένων στρατιωτικών αποστολών), η Βιβλιοθήκη της USIS στη Σταδίου, τα γραφεία της British Airways κι άλλων αγγλικών εταιρειών, τα ξενοδοχεία «Ακροπόλ Παλλάς» (έδρα Αγγλοσαξόνων στρατιωτικών) και «Μεγάλη Βρετανία», ακόμη και καταστήματα με αγγλικά ονόματα ή και αγγλόγλωσσες -απλώς- ταμπέλες.
9/5/1956 | ΑΣΚΙ
Στο αποκορύφωμα του 1956 το ζαχαροπλαστείο «Πικαντίλλυ» θα μετονομαστεί έτσι προσωρινά σε «Κύπρος-Μπαρ» και το «Βικτώρια» σε «Λευκωσία», η δε «Μεγάλη Βρετανία» θα καλύψει καλού-κακού τις πινακίδες της με μπόλικες γαλανόλευκες.
Λιγότερο βραχύβια αποδείχθηκε η αποκατάσταση του παλιού ονόματος της οδού Σταδίου, που μετά τα Δεκεμβριανά είχε μετονομαστεί σε «Οδό Τσώρτσιλ»· το πρώτο ξήλωμα των σχετικών πινακίδων από διαδηλωτές καταγράφεται στις 20/1/1952, ενώ η τελευταία καταστράφηκε στις 20/8/1954.
Πάνω απ’ όλα, στο στόχαστρο των διαδηλωτών μπήκαν πάντως τα (ιδιωτικά) τραμ, τρόλεϊ και κίτρινα λεωφορεία της αγγλικής εταιρείας «Power & Traction» – ο μονοπωλιακός έλεγχος της οποίας πάνω στην ηλεκτροδότηση της χώρας, έργο του δικτάτορα Πάγκαλου και του «δημοκράτη» (ακόμη) υπουργού Συγκοινωνιών Ιωάννη Μεταξά, αποτελούσε το κατεξοχήν (τότε) σύμβολο ημιαποικιακής απομύζησης της ελληνικής κοινωνίας από το ξένο κεφάλαιο.
Αρχής γενομένης στις 20/8/1954, ο συστηματικός λιθοβολισμός των οχημάτων της «Πάουερ» συνοδεύει σχεδόν κάθε «εκτροπή» δημόσιας εκδήλωσης για το Κυπριακό.
Για προληπτικούς λόγους θα επιβληθεί ως εκ τούτου η απόσυρσή τους από τους δρόμους, «κατόπιν παρακλήσεως της Αστυνομίας», σε τεταμένες εθνικές επετείους («Αυγή» 28/10/1955) ή μετά την εκτόπιση του Μακαρίου («Τα Νέα» 10/3/1956).
Λιγότερο προφανής είναι η ερμηνεία των σπασμένων «υαλοπινάκων» κάθε λογής καταστημάτων του κέντρου που καταγράφονται ακόμη και στον φιλικό προς τους διαδηλωτές Τύπο – όχι μόνο ως παράπλευρες απώλειες των οδομαχιών, αλλά και ως συνειδητοί στόχοι.
Λευκοί και Μάου Μάου
Πληγωμένη εθνικοφροσύνη ή ευκαιρία για ανταπόδοση των οφειλών του εμφυλίου; | Τ. ΤΡΙΚΚΑΣ, ΕΔΑ 1951-1967 (Αθήνα 2009)
Αν οι λόγοι που υπαγόρευσαν στην κυνηγημένη μετεμφυλιακή Αριστερά τη συμμαχία της στο πεζοδρόμιο με δυνάμεις της εθνικιστικής ακροδεξιάς είναι απόλυτα κατανοητοί, δεν συμβαίνει το ίδιο με την πολιτική κληρονομιά αυτής της ώσμωσης.
Εν ονόματι του αγώνα κατά των Αγγλων αποικιοκρατών, παραδοσιακά ακροδεξιά ιδεολογήματα (όπως η υποτιθέμενη «ανωτερότητα» του ελληνικού έθνους) νομιμοποιήθηκαν λ.χ. σαν εκδοχές ενός «στρεβλού» -τάχα μου- αντιιμπεριαλισμού.
«Οι Κύπριοι δεν είναι Μάου Μάου», διαβάζουμε σε χαρακτηριστικό πλακάτ του ΕΦΑΣ (27/10/1955), απροκάλυπτα περιφρονητικό για το αντιαποικιακό αντάρτικο της Κένυας – μαχητικότατο μεν, πλην όμως όχι εκπορευόμενο από πρωτοκλασάτους εκπροσώπους της λευκής φυλής με χιλιόχρονη Ιστορία πίσω τους.
Ακόμη προβληματικότερη αποδείχθηκε η σχετικοποίηση της διαχωριστικής γραμμής μεταξύ αντίστασης και δωσιλογισμού, που είχε χαραχτεί με αίμα τα προηγούμενα χρόνια.
Εν έτει 1958 η ΕΔΑ θα στηρίξει έτσι εκλογικά στην Αρκαδία τον πρώην χιτλερικό Τουρκοβασίλη, κατά των υποψηφίων του «μειοδότη» Καραμανλή.
Ακόμη πιο εύγλωττη είναι η άνεση με την οποία άνθρωποι που επί Κατοχής είχαν κηρύξει δημόσια τη νομιμοφροσύνη προς τον κατακτητή, δήλωναν πλέον δικαιωμένοι για εκείνη τους τη στάση: «Παραφωνία αποτελούσες και τότε, που όλοι καλλιεργούσαν την αντίσταση, αν τολμούσες εσύ να σκεφθής ότι δεν μας ήταν απαραίτητο να κάψουμε το καλύβι μας για χάρη της Αγγλίας», διαβάζουμε π.χ. σε χρονογράφημα του Παύλου Παλαιολόγου, την επαύριο της εκτόπισης του Μακαρίου («Βήμα» 11/3/1956).
«Το κάψαμε όμως. Ηρθε και η απελευθέρωση. Χαρές και πανηγύρεις. Ηρθαν όμως μαζί της και τα Δεκεμβριανά, μας ήρθε και ο Συμμοριτοπόλεμος, καρποί όλα της αντιστάσεως που η Αγγλία ενέπνευσε και η Αγγλία χρηματοδότησε».
≃≃≃≃≃≃≃≃≃≃≃≃≃≃≃≃≃≃≃≃
1951
➧ 22 Νοεμβρίου: Πρώτη φοιτητική συγκέντρωση για το Κυπριακό στα Προπύλαια, με πρωτοβουλία της ΠΕΚΑ. Παρά την απαγόρευσή της από την αστυνομία, η τελευταία δεν επενέβη.
Απόπειρα πορείας προς τον Αγνωστο Στρατιώτη διαλύεται διά ροπάλου με εντολή εισαγγελέα. Μερίδα των φοιτητών, «μεταξύ των οποίων, κατά τας αστυνομικάς αναφοράς, είχον διεισδύσει και κομμουνιστικά στοιχεία» («Βήμα» 23/11), κατευθύνεται στην Ομόνοια αλλά διαλύεται από τις αστυνομικές αντλίες.
Ο υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ρέντης ξεκαθαρίζει ότι «θέματα εθνικής πολιτικής δεν δύνανται να αποτελούν αντικείμενον διαχειρίσεως από τα πεζοδρόμια».
1952
➧ 19 Ιανουαρίου: Μεγάλη συγκέντρωση της ΠΕΚΑ στα Προπύλαια. Ανάγνωση μηνύματος του αρχιεπισκόπου από τον Γ.Γ. της ΠΕΕΚ (μετέπειτα χουντικό αρχιεπίσκοπο) Ιερώνυμο Κοτσώνη. Πορεία 10.000 σπουδαστών προς τον Αγνωστο Στρατιώτη, όπου ψάλλεται ο εθνικός ύμνος. Απόπειρα συνέχισης προς την αγγλική πρεσβεία ανακόπτεται στη Β. Σοφίας με κλομπ και αντλίες.
Οι διαδηλωτές αντεπιτίθενται με ξύλα, πέτρες και νεράντζια, σχίζουν τα λάστιχα των αντλιών, καίνε πορτρέτα του Τσόρτσιλ, σπάνε τα τζάμια του ΜΤΣ και τα παρκαρισμένα εκεί αγγλικά τζιπ. Τραυματίες 15 πολίτες και 5 αστυνομικοί, 3 συλλήψεις αλλά καμιά ποινική δίωξη.
➧ 8 Μαΐου: Συλλαλητήριο της ΠΕΕΚ στην Ομόνοια, με συμμετοχή 50-60.000 ατόμων και μοναδικό ομιλητή τον αρχιεπίσκοπο Σπυρίδωνα. Παρά τις συστάσεις του τελευταίου να διαλυθούν, 2.000 νέοι επιχειρούν πορεία προς την αγγλική πρεσβεία μέσω Σταδίου και χτυπιούνται από την αστυνομία στο ύψος της Κοραή. Πετροπόλεμος και άγριοι ξυλοδαρμοί, όχι μόνο διαδηλωτών αλλά και περαστικών.
Επίσημος απολογισμός: 5 διαδηλωτές και 15 αστυνομικοί τραυματίες. «Οι συλληφθέντες, 38 τον αριθμόν, ωδηγήθησαν εις την Γεν. Ασφάλειαν διά να εξακριβωθή ποίοι εξ αυτών έχουν φάκελλον κομμουνιστού» - τελικά κρατήθηκαν τρεις («Ελευθερία» 9/5).
➧ 4 Ιουλίου: «Βωβή διαμαρτυρία» για την Κύπρο, με κάλεσμα της ΠΕΕΚ, με κλείσιμο όλων των πολιτών στα σπίτια τους μεταξύ 8-9 π.μ.
1953
➧ 4 Μαρτίου: Συλλαλητήριο της ΠΕΚΑ στα Προπύλαια, επ’ ευκαιρία της παρουσίας του Μακαρίου στην Αθήνα, με συμμετοχή 5.000 φοιτητών.
Απόπειρα πορείας καταλήγει σε τρίωρες συγκρούσεις με νεράντζια και υλικά οικοδομών από παρακείμενο γιαπί.
Επίσημος απολογισμός: 45 αστυνομικοί και 23 διαδηλωτές τραυματίες, 34 συλληφθέντες, από τους οποίους κρατήθηκαν 8 «γνωστοί διά την κατά το παρελθόν κομμουνιστικήν δράσιν των» («Βήμα» 5/3).
Ειρήνευση με προσωπική παρέμβαση του Μακαρίου, που υποσχέθηκε να μεσολαβήσει για απελευθέρωση των συλληφθέντων («Αυγή» 5/3).
1954
➧ 19 Μαρτίου: Συλλαλητήριο 1.000 μαθητών της Ρόδου καταλήγει σε συγκρούσεις με τη χωροφυλακή και λιθοβολισμό του εκεί αγγλικού προξενείου. Δημόσια καταδίκη των επεισοδίων από τον πρωθυπουργό Παπάγο: «Οι άπειροι αυτοί νέοι θα έπρεπε να γνωρίζουν ότι τα εθνικά αισθήματα δεν γίνονται σεβαστά όταν εκδηλούνται δι’ απρεπών χειρονομιών».
Στην Αθήνα, 50 φοιτητές επιχειρούν να εμποδίσουν διάλεξη Βρετανού δημοσιογράφου περί ΝΑΤΟ στα γραφεία του Αγγλοελληνικού Συνδέσμου.
➧ 20 Αυγούστου: Απογευματινό συλλαλητήριο της ΠΕΕΚ στο Σύνταγμα υπέρ της επίσημης ελληνικής προσφυγής στον ΟΗΕ, με ομιλητή τον αρχιεπίσκοπο και συμμετοχή 150.000 πολιτών.
Δίωρες οδομαχίες στο κέντρο της Αθήνας (8-10 μ.μ.), ανάμεσα σε χιλιάδες διαδηλωτές και 1.500 αστυνομικούς που εμπόδισαν πορεία προς την αγγλική και αμερικανική πρεσβεία.
Οδόφραγμα στη συμβολή Β. Σοφίας και Ακαδημίας, σπάσιμο βιτρινών και επιθέσεις σε τραμ και λεωφορεία της βρετανικής εταιρείας «Πάουερ».
Επίσημος απολογισμός: 28 αστυνομικοί και 24 διαδηλωτές τραυματίες, 36 συλληφθέντες «εκ των οποίων θα κρατηθούν μόνον όσοι ετραυμάτισαν αστυνομικούς ή έχουν φάκελλον εις την Γενικήν Ασφάλειαν ως κομμουνισταί» («Βήμα» 21/8). Εξίσου μεγάλο συλλαλητήριο και μικρο-επεισόδια στη Θεσσαλονίκη.
➧ 14 Δεκεμβρίου: Συλλαλητήριο της ΠΕΚΑ στα Προπύλαια για την απόρριψη από τις ΗΠΑ της ελληνικής προσφυγής στον ΟΗΕ. Πορεία στο Σύνταγμα μέσω Σταδίου αναχαιτίζεται στη Β. Σοφίας και ακολουθούν τετράωρες συγκρούσεις (12-4 μ.μ.) με νεράντζια, πετροπόλεμο και αντλίες κατά μήκος της Πανεπιστημίου.
Επίθεση στο ΜΤΣ διαδηλωτών που «θρυψάλιασαν τα τζάμια του Μεγάρου» και αχρήστευση μιας πυροσβεστικής αντλίας.
«Για πρώτη φορά σε παρόμοια εκδήλωσιν εκακοποιήθησαν [από αστυνομικούς] οι περισσότεροι από τους παρισταμένους συντάκτας των εφημερίδων» («Αυγή» 15/12).
Επίσημος απολογισμός: 24 αστυνομικοί και 38 «ιδιώται» τραυματίες, 16 συλληφθέντες – από τους οποίους 3 παραπέμφθηκαν σε δίκη κι αθωώθηκαν (14/1/55).
1955
21/1/1955 |
➧ 27 Οκτωβρίου: Συγκέντρωση της Ενώσεως Φοιτητών Ανωτάτων Σχολών (ΕΦΑΣ) στην Ιπποκράτους καταλήγει μετά τη μαθητική παρέλαση σε πορεία 10.000 νέων προς το Πεδίον του Αρεως, για κατάθεση στεφάνου στον ανδριάντα του... βασιλιά Κωνσταντίνου.
Το δρομολόγιο αυτό προέκυψε σε συνεννόηση των οργανωτών με τον υφυπουργό Ασφαλείας («Ελευθερία» 28/10), προκάλεσε όμως αντιδράσεις ως «ευνουχισμός της διαμαρτυρίας» («Αυγή» 28/10).
Δύο χιλιάδες άλλοι διαδηλωτές επιχειρούν πορεία προς τις πρεσβείες και συγκρούονται με την αστυνομία στο Σύνταγμα και στα Χαυτεία.
Δίωρες οδομαχίες στην Πατησίων, όταν η αστυνομία προσπάθησε να εμποδίσει τους διαδηλωτές να επιστρέψουν από το Πεδίον του Αρεως στο κέντρο, και λιθοβολισμός του «Ακροπόλ Παλλάς».
Βραδινή φοιτητική εκδήλωση στην «Ιριδα» εξελίσσεται σε πορεία, που διαλύεται από την αστυνομία στην Πανεπιστημίου. Με εντολή Καλαντζή δεν δημοσιεύονται -για πρώτη φορά- τα ονόματα τραυματιών και συλληφθέντων. Απόλυση των συλληφθέντων με εντολή Καραμανλή.
➧ 28 Οκτωβρίου: Διαδηλώσεις σε όλο το κέντρο, από την 3η Σεπτεμβρίου μέχρι το Κολωνάκι, και πολύωρες συγκρούσεις με την αστυνομία μετά το τέλος της στρατιωτικής παρέλασης.
Λιθοβολισμός του ΜΤΣ, των γραφείων αγγλικής πετρελαϊκής εταιρείας στην πλατεία Καρύτση, του ξενοδοχείου «Ακροπόλ Παλλάς», διαφόρων καταστημάτων και οχημάτων της «Πάουερ».
Επίσημος απολογισμός: 25 αστυνομικοί και 38 πολίτες τραυματίες, πάνω από 100 συλληφθέντες (οι 27 στον εισαγγελέα, που άσκησε διώξεις και τους άφησε ελεύθερους).
➧ 1 Νοεμβρίου: Αυθόρμητη μαθητική διαδήλωση στην Πάτρα για το Κυπριακό καταλήγει σε σφοδρές συγκρούσεις 5.000 πολιτών, «εκ της εργατικής κυρίως τάξεως», με την αστυνομία.
Οδοφράγματα, καταστροφή της Βρετανικής Ακαδημίας και λιθοβολισμός της USIS. Χρήση θωρακισμένων οχημάτων κατά των διαδηλωτών και τραυματισμός 15χρονου μαθητή από αστυνομική σφαίρα.
Επίσημος απολογισμός: 51 αστυνομικοί και πάνω από 50 πολίτες τραυματίες, 53 συλληφθέντες (οι 14 μαθητές).
1956
11/3/1956 |
➧ 12 Μαρτίου: Ματαίωση προγραμματισμένου συλλαλητηρίου της ΠΕΕΚ, για την εκτόπιση του Μακαρίου στις Σεϊχέλες, προκειμένου να αποφευχθεί η μετατροπή του «εις ευρείας τρομοκρατικάς ταραχάς» από «όργανα εχθρικών επιδιώξεων».
Προηγήθηκε κυβερνητική απόφαση απαγόρευσής του, ύστερα από ένα τριήμερο οδομαχιών κι άλλων βίαιων επεισοδίων σε διάφορα σημεία της Ελλάδας:αναμετρήσεις φοιτητών με θωρακισμένα της χωροφυλακής και του στρατού στη Θεσσαλονίκη (9-10/3), ολοσχερής καταστροφή του βρετανικού προξενείου στο Ηράκλειο από 7.000 διαδηλωτές (10/3), καθημερινές διαδηλώσεις και λιθοβολισμοί κτιρίων που στέγαζαν επιχειρήσεις βρετανικής ιδιοκτησίας ή επωνυμίας στην Αθήνα (9-11/3), ακόμη κι ελληνοτουρκικός πετροπόλεμος στην Κομοτηνή (10/3).
Σποραδικές απογευματινές μικροδιαδηλώσεις και ξυλοκόπημα από την αστυνομία, οι οποίες θα μετατραπούν το βράδυ σε βίαιες οδομαχίες γύρω από την Ομόνοια και το ΕΜΠ.
Επίσημος απολογισμός: 77 πολίτες και 21 αστυνομικοί τραυματίες, 151 συλλήψεις και 37 παραπομπές σε δίκη· από τους διωχθέντες, «5 είναι μαθηταί, 1 φοιτητής και οι λοιποί εργάται» («Εθνικός Κήρυξ» 14/3). Συγκρούσεις επίσης στη Ρόδο και στις Σέρρες.
10/5/1956 |
➧ 9 Μαΐου: Μαζικό συλλαλητήριο της ΠΕΕΚ στην Ομόνοια, κατά του επικείμενου απαγχονισμού των Καραολή και Δημητρίου στη Λευκωσία.
Δρακόντεια μέτρα ασφαλείας, με φύλαξη της Βουλής και των πρεσβειών από τον στρατό. Μετά την ομιλία του αρχιεπισκόπου, μερίδα διαδηλωτών ανεβαίνει τη Σταδίου και συγκρούεται επί δίωρο (4-6 μ.μ.) με την αστυνομία στο ύψος της Πεσμαζόγλου, σπάζοντας καθ’ οδόν την πρόσοψη της βιβλιοθήκης της Αμερικανικής Υπηρεσίας
Πληροφοριών και μετατρέποντας ένα αστυνομικό όχημα σε οδόφραγμα.
Επέκταση των συμπλοκών σε διάφορα σημεία του κέντρου, με επίσημο αποτέλεσμα περίπου 200 τραυματίες (οι 63 αστυνομικοί) και τρεις τουλάχιστον νεκρούς από αστυνομικές σφαίρες: Βαγγέλης Γεροντής (28 ετών, αριστερός, πλασιέ βιβλίων που ετοιμαζόταν να εκδώσει το «Φιλοσοφικό λεξικό» του Ρόζενταλ) και Φραγκίσκος Νικολάου (33 ετών, «εθνικόφρων», τεχνίτης των ΣΕΚ) στη Σταδίου, Γιάννης Κωνσταντόπουλος (21 ετών) στη γωνία Ιπποκράτους και Διδότου.
Από σφαίρα συναδέλφων του χτυπήθηκε, προφανώς κατά λάθος, και ο αστυφύλακας Κων/νος Γιαννακούρης που ξεψύχησε στις 18/5. Η κυβερνητική προπαγάνδα απέδωσε το μακελειό σε πυρά διαδηλωτών, «κομμουνιστών ή πρακτόρων ξένης δυνάμεως», ενώ η «Αυγή» δημοσίευσε φωτογραφίες αστυνομικών με περίστροφα ανά χείρας και συναφείς καταθέσεις εθνικοφρόνων αυτοπτών μαρτύρων.
Ως φονιάς του Κωνσταντόπουλου προφυλακίστηκε επί δίμηνο ο αστυνόμος Ηλίας Αντωνόπουλος (14/5-13/7), αθωώθηκε όμως από το δικαστήριο με το σκεπτικό πως η μοιραία σφαίρα «εξοστρακίστηκε» (10/11/1956).
Για τους υπόλοιπους φόνους, βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών αποφάνθηκε ότι παρόμοια «αμυντική» οπλοχρησία από όργανα της τάξης «δεν είναι κατακριτέα» («Ελευθερία» 17/7/1956).
1957
➧ 14 Μαρτίου: Συγκέντρωση 2.000 φοιτητών στα Προπύλαια για τον απαγχονισμό του Ευαγόρα Παλληκαρίδη. Διαδοχικές απόπειρες πορείας αποκρούονται από την αστυνομία.
Τραυματίες 5 φοιτητές και 1 αστυνομικός, 10 συλληφθέντες που αφέθηκαν ελεύθεροι. Σοβαρότερες συγκρούσεις στη Θεσσαλονίκη, κατά την προσπάθεια μετατροπής συγκέντρωσης στην πανεπιστημιούπολη σε πορεία.
Εισβολή της χωροφυλακής στο ΑΠΘ, ξυλοδαρμοί φοιτητών μέσα στις αίθουσες και 28 συλλήψεις «πρωταιτίων».
➧ 25 Μαρτίου: Μετατροπή της επετειακής παρέλασης σε «μαχητικήν διαδήλωσιν» και δίωρες αψιμαχίες με την αστυνομία σε διάφορα σημεία του κέντρου.
Πετροπόλεμος στη Σταδίου, σπάσιμο της προθήκης της Αμερικανικής Βιβλιοθήκης κι ενός λεωφορείου της «Πάουερ». 15 συλληφθέντες που θ’ αφεθούν αργότερα ελεύθεροι.
➧ 9 Δεκεμβρίου: Εκδήλωση των κομματικών νεολαιών της αντιπολίτευσης για το Κυπριακό στο θέατρο «Ιντεάλ».
Δεξιοί κι αριστεροί έρχονται στα χέρια όταν ο εκπρόσωπος της ΕΦΕΚ, Πάτροκλος Σταύρου, δηλώνει πως «η ΕΟΚΑ μάχεται εναντίον των Τόρυδων και των Κυπρίων κομμουνιστών, οι οποίοι επρόδωσαν τον αγώνα».
Απόπειρα των αριστερών για διαδήλωση διαλύεται από την αστυνομία με 2 τραυματίες και 4 συλλήψεις.
1958
➧ 26 Νοεμβρίου: Συλλαλητήριο της Διοικούσας Επιτροπής Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθηνών (ΔΕΣΠΑ), το πρώτο για το Κυπριακό μετά τις 9/5/56, απαγορεύεται «διά λόγους δημοσίας τάξεως».
Μικροδιαδηλώσεις φοιτητών «καθ’ ομάδας» και κλεφτοπόλεμος με την αστυνομία στους γύρω δρόμους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου