Κυριακή 9 Ιουλίου 2017

Τραγουδώντας βάδιζαν μέσα στη βροχή και δεν εγκατέλειπαν τις θέσεις τους

Αγναντα, Δήμος Τζουμέρκων, Αρτα - Μιχάλης Πανάς 1939, δευτεροετής Εύελπις 
Συντάκτης: Ηλέκτρα Αντωνιάδου 

Μιχάλης Πανάς, διοικητής συγκροτήματος λόχου πολυβόλων του ΕΛΑΣ, 1943. Δύο ημερολόγια που βρέθηκαν τυχαία μετά θάνατον φέρνουν στο φως λεπτομέρειες από τη ζωή των ανταρτών, τις δυσκολίες της καθημερινότητάς τους στο βουνό, αλλά και τις μάχες με τους δύο εχθρούς: πότε τους ξένους Γερμανούς στρατιώτες, πότε τους αδελφούς Ελληνες αντάρτες του ΕΔΕΣ. Δύο ημερολόγια που γράφτηκαν πάνω στα βουνά της δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου, τα βράδια, έπειτα από τις θανάσιμες μάχες, τις εξαντλητικές πορείες, τις ταλαιπωρίες και τα κρύα που αντιμετώπισαν οι αντάρτες, με τον θάνατο να φτερουγίζει στους ώμους και τον φόβο των αντιποίνων του εχθρού στις οικογένειές τους να στοιχειώνει τη σκέψη τους. 

Δύο τετράδια που ταξίδεψαν μέσα στο γυλιό ενός στρατιώτη από κορφή σε κορφή, από χωριό σε χωριό, από τα βουνά της Φλώρινας μέχρι τις ακτές της Πρέβεζας, για να φτάσουν εβδομήντα χρόνια μετά στα χέρια μας· ντοκουμέντα μιας άγριας και ταραγμένης εποχής της σύγχρονης Ιστορίας της Ελλάδας. 

Μιχάλης Πανάς, αντάρτης του ΕΛΑΣ. Μέσα από τις βιαστικά γραμμένες αράδες των ημερολογίων του αναβιώνει η ένταση της απίστευτης περιπέτειας του ανθρώπου που, μαζί με άλλους, πήρε τα βουνά για να υπερασπιστεί την ελευθερία της πατρίδας του. 

Από τη μια οι κακουχίες της αντάρτικης ζωής, από την άλλη η νοσταλγία για τη γυναίκα που άφησε πίσω μαζί με το αγέννητο παιδί τους. 

Τα αποσπάσματα που ακολουθούν ανήκουν στα ημερολόγια του Μιχάλη Πανά από την περίοδο της ένοπλης Αντίστασης. 
Σημειώσεις από το 1ο ημερολόγιο του Μιχάλη Πανά, διοικητή του ΕΛΑΣ (1943) 


Φωτογραφία του ημερολογίου | 
Μέρος Α' 

Ο Μιχάλης Πανάς βγήκε αντάρτης στις 6 Ιουλίου του 1943, μαζί με πλήθος στρατιωτών αλλά και απλών πολιτών που εισέρρευσαν στους κόλπους των διάσπαρτων αντάρτικων κινημάτων που είχαν δημιουργηθεί σε όλη την επικράτεια. 

Γεννημένος το 1919 στo Αιτωλικό Μεσολογγίου, μεγάλωσε στην Εδεσσα και σπούδασε στη Σχολή Ευελπίδων στην Αθήνα, από όπου αποφοίτησε με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού το 1940, έτος κήρυξης του ελληνοϊταλικού πολέμου. 

Αμέσως μετά την αποφοίτησή του, η τάξη του στάλθηκε εσπευσμένα στην Ελευθερούπολη Καβάλας για την άμυνα κατά των γερμανικών στρατευμάτων που ετοιμάζονταν να εισβάλουν στη χώρα. 

Τον Σεπτέμβριο του 1942 ο Μιχάλης Πανάς παντρεύτηκε τη γυναίκα της ζωής του, Θωμαή Βαλαμίχου, κι έναν χρόνο αργότερα γεννήθηκε η κόρη τους Νανά, γεγονός που ο ίδιος πληροφορήθηκε ενώ βρισκόταν στον ΕΛΑΣ. 

Λόγω της αντιστασιακής του δράσης, οι Γερμανοί συνέλαβαν και κράτησαν για κάποιο διάστημα τη γυναίκα του Θωμαή ενώ ήταν έγκυος, σε κρατητήριο στην Εδεσσα, από όπου βγήκε ύστερα από παρέμβαση του μητροπολίτη Εδέσσης Παντελεήμονα, κατά κόσμον Γεώργιου Παπαγεωργίου. 

Μετά τη βασική του εκπαίδευση στον ΕΛΑΣ, ο Μιχάλης Πανάς ορίστηκε στρατιωτικός διοικητής μιας από τις τρεις ομάδες του συγκροτήματος πολυβόλων του ΙΙ/27 Τάγματος Πεζικού, στο υπαρχηγείο του ΕΛΑΣ στο Σινιάτσικο (ή Ασκιο, βουνό μεταξύ Καστοριάς και Κοζάνης). 
Η μάχη της Γιάγκοβας 


Τα θεμέλια της γέφυρας της Γιάγκοβας σήμερα. Στο βάθος, η Εγνατία Οδός | 

Η πρώτη μάχη που περιγράφεται στο πρώτο ημερολόγιο δίνεται στη γέφυρα της Γιάγκοβας, βορειοανατολικά των Γρεβενών και μεταξύ Κοκκινιάς και Πολύδενδρου, στις 31 Αυγούστου του 1943. 

Δύο ομάδες ανταρτών διατάσσονται να συγκλίνουν στο σημείο της μάχης, ετοιμαζόμενοι για επίθεση: 

«31η Αυγούστου: Στις 2.30 πρωινή διετάχθη το Συγκρότημα να κινητοποιήση δύο ομάδες, μία στο Συγ/μα (σ.σ. συγκρότημα) Καραθανάση, μία στο Συγ/μα Ορφανού (Παπαφλέσα). 

Αποστολή των ομάδων να καλύψουν μαζύ με το Συγ/μα το αριστερόν του αρχηγείου Πιερίων, το οποίον στις 6.30 θα επιτεθή εις την γέφυραν Γιάγκοβας. [...] 

Επικεφαλής της ομάδος Υφαντή ο Συγ/ρχης (σ.σ. συγκροτηματάρχης) Κακατσής, επικεφαλής της ομάδος Πετρόμπεη ο Ανθ/γός Πανάς. 

»Στις 6.30 ήρχισε η επίθεσις. Μετά 10 βολών δικών μας, όλμων, ριπής πολυβόλων ήρχισαν οι Γερμανοί να βάλλουν με όλμους και πολυβόλα. Το αρχηγείον Πιερίων εχτύπησε τους Γερμανούς την στιγμήν που ετοιμάζοντο να επιτεθούν και αυτοί με 11 αυτοκίνητα, ένα πολυβόλο, έναν όλμον εντεύθεν της γέφυρας. 

Η μάχη διήρκησε επί τριήωρου οπότε οι Γερμανοί ηναγκάσθησαν να συμπτηχθούν εκείθεν της γέφυρας, αφήνοντας στο πεδίον της μάχης δυο αυτοκίνητα, νεκρούς, τραυματίας, λοιπόν υλικόν. 

Στις 9.30 ήρχισε να βάλλει το Γερμανικόν πυροβόλον από θέσης εκείθεν της γέφυρας. Η βολή ασταθής και το πρώτο βλήμα έπεσε εις απόστασιν 300 μέτρων από την ομάδα Πετρόμπεη. [...] Αποτελέσματα 30 Γερμανοί νεκροί, αιχμάλωτοι, 3 Γερμανοί τραυματίες. Λάφυρα ένα κάρρο, τρεις ημίονοι. Απώλειαι δικές μας ένας νεκρός, ένας τραυματίας». 
Η πυρπόληση των χωριών 


Το ορόσημο Αι-Μηνά και στο βάθος το χωριό Σύδενδρο Γρεβενών | 

Ο πρώτος εμπρησμός χωριού που αναφέρει ο Μιχάλης Πανάς είναι του ταξιάρχη Γρεβενών στις 6 Σεπτεμβρίου του 1943. Θα ακολουθήσουν κι άλλοι. 

Στις 8 Σεπτεμβρίου πυρπολούνται τα χωριά Κυρακαλή, Μαυραναίοι, Ελατος, Μαυρονόρος: 

«8η Σεπτεμβρίου: Η βροχή πλημμύρισε τους δρόμους και πολύ λίγες πιθανότητες υπάρχουν να κινηθή ο εχθρός από Γρεβενά προς υψώματα. 

Η ομάς πολ/λων (σ.σ. πολυβόλων) Πετρόμπεη και το στοιχείον Πολιτίδη υπό τας Δ/γάς του Δ/τού (σ.σ. διαταγάς του διοικητού) του Λόχου Πανά τίθενται εις την διάθεσιν του Στρατηγού Καλαμπαλίκη. 

Ο εχθρός κινηθείς το πρωί έφθασε εις Κυρά Καλή την οποίαν έκαψε με διαθέσεις προς Σύδενδρον. Αρχισαν να βάλλουν οι όλμοι του συγκροτήματος και η μάχη άναψε εις το αντέρισμα Αη Λια-Σύδενδρου. [...] 

Οι όλμοι βάλλουν συνεχώς, τα πολ/λα θερίζουν τα υψώματα του Σύδενδρου. 

Ο εχθρός ευρεθείς ενώπιον μεγάλης αντιστάσεως ζητεί την υποστήριξη του πυροβολικού και των όλμων. Το εχθρικό πυρ/κό (σ.σ. πυροβολικό) βομβαρδίζει τας θέσεις μας συνεχώς. 

Αλλα τμήματα του εχθρού κινηθώντα προς Μαυραναίους έκαψαν το χωριό όπως και τα χωριά Ελατον, Μαυρονόρον και άλλα μικρότερα. 

Την 14 ώραν ο εχθρός κατορθώνει και μπαίνει στο χωριό, αρχίζει να καίη τα σπίτια ενώ τα πολ/λα και οι όλμοι σφυροκοπούν τας θέσεις των. 

»Οι αντάρτες μας πολεμούν με λύσσα, και κάθε βήμα το πληρώνη ο εχθρός μ’ αίμα. Η μάχη συνεχίζεται με πείσμα, ενώ ο εχθρός ρίχνει όλο κι άλλες δυνάμεις. Προσπαθή να κινηθή αριστερά, δεξιά μέσα από τις χαράδρες αλλά τα πολ/λα τους ανακαλύπτουν, βάλλουν. 

Οι Λόχοι με τα τρία πολ/λα κάμνουν θαύματα. Σαν είχε και τα τρία απωλεσθέντα θα μπορούσε να υποστηρίζει καλύτερα τον Λόχον πεζικού. 

Την 17 ώραν ο εχθρός επιχειρεί κυκλωτική κίνηση από Αη Γιώργη κι ανεβάζει δι’ αυτοκινήτων δύναμιν εις τα νώτα μας. Τα τμήματά μας τον ανακαλύπτουν και τον αναγκάζουν να συμπτηχθή. Η μάχη συνεχίζεται σκληρή και με πείσμα μέχρι την ώραν που βράδιασε. 

Ο εχθρός κατόρθωσε ύστερα από δέκα ώρες μάχης να φθάση εις ορόσημο Αη Μηνά. Τα τμήματά μας ευρίσκονται εις απόστασιν 400 μέτρων. 

Το σκοτάδι σταματάει την μάχην και το Τάγμα παίρνει μέτρα ασφαλείας για την νύχτα. Οι πληροφορίες δείχνουν ότι ο εχθρός παραμένει στας θέσεις. [...] 

»Ολη την νύχτα είμαστε άγρυπνοι μέσα στην λάσπη περιμένοντας τον εχθρό. Τα πολ/λα παίρνουν νέας θέσεις. 

Το στοιχείο Πολιτίδη-Παϊταρίδη εις το κέντρον του δρόμου Αμυγδαλιάς-Ροδιάς, το στοιχείον Πετρόμπεη-Μελά εις το αριστερόν του δρόμου, το στοιχείον Φούντη στέλνεται προς επιδιόρθωσιν επειδή παραμορφώθη ο επικρουστήρας από τα πολλά πυρά». 
Η Λάγκα Καστοριάς πυρπολείται στις 5 Οκτωβρίου μετά από σκληρή μάχη 

«5η Οκτωμβρίου: Αναχώρησις από Ζώνη στις 6. Αφιξη εις Οντρια στις 8.30. Δύο πολ/λα εις αμυντικήν γραμμήν κ' ένα εις εφεδρεία. Το οπλο/λο (σ.σ. οπλοπολυβόλο) εις αμυντική γραμμή. [...] 

Στις 10 άρχισε ο εχθρός να κινείται προς χωριό Λάγγα. Τα τμήματα του Τάγματος αρχίζουν να βάλλουν. Ο εχθρός πιεζόμενος από τον όλμο του Τάγματος και τα πολυβόλα αναγκάζεται να ζητήση την υποστήριξιν πυρ/κού. 

Το πυρ/κό του εχθρού αρχίζει σφοδρά πυρά. Το έδαφος πετρώδες σκορπά κάθε βλήμα σε πολλά κομμάτια. Οι άνδρες παραμένουν ακλόνητοι στας θέσεις τους. 

»Ωρα 17. Ο εχθρός μη δυνηθείς να προχωρήσει συνεχίζει τα πυρά πυρ/κών. Ανά τρεις, ανά τέσσερις σκορπίζει στας θέσεις μας τα βλήμματα. Διά πρώτην φορά ο εχθρός χρησιμοποιεί τόσο πυρ/κό. 

Ενώ βομβαρδίζει συνεχώς, οι άνδρες μας απαντούν με τα πυρά τους παραμένοντας στας θέσεις τους. Επέρχεται η νύχτα και ο εχθρός δεν μπόρεσε να μπη στο χωριό. 

Με το σκοτάδι και με τα πυρά πυρ/κού κατορθώνει να μπη και να κάψη το χωριό. Απώλειαι Λόχου 2 τραυματίαι από θραύσματα πυρ/κού». 

Οι αντάρτες κινούνται συνεχώς ακολουθώντας ή ακολουθούμενοι από τον εχθρό. 

Οι διαδρομές που διανύουν γίνονται ακόμα πιο κοπιαστικές όταν αναγκάζονται να περπατούν με τις σόλες των παπουτσιών λιωμένες. 

Στις 13 Οκτωβρίου ο Μιχάλης Πανάς και η ομάδα του φτάνουν με τα πόδια από το χωριό Δάφνη στον Πεντάλοφο Κοζάνης, στις 14 από τον Πεντάλοφο στους Φιλιππαίους Γρεβενών, στις 15 στη Βωβούσα, στις 16 στον Γρεβενίτη, στις 17 στη Μεγάλη Γότιστα, στις 18 στον Γαργαρόκαμπο «[...]μετά από μία τρομακτική πορεία μέσω απότομων βράχων». 

Στο ημερολόγιο περιγράφεται γλαφυρά η σωματική καταπόνηση σε συνδυασμό με την ψυχική θέληση των ανταρτών: 

«19 Νοεμβρίου: Ωρα 10 αναχώρησις διά Αγναντα. Η πορεία είναι τρομερή, σ’ όλο το δρόμο έχουμε βροχή και οι άνδρες ξυπόλυτοι βαδίζουν μέσα στην λάσπη. 

Στις 10 το βράδυ ύστερα από 12 ώρες πορεία φθάσαμε τσακισμένοι εις Αγναντα και εγκατασταθήκαμε εν επισταθμία. 

Η υπόδησις των ανδρών βρίσκεται σε κακά χάλια. Εν τούτοις όμως ενώ βαδίζουν σε μέρη ξυπόλυτοι, το ηθικόν είναι εξαιρετικόν και βαδίζουν τραγουδώντας». 




Η συνέχεια το επόμενο Σάββατο

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου