Θωμάς Σίδερης: Η Τουρκία μετατρέπεται σε Σιωπηλή Φυλακή

Ο Θωμάς Σίδερης είναι δημοσιογράφος και σκηνοθέτης, δημιουργός της εκπομπής Αφύλαχτη Διάβαση, μιας σειράς ραδιοφωνικών ντοκιμαντέρ που μεταδίδονται από το Πρώτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και 10 κινηματογραφικών ντοκιμαντέρ, μεταξύ των οποίων τα πολυβραβευμένα Θηλιά και Το θολό ποτάμι του Μπαασίμ. Έχει δημοσιεύσει μυθιστορήματα, διηγήματα, ιστορικές έρευνες και μαρτυρίες, μεταφράζει βιβλία, γράφει και διασκευάζει έργα για το θέατρο, αρθρογραφεί σε εφημερίδες και περιοδικά. Το τελευταίο του ντοκιμαντέρ για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία Σιωπηλή φυλακή κάνει πρεμιέρα στο efsyn.gr από 24 έως 27 Ιουλίου. Η ταινία είναι αφιερωμένη στην Ελίν Μπόλεκ του Grup Yorum, που έσβησε στην Κωνσταντινούπολη μετά από 288 ημέρες απεργία πείνας.

Συνέντευξη στη Λίτσα Φρυδά

▶ Έχετε ασχοληθεί κατ’ επανάληψη με θέματα ιστορικά και πολιτικά που αφορούν την Τουρκία. Υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος γι’ αυτό;

Έχω προσφυγική καταγωγή, μεγάλωσα σε ένα σπίτι που άκουγα τουρκικά και αφηγήσεις από την Ιωνία. Όλα αυτά με γοήτευαν, ήταν ο δικός μου μακρινός κόσμος. Αργότερα, γνώρισα την Τουρκία με τα δικά μου μάτια και ήταν μία μεταφυσική προσέγγιση. Βρισκόμουν εκεί, σε γειτονιές που είχα ζήσει, που μου φαίνονταν τόσο οικείες και γνωστές. Αλλά η κατάσταση στην πραγματικότητα ήταν εντελώς διαφορετική. Πέρα από το οικείο του χώρου, η Τουρκία ήταν μία χώρα που διαχρονικά καταπατούσε τα θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα των πολιτών της και αρνούνταν να σεβαστεί το βασικό πλαίσιο των κοινωνικών δικαιωμάτων. Τότε, άρχισα να καταλαβαίνω πως πέρα από τη δική μου χωρική προσέγγιση, υπήρχε μία άλλη Τουρκία που υπέφερε, αγωνιούσε αλλά και ονειρευόταν την κοινωνική δικαιοσύνη.

▶ Στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ σας Θηλιά παρουσιάζετε την καταπάτηση της ελευθερίας του Τύπου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία, πριν και μετά το πραξικόπημα τον Ιούλιο του 2016. Πώς βιώσατε προσωπικά όλη αυτή την κατάσταση, δεδομένου ότι ήσασταν ο ίδιος τακτικός αρθρογράφος της εφημερίδας Zaman, που το καθεστώς Ερντογάν έκλεισε;

Αρθρογραφούσα τακτικά για την Today’s Zaman και υπέγραψα το τελευταίο κείμενο πριν μπουν οι αστυνομικές δυνάμεις στο κτήριο του Ομίλου Φεζά. Έζησα την περιπέτεια των δημοσιογράφων εκείνες τις μέρες αλλά κυρίως έζησα από πρώτο χέρι όσα έζησαν μετά. Έχασαν τη δουλειά τους, άλλοι διέφυγαν στο εξωτερικό, μόνοι ή με την οικογένειά τους και άφησαν πίσω τους τα πάντα προκειμένου να γλιτώσουν τη φυλακή. Έγινα μάρτυρας ανθρώπινων τραγωδιών. Κάποιους από αυτούς τους συνάντησα αργότερα στην Ευρώπη και ήταν τεράστια η χαρά που βρισκόμασταν ξανά. Άνθρωποι κυνηγημένοι που προσπαθούσαν να μαζέψουν τα κομμάτια της ζωής τους, που όμως αισθάνονταν χαρούμενοι επειδή ήταν μακριά και ελεύθεροι.

Μέχρι σήμερα κουβαλώ το βάρος τους. Ο Οσμάν, διευθυντής φωτογραφίας της ταινίας, βρίσκεται φυλακισμένος στις φυλακές υψίστης ασφαλείας του Κιρκλαρελί από το 2017.

Αν θα επέλεγα μόνο έναν λόγο για να δει κάποιος αυτήν την ταινία είναι η αυτοθυσία των δύο μελών της μουσικής κολεκτίβας Grup Yorum και ο τρόπος που δικαιολογούν τη στάση τους

▶ Η νέα σας ταινία Σιωπηλή φυλακή βασίζεται σε αδημοσίευτο υλικό από τη Θηλιά αλλά και σε νέο υλικό τεκμηρίωσης και συνεντεύξεις, μία έρευνα που ξεπερνά σε διάρκεια τα 10 χρόνια για την Τουρκία. Τι πραγματεύεστε σ’ αυτήν;

Ξεκίνησα το 2010 εστιάζοντας στο πογκρόμ των τουρκικών αρχών σε βάρος κυρίως κουρδικών και αριστερών εφημερίδων. Αλλά υπήρχε και η αρμενική εφημερίδα Agos, ένα ξεχωριστό έντυπο που εξέδιδε ο Χραντ Ντινκ. Το γεγονός που με συγκλόνισε ήταν η δολοφονία του Χραντ Ντινκ το 2007. Για περίπου τρία χρόνια σκεφτόμουν μία ταινία γι’ αυτόν τον σπουδαίο Αρμένιο δημοσιογράφο. Η εισαγγελική έρευνα υποτίθεται ότι βρισκόταν σε εξέλιξη αλλά στην ουσία δεν γινόταν τίποτα. Υπήρχε μόνο διάθεση για συγκάλυψη.

Καθώς προχωρούσε η έρευνα, κατανοούσα όλο και καλύτερα ότι η Τουρκία ως χώρα δεν μπορούσε να αποδεχτεί τις διαφορετικές ταυτότητες που υπήρχαν διάχυτες στο εσωτερικό της. Ήταν η εποχή που το κεμαλικό δόγμα ξέφτιζε και αναδυόταν η παντοδυναμία του Ερντογάν. Μια ολόκληρη χώρα έκανε μία τεράστια στροφή προς τον συντηρητισμό. Μετά το 2013, τα πάντα έμοιαζαν διαφορετικά. Το βαθύ σκάνδαλο κυβερνητικής διαφθοράς τον Δεκέμβριο του 2013, οι αποκαλύψεις κυρίως της κεμαλικής εφημερίδας Τζουμχουριέτ για συναλλαγή των τουρκικών αρχών με τον ISIS και η προσπάθεια του κυβερνώντος κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης να ελέγξει πλήρως τα μέσα ενημέρωσης, είναι απλώς εκφάνσεις του ίδιου φαινομένου, που βρίσκεται σε εξέλιξη.

Το 2014 ο Ερντογάν εφάρμοσε για πρώτη φορά μία μέθοδο, που στη συνέχεια θα αποδειχθεί προσφιλής: Διορισμός κυβερνητικών διαχειριστών, δηλαδή δοτών συμβούλων σε διοικήσεις μέσων ενημέρωσης, αρχίζοντας από τον όμιλο Ιπέκ και προχωρώντας στον όμιλο Φεζά. Στη συνέχεια διόρισε δικούς τους δημάρχους σε κουρδικές περιοχές, δικούς του πρυτάνεις κλπ.Ο Θωμάς Σίδερης με τους δημοσιογράφους της εφημερίδας «Μπιργκούν», Ονούρ Ερέμ και Μπαρίς Ιντσέ

Το πραξικόπημα του 2016, αν και στην ιστορία έμεινε ως «αποτυχημένο», στην πραγματικότητα εκπλήρωσε τους ευσεβείς πόθους του Ερντογάν. Αλλαγή του συντάγματος και του πολιτεύματος και ασφυκτικός έλεγχος σε ό,τι υπάρχει μέσα στο κράτος και γύρω από αυτό. Η παλιά αστική τάξη που αντλούσε δύναμη και κύρος από το κεμαλικό μοντέλο, έδωσε τη θέση της σε μία τάξη ευνοούμενων του ΑΚΡ.

Η Σιωπηλή Φυλακή παρουσιάζει αυτές ακριβώς τις μεταβολές της τουρκικής κοινωνίας τα τελευταία δέκα χρόνια μέσα από συγκεκριμένες περιπτώσεις καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι η ταινία προσπαθεί να απαντήσει τι σημαίνει να είσαι δημοσιογράφος στην Τουρκία, τι σημαίνει να είσαι γυναίκα ή ΛΟΑΤΚΙ+, τι σημαίνει να είσαι Κούρδος, Αρμένιος, αλεβίτης ή άθεος, τι σημαίνει να είσαι πρόσφυγας σε μία χώρα που διαχρονικά καταπατά με τον πιο εμφατικό τρόπο τα δικαιώματα των πολιτών της.

▶ Στη Σιωπηλή φυλακή παρουσιάζεται και η τελευταία συνέντευξη της τραγουδίστριας Ελίν Μπόλεκ μέλους του επαναστατικού μουσικού συγκροτήματος Grup Yorum, στο σπίτι της, λίγες εβδομάδες πριν φύγει από τη ζωή έπειτα από 288 ημέρες απεργίας πείνας. Θέλετε να μας πείτε δυο λόγια γι’ αυτό;

Μετά την αποχώρηση της Τουρκίας από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, άρχισα να δουλεύω ένα κομμάτι που είχα αφήσει έξω από τη Θηλιά και αφορούσε στα δικαιώματα των τρανς. Μετά, σκέφτηκα ότι είχα το υλικό που μου έστειλε η μητέρα της Ελίν Μπόλεκ αλλά και συνεντεύξεις που πήρα στο εξωτερικό μετά το 2018 και παλιότερο υλικό που δεν είχε αξιοποιηθεί. Έτσι, άρχισα σιγά σιγά να χτίζω το ντοκιμαντέρ χωρίς να υπάρχει ακόμη τότε ένας συγκεκριμένος σεναριακός καμβάς. Αλλά για μένα ήταν μια διαδικασία λυτρωτική, Κατάφερα να αρθρώσω όλα όσα κουβαλούσα τα τελευταία χρόνια και με έπνιγαν για την κατάσταση στην Τουρκία.

Αλλά, αν θα επέλεγα μόνο έναν λόγο για να δει κάποιος αυτή την ταινία, προσπερνώντας όλες τις επιμέρους εκφάνσεις εξευτελισμού της ανθρώπινης ύπαρξης, είναι η αυτοθυσία των δύο μελών της μουσικής κολεκτίβας Grup Yorum και ο τρόπος που δικαιολογούν τη στάση τους, μόνο λίγες εβδομάδες πριν φύγουν από τη ζωή ύστερα από πολύμηνη απεργία πείνας. Η σχέση που δημιουργήθηκε με το Grup Yorum ήδη από την προηγούμενη ταινία, με έχει σημαδέψει

ΠΗΓΗ ΠΡΙΝ