Ο Αλλος σαν εχθρός ή σχόλιο για την ξενοφοβία

AP Photo/Alessandra Tarantino

Ο Αλλος σαν εχθρός ή σχόλιο για την ξενοφοβία

Βασίλης Νιτσιάκος*

Ο εχθρός. Τι να ‘ναι ο εχθρός; Μην είναι κάποιος που σε μισεί; Μην είν’ αυτός που δεν σε θέλει; Μην είν’ εκείνος που μισείς εσύ; Τι είναι ο εχθρός; Εχθρός είναι όποιος δεν είναι φίλος; Είναι όποιος δεν είναι δικός; Είναι ο ξένος; Και ξένος; Τι είναι ο ξένος; Ξένος είναι ο άγνωστος; Ο άλλος; Ο απαλλού;

Ξένος κι εχθρός μαζί. Ο ξένος μπορεί να γίνει δικός; Κι ο εχθρός μπορεί να γίνει φίλος; Ξένος κι εχθρός.

Οπως και να ‘ναι, και τα δυο πρέπει να υπάρχουν. Μαζί ή και χώρια. Γιατί αλλιώς μπορεί να μην υπάρχουμε εμείς. Εμείς ως άλλοι. Οπως δεν υπάρχει το λευκό δίχως το μαύρο. Το καλό δίχως το κακό. Η αρετή δίχως την κακία. Ο κόσμος έτσι κι αλλιώς υπάρχει μέσα κι έξω μας με αυτά τα αντίθετα. Ο κόσμος με τον μη κόσμο. Η ζωή με τον θάνατο. Ο πάνω με τον κάτω.

Ναι, χρειάζεται ο Αλλος. Για να φτιάξουμε τον εαυτό. Δεν υπάρχουμε δίχως αυτόν. Κι όσο πιο εχθρός είναι τόσο πιο φίλος ο εαυτός. Ο ένας και οι πολλοί. Το εγώ και το εμείς. Ναι, τον χρειαζόμαστε τον Αλλο.

Πώς, όμως, αυτός ο Αλλος, σκέτος ή κι εχθρός, μπορεί να γίνει εαυτός; Μπορεί να γίνει δικός; Μπορεί να γίνει φίλος; Μπορεί μόνο ως ικέτης; Μπορεί ως φιλο-ξενούμενος; Για λίγο; Οσο διαρκεί η φιλοξενία; Σε έναν ιερό τόπο και χρόνο; Σε μια συνθήκη οριακότητας, κρίσης και επικινδυνότητας. Ως homo sacer;

Μπορεί ένα γεγονός να είναι αφορμή ή αιτία για κάτι άλλο; Για μια μόνιμη ιερή συμμαχία; Οπως σε αυτούς που αποκαλούμε «πρωτόγονους»; Να σε πάει στην πόρτα εκείνου που έμαθες να θεωρείς εχθρό; Κι εκεί, σ’ αυτή την πόρτα να διαβείς το σύνορο και το όριο; Ανάμεσα στην έχθρα και τη φιλία; Ανάμεσα στο «καλό» και το «κακό»; Ανάμεσα στο απάνθρωπο και το ανθρώπινο; Ανάμεσα στον πόλεμο και την ειρήνη; Ανάμεσα στα «εμείς» και «οι άλλοι»;

Κι εκεί, στο κατώφλι, να αλλάξουν όλα. Να πέσουν τα τείχη του νου και της καρδιάς. Να ‘ρθει ο κόσμος τούμπα. Ο ξένος να γίνει φίλος κι ύστερα δικός. Να βρει ξανά η φιλοξενία τόπο. Οχι μόνο για τους ικέτες. Για κάθε «άλλον, ξένο κι εχθρό». Και μην αναρωτηθούμε «και τώρα τι θα γίνουμε χωρίς βαρβάρους»... Ακόμα κι αν είναι «μια κάποια λύσις», να μην επινοήσουμε άλλους Αλλους. Ή κι αν τους επινοήσουμε, να μην είναι εχθροί...

*Καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων