Δημήτρης Βεριώνης*
Η «Εφ.Συν.» παρουσιάζει τις περιπτώσεις έξι θυμάτων της δολοφονικής καταστολής του τριημέρου 16-18 Νοεμβρίου του 1973 που κακώς δεν συμπεριλαμβάνονται στη λίστα των νεκρών
Ηδολοφονική καταστολή που εξαπέλυσαν η χούντα και το παρακράτος, από το απόγευμα της 16ης Νοεμβρίου έως και τις 18 Νοεμβρίου 1973, στο Πολυτεχνείο και στους δρόμους της πόλης, άφησε πίσω της πολλούς νεκρούς και χιλιάδες τραυματίες, μερικοί εκ των οποίων απεβίωσαν λόγω του τραυματισμού τους το επόμενο διάστημα.
Το χουντικό καθεστώς ανακοίνωσε επίσημα την ύπαρξη αρχικά 5 και αργότερα 12 νεκρών, ενώ υπήρξε σύγχυση για την ταυτότητα ορισμένων θυμάτων. Σήμερα γνωρίζουμε για 24 επίσημα αναγνωρισμένους νεκρούς, αρκετές περιπτώσεις θανάτων μετά το Πολυτεχνείο και περισσότερους από 1.103 τραυματίες· όμως, ο πραγματικός αριθμός νεκρών και τραυματιών ενδέχεται να είναι σημαντικά μεγαλύτερος και μάλλον δεν θα εξακριβωθεί ποτέ.
To τριήμερο 16-18 Νοεμβρίου γνωρίζουμε ότι απεβίωσαν οι: Σπυρίδων Κοντομάρης, Διομήδης Κομνηνός, Σωκράτης Μιχαήλ, Γιώργος Σαμούρης, Τόριλ Μαργκρέτε Εγκελαντ, Βασίλης Φάμελος, Μάρκος Καραμανής, Αλέξανδρος Σπαρτίδης, Δημήτριος Παπαϊωάννου, Γεώργιος Γεριτσίδης, Δημήτρης Θεοδωράς, Αλέξανδρος Μπασρί Καράκας, Βασιλική Μπεκιάρη, Αλέξανδρος Παπαθανασίου, Μιχάλης Μυρογιάννης. Τις επόμενες ημέρες κατέληξαν, συνεπεία του βαρύτατου τραυματισμού τους, οι: Νικόλαος Μαρκούλης, Δημήτριος Κυριακόπουλος, Σπύρος Μαρίνος-Γεωργαράς, Ευστάθιος Κολινιάτης, Στέλιος Καραγεώργης. Και το επόμενο διάστημα οι: Γιάννης Μικρώνης, Κυριάκος Παντελεάκης, Ανδρέας Κούμπος, Αικατερίνη Αργυροπούλου. Ομως υπήρξαν και άλλα θύματα που δεν συμπεριλαμβάνονται στον παραπάνω κατάλογο.
Ιωάννης Φιλίνης
55 ετών, χημικός μηχανικός και αδερφός του διανοούμενου και πολιτικού Κώστα Φιλίνη. Υπήρξε στέλεχος του ΚΚΕ και της ΕΔΑ, με παρελθόν στην Αντίσταση κατά την περίοδο της Κατοχής, ενώ αργότερα εξορίστηκε. Εξέδιδε την εφημερίδα «Φρουρός της Ειρήνης» και εργάστηκε στην «Αυγή». Με την επιβολή της δικτατορίας, εκτοπίστηκε στη Γυάρο και το Λακκί. Αφέθηκε ελεύθερος με ανήκεστο βλάβη, λόγω καρδιολογικού προβλήματος. Στο ανθρωποκυνηγητό που εξαπολύθηκε μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, το βράδυ της 22ας Νοεμβρίου, η Ασφάλεια εισέβαλε στο σπίτι του. Οταν η Ασφάλεια έφυγε, ο Γιάννης Φιλίνης ήταν νεκρός. Σύμφωνα με τον ιατροδικαστή Καψάσκη, ο θάνατος οφειλόταν σε έμφραγμα μυοκαρδίου.
Δεν είναι γνωστό τι διαμείφθηκε στο διαμέρισμα του Φιλίνη και οι συνθήκες υπό τις οποίες βρήκε τον θάνατο, εντούτοις ειπώθηκε ότι ο θανών έφερε μώλωπες στο σώμα. Είναι πολύ πιθανό ο Φιλίνης να χτυπήθηκε από τους ασφαλίτες πριν καταλήξει μέσα στο σπίτι του.
Λάμπρος Τζιάνος
20 ετών, φοιτητής της Φαρμακευτικής. Είχε ενεργό συμμετοχή στα γεγονότα της Νομικής και του Πολυτεχνείου, όντας ένας από τους πρώτους που ξεκίνησαν την κατάληψη. Στις 20-12-1973, έναν μήνα μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του με μια σακούλα στο κεφάλι, και επίσημη αιτία θανάτου «πνιγμονή εξ αναρροφήσεως εμετού», σύμφωνα με τον ιατροδικαστή Αγιουτάντη. Ο θάνατός του είχε επέλθει στις 17 Δεκεμβρίου.
Αγνοώντας τα πραγματικά ευρήματα στον τόπο του θανάτου (έντονα σημάδια πάλης και αίματα) και τα χτυπήματα στο σώμα του νεκρού, υιοθετώντας μια εξωφρενική ερμηνεία των συνθηκών θανάτου, η Αστυνομία απέδωσε τον θάνατο σε αυτοκτονία (ή ατύχημα). Η υπόθεσή του παρέμεινε σχετικά άγνωστη, ενώ η οικογένειά του, απειλούμενη, προσπάθησε να αποχρωματίσει πολιτικά το γεγονός. Κανείς όμως δεν αμφέβαλε ποτέ ότι ο θάνατος του Τζιάνου ήταν άγρια δολοφονία.
Βασίλης Μπαλαφούτης
20 ετών, ήταν ναυτεργάτης και συμμετείχε στα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Χτυπήθηκε βάναυσα κατά την εκκένωση του Πολυτεχνείου και νοσηλεύτηκε για εβδομάδες σε ιδιωτική κλινική, κάτω από άσχημες συνθήκες, παρουσιάζοντας βλάβες στα νεφρά. Πήρε εξιτήριο, αλλά την Πρωτοχρονιά του 1974 εισήχθη εκ νέου για νοσηλεία, λόγω επιδείνωσης της υγείας του.
Απεβίωσε στις 18-1-1974. Η οικογένειά του απέκρυψε την πραγματική αιτία θανάτου, η οποία στη ληξιαρχική πράξη καταγράφεται ως «νεφρική ανεπάρκεια».
Η υπόθεσή του ήρθε στο φως το 2023 με το ντοκιμαντέρ του Σταύρου Στάγκου «Εμείς, Οχι Εγώ» και τη διπλωματική εργασία της ιστορικού Μίνας Λαμπροπούλου.
Ιωάννης Καϊλης
24 ετών, αριστούχος φοιτητής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών. Ανέπτυξε αντιδικτατορική δράση, συμμετείχε ενεργά στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και μετά τα γεγονότα τέθηκε στο στόχαστρο της Ασφάλειας. Στις 22-2-1974, βρέθηκε νεκρός δίπλα σε οικοδομή στα Εξάρχεια.
Η ληξιαρχική πράξη του Καψάσκη ανέφερε ως αιτία θανάτου την αυτοκτονία -πτώση εξ ύψους. Ομως το σώμα του βρέθηκε σε αδικαιολόγητη απόσταση από το σημείο της πτώσης. Η κηδεία έγινε υπό το καθεστώς αστυνομικής τρομοκρατίας στο Δίστομο, ενώ κατά το ντύσιμο του νεκρού διαπιστώθηκαν έντονα σημάδια βασανισμού και αδικαιολόγητα για πτώση τραύματα. Μετά από κινήσεις της δικηγόρου Ψυρρή και της οικογένειάς του, διατάχθηκε εκταφή τον Ιούνιο του 1975, η οποία κατέδειξε ότι πολλά κατάγματα έγιναν εν ζωή και ορισμένα δεν καταγράφηκαν ιατροδικαστικά.
Η δολοφονία αποδείχτηκε, αλλά, παρά τη δίωξη που ασκήθηκε, η υπόθεση αρχειοθετήθηκε. Κατά καιρούς έχουν πραγματοποιηθεί εκθέσεις έργων του και εκδηλώσεις μνήμης.
Οδυσσέας Γιουντέρης
Ηταν 25 ετών όταν χτυπήθηκε από ρόπαλα αστυνομικών στο κεφάλι κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων κοντά στο Πολυτεχνείο, το βράδυ της 16ης Νοεμβρίου. Υπέστη διάσειση και σύντομα η υγεία του άρχισε να φθίνει, παρουσιάζοντας κρίσεις μετατραυματικής επιληψίας∙ κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας κρίσης στην εργασία του, υπέστη ακρωτηριασμό. Κατέθεσε ως μάρτυρας στη δίκη του Πολυτεχνείου.
Σταδιακά κατέστη ανίκανος να εργαστεί και μετά από μια βαριά κρίση νοσηλεύτηκε για έναν μήνα σε ημικωματώδη κατάσταση ώς τον θάνατό του, στις 18-1-1977. Αν και αρχικά υπήρξαν αναφορές στον θάνατό του, η υπόθεσή του ξεχάστηκε.
Παναγιώτης Στασινός
Ηταν 17 ετών όταν δέχτηκε σφαίρα στο γόνατο τη βραδιά του Πολυτεχνείου. Λόγω φόβου για πιθανές συνέπειες (σύντομα θα παρουσιαζόταν στον στρατό, προερχόταν από αριστερή οικογένεια) και κρίνοντας επιπόλαιο τον τραυματισμό, δεν οδηγήθηκε για ιατρική περίθαλψη και αποφασίστηκε να αφαιρεθεί η σφαίρα με πρόχειρα μέσα και σε δεύτερο χρόνο, στο σπίτι της οικογένειας.
Κατά τη διάρκεια της θητείας του αντιμετώπιζε σημαντικές ενοχλήσεις και του αφαιρέθηκε μεγάλο σάρκωμα από το γόνατο (με διαμπερή οπή στο μέγεθος της διαμέτρου της σφαίρας). Διαπιστώθηκε μεταστατικός καρκίνος στον πνεύμονα και μετά από επώδυνες νοσηλείες απεβίωσε στις 16-12-1978. Η υπόθεσή του δημοσιεύτηκε αργότερα σε εφημερίδες, ωστόσο ξεχάστηκε και παρέμεινε άγνωστη.
Οι λίστες θυμάτων - οι φήμες
Ονόματα θυμάτων, είτε επιβεβαιωμένων στις μέρες μας είτε ανεπιβεβαίωτων, έκαναν την εμφάνισή τους στον αντιστασιακό Τύπο, ενώ υπήρξαν καταγγελίες και για περιπτώσεις που κρίθηκαν επίσημα ως αυτοκτονίες ή ατυχήματα. Στη Μεταπολίτευση δημοσιεύτηκαν λίστες θυμάτων του Πολυτεχνείου που συνέταξαν οι δημοσιογράφοι Μπάμπης Γεωργούλας και Γρηγόρης Παπαδάτος, ενώ υπήρξε και έντονη –αλλά ανεπιβεβαίωτη– φημολογία για ομαδικούς τάφους. Το πόρισμα του ανακριτή Τσεβά κατέγραψε 18 περιπτώσεις επώνυμων θυμάτων (οι οποίες έγιναν στη συνέχεια 24). Ωστόσο, ο ανακριτής εντόπισε άλλες 16 περιπτώσεις αταυτοποίητων θυμάτων, που χαρακτηρίστηκαν ως «νεκροί βασίμως προκύψαντες». Μελετώντας τα ονόματα που επιβίωσαν στους καταλόγους ή άλλες μαρτυρίες, συναντάμε ορισμένα που ανήκουν σε τραυματίες ή προσωρινά αγνοούμενους (λ.χ. Κυριακόπουλος Β., Διαμαντάκη, Μέξης, Ψαρά κ.ά.), άλλα που είναι καταγεγραμμένα με λάθη (πιθανώς εξαιτίας της σύγχυσης και της προφορικότητας της πληροφορίας), περιπτώσεις που διαψεύστηκαν από τις οικογένειες (Συκιώτη), αλλά και ορισμένα ονόματα που επανέρχονται πεισματικά, ενίοτε με περισσότερα στοιχεία, όπως του Χαράλαμπου Παπαδόπουλου, του Νίκου Χαραλαμπίδη, της Στέλλας Κρητικάκη κ.ά. Τέλος, υπάρχουν και ανώνυμοι νεκροί, οι περιπτώσεις των οποίων έφτασαν μέχρι τη δίκη του Πολυτεχνείου, ενός νέου 20-25 ετών στο Ρυθμιστικό και ενός νέου 20-30 ετών στην πλατεία Βάθη. Εντούτοις, και αυτές οι υποθέσεις παρέμειναν στο σκοτάδι. Ομως ο νέος που ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου στο Ρυθμιστικό, παρουσία του προσωπικού του νοσοκομείου, ήταν συνοδός τραυματία. Το ζήτημα που προκύπτει -και ενέχει πολλές πιθανές ερμηνείες- είναι για ποιον λόγο ο εν λόγω τραυματίας ή η οικογένειά του σιωπά μέχρι σήμερα;
Κρίνεται πιθανό οι οικογένειες θανόντων, είτε από φόβο είτε λόγω προσωπικών επιλογών διαχείρισης του πόνου της απώλειας είτε λόγω μη ύπαρξης στενών συγγενικών προσώπων είτε λόγω άγνοιας των πραγματικών συνθηκών θανάτου είτε ακόμα και λόγω ιδεολογικών προκαταλήψεων, να επέλεξαν τη σιωπή. Πενήντα ένα χρόνια μετά, έχουν εκλείψει οι λόγοι που πιθανώς να εμπόδισαν την περίοδο εκείνη τους οικείους να μιλήσουν. Η ανάγκη της ιστορικής αλήθειας αλλά και το ζήτημα της ηθικής δικαίωσης των θανόντων και των οικογενειών τους επιβάλλουν να γίνουν γνωστά όλα τα θύματα των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Αποτελεί ευθύνη και υποχρέωση του κράτους να αξιοποιήσει όλα τα διαθέσιμα θεσμικά και ερευνητικά εργαλεία για την αντικειμενικότερη και πληρέστερη εικόνα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, ενώ και οι ερευνητές της περιόδου παραμένουμε στη διάθεση όλων όσοι γνωρίζουν.
* Συγγραφέας του βιβλίου «Θάνατοι στη χούντα» (εκδόσεις Τόπος - 2024). dimitrisverionis@gmail.com Οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο του Δημήτρη Βεριώνη «Θάνατοι στη χούντα» (εκδόσεις Τόπος - 2024)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου