Έλληνες Λιποτάκτες στη Μικρασιατική Εκστρατεία: Ηθικό στο Ναδίρ

Armyvoice News

Έλληνες Λιποτάκτες στη Μικρασιατική Εκστρατεία: Πείνα, Απογοήτευση, Κομματισμός, Εγκατάλειψη και Κακουχίες έριξαν το Ηθικό στο Ναδίρ

Η Μικρασιατική Εκστρατεία αποτέλεσε μια από τις πιο φιλόδοξες, αλλά και δραματικές σελίδες της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Η πορεία του ελληνικού στρατού, από την αποβίβαση στη Σμύρνη το 1919 έως την καταστροφή του 1922, ήταν γεμάτη προκλήσεις και δοκιμασίες.

Ανάμεσα στις μεγαλύτερες δυσκολίες ήταν η διατήρηση του ηθικού των στρατιωτών, ειδικά στα τελικά στάδια της εκστρατείας, όταν οι συνθήκες κακουχίας, η απογοήτευση και η στασιμότητα στο μέτωπο οδήγησαν στην έξαρση του φαινομένου της λιποταξίας.

Η Θεοφάνη Κοπανιτσάνου, Ιστορικός της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού και υποψήφια διδάκτωρ Ιστορίας, παρουσίασε, μια εις βάθος ανάλυση του ζητήματος, φωτίζοντας πτυχές της ζωής και της ψυχολογίας των μαχητών, από τον ενθουσιασμό της πρώτης περιόδου μέχρι τη διάλυση του ηθικού στα τελευταία στάδια της εκστρατείας.

Η παρουσίαση έγινε στο 7ο Επιστημονικό Συμπόσιο με θέμα «Η κατάρρευση του μετώπου και το δράμα των αιχμαλώτων της Μικράς Ασίας», που διοργάνωσε ο Δήμαρχος Κηφισιάς και το Κέντρο Έρευνας και Μελέτης της Μικρασιατικής Ερυθραίας (ΚΕΜΜΕ) σε συνεργασία με την «Μηχανή του Χρόνου».

Η Έξαρση της Λιποταξίας

Καθώς η εκστρατεία προχωρούσε, το φαινόμενο της λιποταξίας άρχισε να εμφανίζεται στον ελληνικό στρατό. Στην αρχή περιοριζόταν σε λίγες μεμονωμένες περιπτώσεις, ωστόσο, καθώς οι συνθήκες χειροτέρευαν, η λιποταξία πήρε ανησυχητικές διαστάσεις. Οι στρατιώτες, εξουθενωμένοι από τις συνεχείς κακουχίες και τη μακροχρόνια απουσία από τις οικογένειες τους, άρχισαν να εγκαταλείπουν τις μονάδες τους. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες της εποχής, οι πρώτες λιποταξίες σημειώθηκαν εξαιτίας των επισιτιστικών δυσκολιών.

Η επισιτιστική κρίση είχε πάρει τεράστιες διαστάσεις. Όπως σημειώνει η Θεοφάνη Κοπανιτσάνου, οι άνδρες σιτίζονταν σχεδόν αποκλειστικά με ζυμαρικά, σε τέτοιο βαθμό που πολλοί προτιμούσαν να μένουν νηστικοί. Η ποιότητα των τροφών ήταν τόσο κακή που το φαγητό συχνά θεωρούνταν ακατάλληλο για κατανάλωση. Οι λιγοστές προμήθειες, οι οποίες έφταναν με μεγάλες καθυστερήσεις, και οι ανύπαρκτες εφεδρείες κατέστησαν τη ζωή στο μέτωπο αβίωτη.

Η έλλειψη αυστηρών ποινών για τους λιποτάκτες ενίσχυσε το φαινόμενο. Πολλοί στρατιώτες, ακόμα και έντιμοι και ικανοί, ενέδιδαν στην απόγνωση και έπαιρναν την απόφαση να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους. Οι στρατιωτικές εκθέσεις της εποχής αναφέρουν ότι η απουσία οργανωμένης προσπάθειας για την αντιμετώπιση της λιποταξίας έπληξε την πειθαρχία και το φρόνημα του στρατεύματος.Έλληνες Λιποτάκτες στη Μικρασιατική 

Εκστρατεία: Ηθικό στο Ναδίρ

Η Κατάσταση στο Μέτωπο

Η διοικητική και υλικοτεχνική αποδιοργάνωση ήταν μια από τις κύριες αιτίες της εξάπλωσης της λιποταξίας. Μετά τη μάχη στον Σαγγάριο, η ελληνική στρατιά εγκαταστάθηκε σε μια τεράστια γραμμή άμυνας μήκους 700 χιλιομέτρων. Οι απαιτήσεις για τη συντήρηση ενός τόσο μεγάλου μετώπου ξεπερνούσαν τις δυνατότητες της ελληνικής διοίκησης. Η συντήρηση των στρατιωτών βασιζόταν στις επιτάξεις των τοπικών κοινωνιών, οι οποίες, όμως, δεν μπορούσαν πλέον να ανταποκριθούν. Οι προμηθευτές αρνούνταν να χορηγήσουν νέα εφόδια χωρίς προκαταβολές, και το ελληνικό κράτος αδυνατούσε να πληρώσει.

Η στασιμότητα στο μέτωπο δημιούργησε ένα κλίμα απελπισίας. Οι στρατιώτες αντιλαμβάνονταν ότι δεν υπήρχε σαφής στρατηγικός στόχος και ότι οι θυσίες τους δεν οδηγούσαν σε κάποιο χειροπιαστό αποτέλεσμα. Η αίσθηση ότι ο πόλεμος ήταν ατελείωτος και χωρίς σκοπό, σε συνδυασμό με τη διαρκή φθορά από τις κακουχίες, διέβρωσαν το ηθικό τους. Όπως σημειώνει η Κοπανιτσάνου, οι στρατιώτες συχνά αναρωτιούνταν: «Μήπως φθάσαμε πλέον εις το όριον της απαιτητής ανθρώπινης ανοχής;»

Η Απογοήτευση από την Πατρίδα

Η στάση της πατρίδας απέναντι στους μαχητές του μετώπου αποτέλεσε ακόμα έναν παράγοντα που υπονόμευσε το ηθικό. Ενώ οι στρατιώτες στο μέτωπο υπέφεραν από πείνα και αρρώστιες, οι στρατιωτικοί που υπηρετούσαν στο εσωτερικό απολάμβαναν καλύτερες συνθήκες και τακτική μισθοδοσία. Αυτή η άνιση μεταχείριση δημιούργησε έντονα αισθήματα αδικίας και αγανάκτησης.

Οι προαγωγές αξιωματικών, που δίνονταν συχνά με κομματικά κριτήρια και όχι με βάση την αξία, προκάλεσαν περαιτέρω δυσαρέσκεια. Όπως αναφέρει η Κοπανιτσάνου, οι μάχιμοι αξιωματικοί ένιωθαν ότι αγνοούνταν και ότι οι θυσίες τους δεν αναγνωρίζονταν. Ο διοικητής της 5ης Μεραρχίας Πεζικού, υποστράτηγος Τριλίβας, εξέφρασε χαρακτηριστικά το παράπονο πολλών στρατιωτικών: «Διατί να λόγο να παραμείνω αφού δύναται τις, ενθήνες καθήμενος, να απολαμβάνει τον αγαθών της ζωής;»Έλληνες Λιποτάκτες στη Μικρασιατική Εκστρατεία: Ηθικό στο Ναδίρ

Η Καθοδική Πορεία του Ηθικού

Η μακρά παραμονή στο μέτωπο, η πείνα, η αρρώστια και η αίσθηση εγκατάλειψης οδήγησαν σε ψυχική και σωματική εξάντληση. Οι στρατιώτες νοσταλγούσαν τις οικογένειές τους και δεν έβλεπαν πλέον λόγο να συνεχίσουν τον αγώνα. Η αίσθηση της ματαιότητας εντάθηκε από τις αποτυχημένες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και τις απαισιόδοξες ειδήσεις από την Ελλάδα.

Παρά τις προσπάθειες των διοικητών να διατηρήσουν το φρόνημα υψηλό, η διάλυση του ηθικού ήταν αναπόφευκτη. Οι στρατιώτες άρχισαν να εκφράζουν ανοιχτά την αντίθεσή τους προς την κυβέρνηση και τον βασιλιά, ενώ οι λιποταξίες αυξήθηκαν δραματικά.

Η Τραγική Κατάληξη

Το καλοκαίρι του 1922, η κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώρητο. Οι στρατιώτες ήταν πλέον σωματικά εξαντλημένοι και ψυχολογικά καταβεβλημένοι. Οι ελλείψεις σε τρόφιμα και εφόδια, η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού και η αίσθηση εγκατάλειψης από την πατρίδα δημιούργησαν ένα κλίμα διάλυσης. Όταν ξεκίνησε η τουρκική αντεπίθεση, οι Έλληνες στρατιώτες δεν είχαν τη δύναμη να αντισταθούν. Η κατάρρευση του μετώπου και η άτακτη υποχώρηση ήταν το τραγικό επιστέγασμα μιας μακράς πορείας εξάντλησης και ματαίωσης.Έλληνες Λιποτάκτες στη Μικρασιατική Εκστρατεία: Ηθικό στο Ναδίρ

Συμπεράσματα

Η έξαρση της λιποταξίας στον ελληνικό στρατό κατά τα τελευταία στάδια της Μικρασιατικής Εκστρατείας δεν ήταν απλώς αποτέλεσμα της σωματικής εξάντλησης των στρατιωτών. Ήταν η αντανάκλαση της ευρύτερης αποδιοργάνωσης και παρακμής που χαρακτήριζε τόσο την ελληνική στρατιά όσο και το κράτος που την υποστήριζε.

Το ηθικό των στρατιωτών, που στην αρχή της εκστρατείας ήταν ακμαίο, υπονομεύθηκε από τη μακροχρόνια στασιμότητα, τις κακουχίες και την έλλειψη στήριξης από την πατρίδα.

Η ιστορία της Μικρασιατικής Εκστρατείας προσφέρει πολύτιμα διδάγματα για τη σημασία της ηθικής υποστήριξης και της σωστής διαχείρισης των ανθρώπινων πόρων σε περιόδους πολέμου. Οι θυσίες των στρατιωτών δεν πρέπει να λησμονούνται, καθώς υπήρξαν οι φορείς ενός εθνικού οράματος που, παρά την αποτυχία του, άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στην ελληνική ιστορία.