Οι κυρώσεις στον Ζακ Μπο και το τέλος του φιλελευθερισμού στην ΕΕ
Του Κώστα Λαπαβίτσα
Το άρθρο αρχικά δημοσιεύτηκε στο Brave New Europe στις 24.12.2025
Στα τέλη του 2025, η Ευρωπαϊκή Ένωση επέβαλε κυρώσεις στον Ζακ Μπο, έναν απόστρατο Ελβετό συνταγματάρχη και πρώην ανώτερο στρατηγικό αναλυτή του ΝΑΤΟ. Η αιτιολογία ήταν ανοιχτά ιδεολογική. Ο Μπο κατηγορήθηκε ότι ενεργούσε ως «φερέφωνο» της φιλορωσικής προπαγάνδας και ότι διέδιδε «θεωρίες συνωμοσίας» σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Δεν του αποδόθηκε κανένα ποινικό αδίκημα και δεν κινήθηκε καμία δικαστική διαδικασία. Τιμωρήθηκε αποκλειστικά και μόνο μέσω εκτελεστικού χαρακτηρισμού.
Οι κυρώσεις δεν είναι συμβολικές. Περιλαμβάνουν δέσμευση περιουσιακών στοιχείων σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση και απαγόρευση μετακίνησης σε όλη τη ζώνη Σένγκεν. Επειδή ο Μπο ζει στις Βρυξέλλες και δημοσιεύει κυρίως μέσω γαλλικού εκδοτικού οίκου, τα μέτρα αυτά του στερούν άμεσα την πρόσβαση σε τραπεζικούς λογαριασμούς, διακόπτουν το εισόδημά του και ποινικοποιούν συνήθεις οικονομικές συναλλαγές που πιθανόν να είχε με κατοίκους της ΕΕ. Ο κανονισμός προβλέπει την ύπαρξη κάποιων ελάχιστων παροχών διαβίωσης, αλλά το τελικό αποτέλεσμα είναι η οικονομική και επαγγελματική παράλυση του ατόμου. Πρόκειται για τιμωρία με κάθε ουσιαστική έννοια και για σοβαρό περιορισμό της ελευθερίας του Μπο.
Δεν προηγήθηκε καμία απαγγελία κατηγοριών, δίκη ή δικαστική κρίση. Κανένα αποδεικτικό στοιχείο δεν εξετάστηκε ενώπιον ανεξάρτητου δικαστηρίου, ούτε εφαρμόστηκε κάποιο δημόσια προσδιορισμένο αποδεικτικό κριτήριο. Με απλά λόγια, η ΕΕ έχει πλέον εγκαταλείψει την αρχή ότι η άσκηση καταναγκαστικής εξουσίας απαιτεί δικαστική διαμεσολάβηση. Σε κρίσιμους τομείς πολιτικής, λειτουργεί μέσω καθαρά διοικητικών χαρακτηρισμών.
Δεν έχουμε πλέον ενώπιον μας το γνωστό ζήτημα του «δημοκρατικού ελλείμματος» της ΕΕ, δηλαδή μιας απόμακρης διακρατικής οντότητας που στερείται τη νομιμοποίηση ενός πραγματικού «δήμου». Πρόκειται για κάτι πιο στοιχειώδες και πιο σοβαρό: την άσκηση εκτελεστικής εξουσίας χωρίς νόμο. Η διαχείριση έχει υποκαταστήσει την απονομή δικαιοσύνης και η γυμνή ισχύς έχει υποκαταστήσει την αιτιολόγηση.
Ότι η υπόθεση Μπο αποκαλύπτει την ύπαρξη ρήξης με το παρελθόν φαίνεται αν ανακαλέσουμε μια άλλη υπόθεση που κάποτε καθόρισε τη νομική αυτοαντίληψη της ΕΕ. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Γιασίν Καντί, Σαουδάραβας επιχειρηματίας, εντάχθηκε σε κατάλογο κυρώσεων του ΟΗΕ για την τρομοκρατία. Τα περιουσιακά του στοιχεία δεσμεύθηκαν και η οικονομική του ζωή εξαλείφθηκε, χωρίς να του κοινοποιηθούν αποδεικτικά στοιχεία. Όταν η υπόθεση έφτασε στα δικαστήρια της ΕΕ, αυτά έκριναν ότι η κατάσταση ήταν απαράδεκτη. Ακόμη και κυρώσεις που είχαν υιοθετηθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν στην Ευρώπη, αν το στοχευόμενο άτομο δεν είχε πρόσβαση στο αποδεικτικό υλικό και πραγματική δυνατότητα υπεράσπισης του εαυτού του ενώπιον ανεξάρτητου δικαστηρίου. Μέτρα που ισοδυναμούσαν με αστικό θάνατο δεν μπορούσαν να στηρίζονται σε απλή διατύπωση ισχυρισμών. Αυτό ήταν τότε το ευρωπαϊκό πρότυπο. Είναι καταφανές ότι έχει πλέον σιωπηρά εγκαταλειφθεί.
Η νομική βάση των μέτρων κατά του Μπο είναι ο Εκτελεστικός Κανονισμός 2025/2568 του Συμβουλίου, στο πλαίσιο του Κανονισμού 2024/2643. Από το 2022, τα δικαστήρια της ΕΕ έχουν δεχθεί ότι μπορούν να επιβάλλονται περιοριστικά μέτρα χωρίς προηγούμενη διαδικασία ακρόασης, με το επιχείρημα ότι η προειδοποίηση θα μείωνε την αποτελεσματικότητά τους. Αν και ορισμένες κυρώσεις έχουν ακυρωθεί λόγω έλλειψης προσωπικής σύνδεσης, τα δικαστήρια έχουν επιδείξει εξαιρετική υποχωρητικότητα ως προς το καίριο ζήτημα της τεκμηρίωσης.
Είναι πιθανό ότι ο διοικητικός χαρακτηρισμός του Μπο βασίζεται σε μυστικό εμπιστευτικό φάκελο που συγκροτήθηκε από ευρωπαϊκές υπηρεσίες πληροφοριών και ασφάλειας. Αυτό όμως δεν επηρεάζει καθόλου την ουσία του θέματος. Το κρίσιμο σημείο είναι ότι μέτρα καταναγκασμού τέτοιας βαρύτητας επιβάλλονται πλέον στην ΕΕ με βάση υλικό που παραμένει απόρρητο, δεν υπόκειται σε αντιπαραθετικό έλεγχο και είναι ουσιαστικά απρόσβλητο από δημόσια αμφισβήτηση. Οι πολίτες καλούνται να δεχθούν ότι ο χαρακτηρισμός είναι επαρκής επειδή έτσι τους διαβεβαιώνει η εκτελεστική εξουσία. Αυτό δεν συνιστά κράτος δικαίου. Πρόκειται για άσκηση εξουσίας μέσω ισχυρισμού, θωρακισμένης από κλειστές διαδικασίες και επιταχυνόμενο δικαστικό έλεγχο.
Η χρονική ακολουθία είναι αποκαλυπτική. Αυτή η μέθοδος ευρωπαϊκής διακυβέρνησης είχε ήδη καταστεί ορατή κατά την κρίση της Ευρωζώνης, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση την Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης, η δημοκρατική επιλογή υποτάχθηκε ανοιχτά στη διοικητική αναγκαιότητα. Εκλεγμένες κυβερνήσεις παρακάμφθηκαν στην πράξη, δεσμευτικά προγράμματα οικονομικής πολιτικής επιβλήθηκαν από τα πάνω και ένα εθνικό δημοψήφισμα ουσιαστικά ακυρώθηκε. Αποφάσεις τεράστιας κοινωνικής σημασίας ελήφθησαν από θεσμούς χωρίς δημοκρατική εντολή, με αιτιολόγηση την ανάγκη χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και την απάλειψη του συστημικού κινδύνου. Κατέστη σαφές ότι υπάρχει μια υποκείμενη λογική στην εκτελεστική λειτουργία της ΕΕ, δηλαδή όταν νομικοί ή δημοκρατικοί περιορισμοί παρεμποδίζουν τη δράση, αυτοί μπορούν να αναστέλλονται χωρίς να διαρρηγνύεται το θεσμικό περίβλημα.
Ό,τι εφαρμόστηκε αρχικά σε ένα κράτος εφαρμόζεται πλέον απευθείας σε ένα άτομο. Δεν πρόκειται για αιφνίδια εκτροπή, αλλά για τη λογική κατάληξη μιας πορείας που διαμορφώθηκε σταδιακά την τελευταία δεκαπενταετία, καθώς η διαχείριση διαδοχικών κρίσεων κατέστησε την κατάσταση έκτακτης ανάγκης μόνιμο τρόπο άσκησης εξουσίας στην ΕΕ.
Σε αυτό το πλαίσιο, η εκτελεστική εξουσία έχει συγκεντρωθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο, λειτουργώντας με αυξανόμενη αυτονομία υπό την ηγεσία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ενώ οι δημοκρατικοί και δικαστικοί έλεγχοι έχουν στην πράξη αποδυναμωθεί. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει περιθωριοποιηθεί εδώ και καιρό. Το Συμβούλιο Υπουργών συναινεί, επιτρέποντας στις εθνικές κυβερνήσεις να κρύβονται πίσω από «ευρωπαϊκές υποχρεώσεις», αποφεύγοντας την πολιτική ευθύνη στο εσωτερικό των χωρών τους.
Η υπόθεση Μπο έχει σημασία επειδή αποκαλύπτει αυτή τη λογική στην καθαρότερη μορφή της. Ένας μεμονωμένος αναλυτής τιμωρείται για τις απόψεις του, ανεξαρτήτως της ποιότητας ή της πολιτικής τους αξίας. Ο μηχανισμός καταναγκασμού της ΕΕ, που αναπτύχθηκε για τη μακροοικονομική πειθαρχία και την ευθυγράμμιση της εξωτερικής πολιτικής, στρέφεται πλέον και προς το εσωτερικό, εναντίον της διαφωνίας. Το όριο μεταξύ διοικητικής εξουσίας και ατομικής ελευθερίας έχει παραβιαστεί.
Για δεκαετίες, η Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσιάστηκε ως φιλελεύθερο εγχείρημα, θεμελιωμένο στο κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και μια «διεθνή τάξη βασισμένη σε κανόνες». Οι κυρώσεις κατά του Μπο αποκαλύπτουν το κενό αυτής της αξίωσης. Μια πολιτική τάξη που διατηρεί τις θεσμικές μορφές της δημοκρατίας, όπως κοινοβούλια, δικαστήρια, και συνθήκες, αλλά επιτρέπει στην εκτελεστική εξουσία να επιβάλλει τιμωρίες χωρίς δικαστική θεμελίωση, δεν πληροί πλέον ούτε τα ελάχιστα φιλελεύθερα κριτήρια.
Δεν βρισκόμαστε απλώς μπροστά στην αποτυχία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, πράγμα φανερό σε όλους, εκτός ίσως από όσους έχουν άμεσο όφελος από τους μηχανισμούς των Βρυξελλών. Αυτό που αναδύεται με σαφήνεια είναι η κατάρρευση της ΕΕ ως αξιόπιστου νομικού και πολιτικού εγχειρήματος. Όταν ένα άτομο μπορεί να στερηθεί τα μέσα βιοπορισμού του, την ελευθερία μετακίνησης και τη νομική του θέση μέσω απλού εκτελεστικού χαρακτηρισμού, ο νόμος δεν προστατεύει πλέον τον πολίτη. Ο νόμος δεν επιστρατεύεται ούτε καν ως προσχηματικό κάλυμμα όταν η εξουσία θέλει να κυνηγήσει κάποιον πολίτη.
Η μετάβαση από μια τάξη που διέπεται από κανόνες σε μια τάξη αυθαίρετης ισχύος έχει πλέον συντελεστεί. Όταν η γραμμή αυτή ξεπεραστεί, δεν υπάρχει εύκολη επιστροφή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου