Ο Γιάννης Μηλιός στο τελευταίο του βιβλίο, Έθνος και Ιμπεριαλισμός, με υπότιτλο για την κριτική του σύγχρονου καπιταλισμού (εκδόσεις Εκτός Γραμμής), παρουσιάζει τις αντιλήψεις μαρξιστών και μη θεωρητικών για τα σύγχρονα έθνη-κράτη και τον ιμπεριαλισμό συνδέοντας τα με την κοινωνική κυριαρχία του κεφαλαίου.
Στο τελευταίο του βιβλίο, Έθνος και Ιμπεριαλισμός, ο Γιάννης Μηλιός αναλύει την ανάπτυξη των θεωρήσεων περί έθνους και εθνικού κράτους και αργότερα του ιμπεριαλισμού και των ευρύτερων παγκόσμιων καπιταλιστικών σχέσεων σε ένα πλαίσιο αντιπαραβολής με τη θεώρηση του Μαρξ όπως αναπτύχθηκε κατά κύριο λόγο στο Κεφάλαιο και τα Grundrisse. Η δομή του βιβλίου είναι προσανατολισμένη στο να παρατεθούν οι πιο σημαντικές απόψεις για κάθε ένα από τα ζητήματα και να συνδυαστούν με τα βασικά σημεία κριτικής στην κάθε μια. Το βιβλίο αποτελείται από τέσσερα μέρη, καθένα από τα οποία καταπιάνεται με ένα από τα παραπάνω ζητήματα.
Το έθνος αρχικά αντιμετωπίζεται διαφορετικά από τον Χόμπσον που του προσδίδει αρχικά θετικό πρόσημο, το οποίο μετέπειτα πήρε αρνητική τροπή και οδήγησε στον ιμπεριαλισμό. Αν και οι πρώιμες μαρξιστικές αναλύσεις για τη δημιουργία εθνών αποφεύγουν τον θετικό χρωματισμό που τους προσδίδει ο Χόμπσον, αντιμετώπισαν συχνά τα συστατικά στοιχεία ενός έθνους (γλώσσα, θρησκεία κτλ.) σαν το καθοριστικό στοιχείο διαφοροποίησής τους, ενώ αυτά σε πολλές περιπτώσεις επεβλήθησαν σε ανομοιογενείς πληθυσμούς. Σε κάθε περίπτωση, ο συγγραφέας επιμένει στο έθνος κράτος ως το εργαλείο πολιτικοποίησης των μαζών στα πλαίσια της ανάπτυξης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και των πολιτικών αλλαγών που επέφερε, αλλά και ως πολιτική συγκρότηση που (φαινομενικά) ενώνει ανταγωνιστικές τάξεις.
Κατόπιν, στο δεύτερο μέρος, το βιβλίο περνάει στις πιο επιδραστικές μαρξιστικές αναλύσεις για τον ιμπεριαλισμό, των Χίλφερντινγκ, Λένιν, Μπουχάριν και Λούξεμπουργκ. Αν και μοιράζονταν κοινά στοιχεία, η κάθε περίπτωση διαφοροποιείται, ίσως όχι σε μεγάλο βαθμό αλλά με ουσιαστικό τρόπο από τις άλλες. Ο Λένιν για παράδειγμα επηρεάζεται αρκετά από τον Χίλφερντινγκ και την ανάλυση του για την ανάπτυξη των μονοπωλίων, αλλά διατηρεί μια δυναμική οπτική για τον καπιταλισμό και δεν θεωρεί ότι η ανάπτυξη του ιμπεριαλισμού θα αμβλύνει τις καπιταλιστικές αντιθέσεις αλλά το αντίθετο. Αντίστοιχα ο Μπουχάριν μοιράζεται με την Λούξεμπουργκ την ανάγκη επέκτασης του κεφαλαίου σε ξένες αγορές ως αιτία της ανάπτυξης του ιμπεριαλισμού, ωστόσο για την Λούξεμπουργκ αυτό είναι αποτέλεσμα του κορεσμού της εσωτερικής αγοράς ενώ για τον Μπουχάριν είναι αποτέλεσμα της επιδίωξης των μέγιστων κερδών και εκτός εθνικών συνόρων. Παράλληλα αναπτύσσεται και η έννοια της «παγκόσμιας οικονομίας», αρχικά από τον Μπουχάριν, η οποία βλέπει τις κάθε οικονομίες ως υποσύνολο αυτής. Ο Μηλιός τονίζει ιδιαιτέρως αυτή τη διαφορά από τη θεώρηση του Λένιν ο οποίος αναφέρθηκε σε διεθνή συνάθροιση διαφορετικών καπιταλιστικών κρατών με διαφορετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, η οποία συνεπάγεται τη μη δομημένη ιεραρχία και την διαφορετική ανάπτυξη τους. Η μη δομημένη ιεραρχία είναι πιο συμβατή με τη σημερινή εικόνα του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού όπου η παντοδυναμία των ΗΠΑ, που εδραιώθηκε μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, φαίνεται σήμερα να αποδυναμώνεται.
Είναι λάθος η αυτονόμηση του κράτους και της πολιτικής από την οικονομία, του εποικοδομήματος από την υλική του βάση
Στο τρίτο μέρος παρατίθενται οι μεταπολεμικές θεωρίες για τον ιμπεριαλισμό ξεκινώντας από τις θεωρίες κέντρου περιφέρειας και τις θεωρίες εξάρτησης (Σαμίρ Αμίν, Εμμανουήλ, Μπετελέμ, Μπαράν κτλ.) μέχρι την αυτοκρατορία (Χαρντ και Νέγκρι) και τον νέο ιμπεριαλισμό (Χάρβεϊ και Καλλίνικος). Σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό οι θεωρίες αυτές κάνουν το λάθος, το οποίο μοιράζονται και με μη-μαρξιστικές όπως αυτή του Βέμπερ, της αποσύνδεσης της σφαίρας της πολιτικής από την σφαίρα της οικονομίας, θεωρούν δηλαδή το εποικοδόμημα αυτονομημένο από την υλική του βάση. Κατά τον Μηλιό η αιτία για αυτό είναι η παραμέληση της έννοιας του συνολικού – κοινωνικού κεφαλαίου, δηλαδή του κεφαλαίου ως κοινωνική σχέση και τον ρόλο του στην λειτουργία του κοινωνικού εποικοδομήματος, και της συνολικά πολιτικής, οικονομικής αλλά και κοινωνικής κυριαρχίας του επί της εργασίας. Αυτό οδηγεί στο να παρουσιάζεται το κράτος και η σφαίρα της πολιτικής ως μια αυτονομημένη δύναμη και όχι ως ένα εργαλείο της αστικής τάξης και των συμφερόντων του κεφαλαίου.
Το βιβλίο κλείνει με ένα τελευταίο μέρος όπου γίνεται μια πιο ολοκληρωμένη παρουσίαση των βασικών στοιχείων της Μαρξικής Πολιτικής Οικονομίας και τονίζεται η σημασία κεντρικών εννοιών όπως η απόσπαση υπεραξίας (σχετικής και απόλυτης), για την κατανόηση της εξέλιξης αλλά και της σημερινής κατάστασης του καπιταλισμού, όπως και των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών στο σήμερα οι οποίοι είναι και αυτοί προϊόν του καπιταλιστικού συστήματος και της ανάπτυξής του. Συνολικά το βιβλίο προσφέρει στους αναγνώστες τόσο μια συνοπτική αλλά και περιεκτική παρουσίαση της όλης συζήτησης για τα έθνη-κράτη και τον ιμπεριαλισμό, όσο και μια ενδιαφέρουσα κριτική για την κάθε μια από αυτές με κριτήριο την μαρξική πολιτική οικονομία και τα βασικότερα χαρακτηριστικά λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου