Μια νουάρ ιστορία, βασισµένη σε πραγµατικά γεγονότα, σε µια αφρικανική πρωτεύουσα µε θύµατα το περιβάλλον, δεκάδες χιλιάδες αθώους και πρωταγωνιστή ένα πλοίο συµφερόντων ελλήνων εφοπλιστών.
Αµπιτζάν, Ακτή Ελεφαντοστού. Πριν από λίγες εβδοµάδες, στις 19 Αυγούστου, σε 12 σηµεία στην περιφέρεια της πόλης ρίχτηκαν 580 τόνοι εξαιρετικά τοξικών χηµικών αποβλήτων, προκαλώντας –σύµφωνα µε την επίσηµη εκδοχή– τον θάνατο 8 ατόµων (εκ των οποίων 4 παιδιά) και την διακοµιδή ή προσέλευση στα νοσοκοµεία 77.000 ατόµων που υπέφεραν από έντονες ηµικρανίες, ρινικές αιµορραγίες, αιµοπτύσεις, εµετούς, δερµατικά εξανθήµατα, αναπνευστικά προβλήµατα, κρίσεις βήχα, διάρροιες…
Η παγκόσµια κοινή γνώµη συγκλονίζεται από το περιβαλλοντικό έγκληµα που διαπράχθηκε στην πρωτεύουσα της αφρικανικής χώρας. Μέρα µε την ηµέρα οι συνέπειές του αποκαλύπτονταν σε όλη τους την έκταση, σε ολόκληρο τον κόσµο. Ο παγκόσµιος Τύπος αφιερώνει διαρκώς σε αυτό το σκάνδαλο πρωτοσέλιδα και εκτεταµένα άρθρα. Όχι όλος ο Τύπος. Στην Ελλάδα, για παράδειγµα, ελάχιστα γράφτηκαν γι’ αυτό το περιβαλλοντικό έγκληµα.
Το χρονικό ενός εγκλήµατος
Τα τοξικά απόβλητα ξεφορτώθηκαν από το πλοίο µεταφοράς χηµικών προϊόντων και πετρελαιοειδών Probo Koala, µε σηµαία Παναµά και ρωσικό πλήρωµα, το οποίο ανήκει στην Prime Marine, συµφερόντων ελλήνων εφοπλιστών. Στην ελληνική διάσταση τού οικολογικού αυτού εγκλήµατος ίσως να οφείλεται και η απροθυµία των εγχώριων ΜΜΕ να ασχοληθούν µε το θέµα. Σε έναν Τύπο όπου ο αυστηρός κανόνας επιβάλλει το κανάκεµα των ελλήνων θαλασσόλυκων, το έγκληµα του Probo Koala φαίνεται δεν εκρίθη ιδιαιτέρως σοβαρό περιστατικό. Άλλωστε, δεν έγινε δα και στον... Σαρωνικό. (σχετικά βλ. ένθετο «Με έδρα την Καλλιθέα»).
Είχε ναυλωθεί στην Trafigura Beheer BV, ολλανδική πολυεθνική εγκατεστηµένη σε 55 χώρες και µε κύκλο εργασιών 20 δισεκατοµµυρίων δολαρίων, της οποίας τα κεντρικά γραφεία βρίσκονται στην Λουκέρνη της Ελβετίας και το επιχειρησιακό κέντρο στο Λονδίνο. Επιπλέον, η εταιρεία συµµετοχών (holding) στην οποία ανήκουν οι µετοχές τής Trafigura, έχει έδρα την Μάλτα (φορολογικός παράδεισος γαρ). Ο σηµαντικότερος µέτοχός της, ο Γάλλος Κλοντ Ντοφέν, έκανε τα πρώτα του βήµατα ως ανώτατο στέλεχος σε µια από τις χαρακτηριστικότερες εταιρείες του «αρπακτικού καπιταλισµού» η οποία διακρίθηκε για το σπάσιµο των εµπάργκο που είχε επιβάλλει ο ΟΗΕ στο ρατσιστικό καθεστώς της νότιας Αφρικής και, αργότερα, στο Ιράν. (1) Πιο πρόσφατα, υπό την διεύθυνσή του, η Trafigura ενεπλάκη στο σκάνδαλο της λαθραίας διακίνησης ιρακινού πετρελαίου στο πλαίσιο του προγράµµατος «Πετρέλαιο έναντι τροφίµων». (2)
Όλα άρχισαν όταν το Probo Koala επιχείρησε να ξεφορτώσει στο λιµάνι τού Άµστερνταµ τους 580 τόνους αποβλήτων που δηµιούργησαν το πρόβληµα. Επρόκειτο για τα υπολείµµατα τού καθαρισµού των δεξαµενών που πραγµατοποιούσε το πλοίο µετά από κάθε ταξίδι, τα οποία αποθηκεύονταν σε µια ειδική δεξαµενή, για να παραδοθούν στη συνέχεια για επεξεργασία. Κατά την εκφόρτωση των αποβλήτων, οι Ολλανδοί λιµενικοί πρόσεξαν την εξαιρετικά έντονη και πνιγηρή οσµή που αναδυόταν και, µετά από κάποιες πρώτες πρόχειρες αναλύσεις, οι λιµενικές αρχές ζήτησαν για την παραλαβή τους το πρωτοφανές ποσό των 1.000 ευρώ ανά κυβικό µέτρο, λόγω της υψηλότατης περιεκτικότητάς τους σε τοξικές ουσίες που συνεπαγόταν πολύπλοκη επεξεργασία σε υπερεξειδικευµένες εγκαταστάσεις.
Υποστηρίχθηκε ότι η ανάµειξη µέσα στην δεξαµενή συγκέντρωσης των αποβλήτων του πλοίου των –ήδη τοξικών–πετρελαιοειδών, της καυστικής σόδας που χρησιµοποιείται ως καθαριστικό και των διάφορων άλλων χηµικών ουσιών των εκάστοτε φορτίων του Probo-Koala (µεταξύ των οποίων το mercaptan που περιέχει σηµαντικές ποσότητες υδράργυρου) οδήγησε σε ανεξέλεγκτες χηµικές αντιδράσεις που παρήγαν το θανατηφόρο κοκτέιλ. Η Εισαγγελία του Άµστερνταµ θεωρεί εξίσου πιθανή µια άλλη εκδοχή: την εποχή που οι τιµές του πετρελαίου και της βενζίνης είχαν φτάσει στο ζενίθ τους, το Probo-Koala λειτουργούσε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του ως πλωτό παράνοµο διυλιστήριο, µετατρέποντας, µε τη βοήθεια παραγώγων σόδας και καταλυτών, το φορτίο της νάφθας που µετέφερε σε κακής ποιότητας βενζίνη, υψηλότατης περιεκτικότητας σε θείο, η οποία, ωστόσο, µπορεί εύκολα να διατεθεί στις αγορές της Αφρικής, όπου οι κρατικοί έλεγχοι είναι ανύπαρκτοι.
Οι ειδικοί χαρακτηρίζουν αυτήν την µέθοδο «πρωτόγονη», «ιδιαίτερα ασυνήθιστη» και «ανεύθυνη έως εγκληµατική από περιβαλλοντική άποψη», καθώς επιπλέον παράγει εξαιρετικά επικίνδυνα απόβλητα τα οποία λίγο-πολύ ταιριάζουν µε το φορτίο που έσπειρε τον θάνατο στο Αµπιτζάν. Στην περίπτωση που κάτι τέτοιο όντως συνέβη, εκτιµάται ότι η Trafigura είχε κέρδη της τάξης των 5,5 εκατοµµυρίων δολαρίων από το φορτίο νάφθας που µετέφερε το Probo-Koala στο προηγούµενο ταξίδι του στην Νιγηρία.
Η Trafigura θεώρησε το ποσό που ζητούσαν οι λιµενικές αρχές του Άµστερνταµ εξαιρετικά υψηλό, ξαναφόρτωσε τα απόβλητα στο Probo-Koala και το πλοίο έβαλε πλώρη για την Αφρική, καθώς είχε βρει στην Ακτή του Ελεφαντοστού την κατά πολύ φτηνότερη προσφορά της εταιρείας Tommy. Επρόκειτο για µια παντελώς άγνωστη στον κλάδο εταιρεία, η οποία, όπως αποδείχθηκε αργότερα, ήταν µια απλή εταιρεία ανεφοδιασµού πλοίων που µόλις τρεις εβδοµάδες νωρίτερα είχε λάβει την άδεια από τις αρχές της χώρας να επεκταθεί στους καθαρισµούς και στην συντήρηση δεξαµενόπλοιων, παρά το γεγονός ότι δεν διέθετε την παραµικρή υποδοµή και τεχνογνωσία. Μάλιστα, δεν διέθετε ούτε καν µερικά βυτιοφόρα. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο διευθυντής της πλησίασε 17 οδηγούς βυτιοφόρων που εργάζονταν για λογαριασµό άλλων εταιρειών και τους πρότεινε µια «αρπαχτή»: να µεταφέρουν µε τα οχήµατά τους το απόγευµα και το βράδυ του Σαββάτου της 19ης Αυγούστου τα «βρωµόνερα» ενός πλοίου και να τα ρίξουν κρυφά στην χωµατερή της πόλης.
Ο ειδικός απεσταλµένος της Le Monde στο Αµπιτζάν κατόρθωσε –µετά από πολλές προσπάθειες– να έρθει σε επαφή µε έναν από αυτούς τους οδηγούς που σήµερα κρύβονται τροµοκρατηµένοι, ο οποίος του απεκάλυψε ότι τους είχε προταθεί ποσό 187 ευρώ ανά διαδροµή, δηλαδή ποσό που αντιστοιχεί µε µισθούς δύο µηνών. Στο λιµάνι, πριν αρχίσουν την άντληση των αποβλήτων, το Probo-Koala επιθεωρήθηκε από τις λιµενικές και υγειονοµικές υπηρεσίες, καθώς και από άνδρες της χωροφυλακής, πράγµα που καθησύχασε τους οδηγούς που άρχισαν να ανησυχούν από την τροµακτική δυσωδία των αποβλήτων.
Στη χωµατερή, το πρόβληµα ήταν τόσο έντονο ώστε ορισµένοι οδηγοί συνειδητοποίησαν ότι κάτι συνέβαινε και αποσύρθηκαν. Ωστόσο, κάποιοι άλλοι, δελεασµένοι από την προοπτική του εύκολου κέρδους, συνέχισαν. Κι όταν οι κάτοικοι της περιοχής γύρω από την χωµατερή, ενοχληµένοι από τις αναθυµιάσεις, µπλόκαραν την πρόσβαση των οχηµάτων, οι ασυνείδητοι οδηγοί άδειασαν το τοξικό φορτίο τους σε διάφορα άλλα ερηµικά σηµεία στα περίχωρα της πρωτεύουσας, συµβάλλοντας µε αυτόν τον τρόπο στην ακόµα µεγαλύτερη εξάπλωση της ρύπανσης που έπνιξε την πρωτεύουσα.
Ορισµένοι υποστηρίζουν ότι τα θύµατα θα πρέπει να είναι πολύ περισσότερα γιατί οι οδηγοί προσπάθησαν –µε την βοήθεια γνωστών τους– να καθαρίσουν µε πρόχειρα µέσα τα βυτία, στην αρχή για να µην γίνει αντιληπτή η κοµπίνα τους από τους εργοδότες τους και, στη συνέχεια, για να κρύψουν την συµµετοχή τους σε αυτή την εγκληµατική πράξη η οποία εξαγρίωσε τους συµπατριώτες τους που, πλέον, τους ψάχνουν για να τους λυντσάρουν. Αυτοί είναι οι αδύναµοι κρίκοι ενός ολόκληρου συστήµατος διαφθοράς, στο επίκεντρο του οποίου βρίσκεται το λιµάνι του Αµπιτζάν, η µοναδική πλουτοπαραγωγική πηγή που έχει αποµείνει σε µια χώρα που είναι πρακτικά διαιρεµένη στα δύο από το 2002 εξαιτίας του εµφυλίου πολέµου, και η οποία κυβερνάται, αφενός από έναν εξαιρετικά αυταρχικό και δηµαγωγό πρόεδρο του οποίου η θητεία έχει λήξει εδώ και ένα χρόνο και ο οποίος έχει τεράστιες ευθύνες για τον εµφύλιο σπαραγµό και, αφετέρου, από έναν πρωθυπουργό που διορίστηκε από τις δυνάµεις της διεθνούς κοινότητας οι οποίες, µε επικεφαλής τη Γαλλία, παρενέβησαν για τον τερµατισµό των συγκρούσεων.
Το λιµάνι αποτελεί για το περιβάλλον τού προέδρου Γκµπάγκµπο έναν µηχανισµό άντλησης χρηµάτων. Διοικείται από έναν άνθρωπο της απολύτου εµπιστοσύνης του, ο οποίος φέρεται να είναι, µαζί µε την σύζυγο του προέδρου, ο πραγµατικός ιδιοκτήτης της… Tommy! Διόλου τυχαία, λοιπόν, η παρουσία τόσων κρατικών υπαλλήλων στο πλοίο… Ίσως δε να µην είναι τυχαία και η επιχείρηση ψεκασµού για την εξόντωση των κουνουπιών, η οποία πραγµατοποιήθηκε την ίδια ακριβώς ηµέρα και η οποία πιθανότατα θα λειτουργούσε ως αντιπερισπασµός και δικαιολογία τής δυσωδίας, αν δεν είχε υποτιµηθεί τόσο πολύ η φονική τοξικότητα των αποβλήτων.
Εµπόριο τοξικών αποβλήτων
Η υπόθεση επαναφέρει στην επικαιρότητα το ζήτηµα της διακίνησης των αποβλήτων και την συνήθεια των πλούσιων χωρών να τα ξεφορτώνονται στέλνοντάς τα στις φτωχότερες χώρες, συχνά µάλιστα µε το πρόσχηµα της «ελευθερίας των ανταλλαγών», της «ανακύκλωσης» και του «συγκριτικού πλεονεκτήµατος»! Για την νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, οι πενιχροί µισθοί και τα ανύπαρκτα µέτρα προστασίας των εργαζοµένων και του περιβάλλοντος αποτελούν... «συγκριτικό πλεονέκτηµα» που δικαιολογεί απόλυτα την εξαγωγή των πάσης φύσεως αποβλήτων, από υπολείµµατα γεµάτα βαρέα µέταλλα έως παλαιά ηλεκτρονικά είδη (υπολογιστές, οθόνες, τηλεοράσεις, κινητά…) και από ραδιενεργά κατάλοιπα έως γηρασµένα αεροπλανοφόρα γεµάτα αµίαντο.
Τουλάχιστον, από το 1992, στο νοµικό οπλοστάσιο για την αντιµετώπιση αυτής της κατάστασης έχει ενταχθεί η Συνθήκη της Βασιλείας, η οποία καθιερώνει περιορισµούς και ελέγχους στις εξαγωγές αποβλήτων, επικίνδυνων και µη. Μάλιστα, µια τροπολογία της που υιοθετήθηκε µονάχα από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαγορεύει κατηγορηµατικά οποιαδήποτε µεταφορά επικίνδυνων αποβλήτων στις φτωχές χώρες, ενώ στην Ιταλία, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η κεντροαριστερή κυβέρνηση Πρόντι είχε καταστήσει την διακίνησή τους ιδιώνυµο ποινικό αδίκηµα, τιµωρούµενο µε εξαετή κάθειρξη, και οκταετή κάθειρξη στην περίπτωση ραδιενεργών αποβλήτων.
Όµως, παρ’ όλα αυτά, ακόµα και στην Ευρώπη, εξακολουθεί να ανθεί το παράνοµο εξαγωγικό εµπόριο τοξικών αποβλήτων: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολογίζει ότι το 50% των ευρωπαϊκών εξαγωγών αποβλήτων πραγµατοποιούνται παράνοµα. Αυτό οφείλεται τόσο στην ανεπάρκεια των κοινοτικών ελεγκτικών µηχανισµών όσο και στην διαφθορά και στην πλήρη διάλυση του κρατικού µηχανισµού πολλών αναπτυσσόµενων χωρών. Πόσω µάλλον που τα λεφτά είναι πραγµατικά πολλά! Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η Μαφία έχει αρχίσει να απλώνει τα παρακλάδια της σε αυτόν τον γρήγορα αναπτυσσόµενο και εξαιρετικά κερδοφόρο κλάδο του εγκλήµατος, το οποίο οι αρχές αποκαλούν πλέον µε τον όρο «οικοµαφία». Η «οικοµαφία», άλλωστε, απολάµβανε της ενεργού υποστήριξης της κυβέρνησης Μπερλουσκόνι, η οποία, κατά τη διάρκεια της θητείας της, έκανε το παν για να διευκολύνει την βιοµηχανία και το κύκλωµα διακίνησης των αποβλήτων. Ενδεικτικά, η γνωστή ιταλική οικολογική οργάνωση Legambiente υπολογίζει ότι, µονάχα το 2003, «εξαφανίστηκαν» από την Ιταλία 13,1 εκατοµµύρια τόνοι επικίνδυνων τοξικών αποβλήτων…
1. Βλέπε, µεταξύ πολλών άλλων, Le Monde, 30-9-06, «La mortelle errance d’un bateau poubelle», 27-9 «Les pratiques de l’affréteur du Probo-Koala au cœur de l’affaire», 19-9 «Si on avait su ce qu’on transportait» και Libération, 14-9, « Trafigura, affréteur au rabais», «Les pays pauvres, bons débarras», «Le port d’Abidjan est une pompe à finances pour le régime ».
2. ΓΑΛΕΡΑ, «Πετρέλαιο έναντι τροφίµων. Λαθρεµπόριο µε ελληνική σηµαία». Τεύχος 2&3, Νοέµβριος-Δεκέµβριος 2005.
του Βασίλη Παπακριβόπουλου
Γαλέρα τ.3 Δεκέμβριος 2005
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου