Τα Νέα
Θυμάμαι μια φράση που έγραψε ο Καζαντζάκης τον Οκτώβριο του ΄22: «Εμάς ο Ανθρωπος μας ενδιαφέρει, χωρίς ετικέτες». Και αμέσως μετά: «Τον Ανθρωπο ατίμασαν στη Μικρά Ασία Ελληνες και Τούρκοι». Είναι από μια επιστολή προς τη γυναίκα του. Σαν τα λόγια που ψιθυρίζουμε μεταξύ μας πίσω από εξέδρες των εθνικών επετείων. Στη Σμύρνη είχα κατέβει και πριν από αρκετά χρόνια. Εφυγα βιαστικά τότε, γιατί ήταν οι μέρες που γιόρταζαν την απελευθέρωση- έτσι λένε αυτό που εμείς ξέρουμε ως καταστροφή- και θα ήταν προκλητικό να κυκλοφορώ στους δρόμους. Τώρα όλα είναι πιο ευρωπαϊκά.
Στη μεγάλη προβλήτα, αυτή που πρωταγωνιστεί σε όλες τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του ΄22, ένα θεόρατο μνημείο θυμίζει την επέλαση των Τούρκων. Αλογα- πολεμιστές να καλπάζουν με επικεφαλής τον Κεμάλ. Λίγο να ξεχαστείς, θα δεις και τα υπόλοιπα. Καπνοί στην ελληνική συνοικία, γυναίκες σε απόγνωση, παιδιά φοβισμένα, γέροι να κλαίνε, βάρκες να βουλιάζουν, σώματα να επιπλέουν στη θάλασσα.
Μια γύφτισσα όμορφη που θέλει να μου πει τη μοίρα με γυρνάει στο παρόν. Αμαξες με άλογα σε πάνε από την μια άκρη της προβλήτας στην άλλη με 10 λίρες (περίπου 5 ευρώ). Οι παρέες στο γρασίδι πίνουν μπίρες και τρώνε ξηρούς καρπούς. Στο «Χιώτικο»- ένα απολύτως ελληνικό καφενείο- βρίσκω με δυσκολία μια θέση να καθήσω. Μια παρέα τούρκων μηχανόβιων απολαμβάνει τον ήλιο που χαμηλώνει, πίνοντας «ελληνικό καφέ». Στο διπλανό καφενείο οι ναργιλέδες ανάβουν ο ένας μετά τον άλλο. Οπου να ΄ναι θα φανεί και η Αλεξίου. «Ελα στην προβλήτα, στο “Χιώτικο”». Πού είναι αυτό; «Κοντά στο παλιό ελληνικό προξενείο». Λίγο πριν σε έναν δρόμο είχα δει την φωτογραφία της και το όνομά της. Νόμισα ότι ήταν διαφήμιση κάποιου δίσκου, αλλά είχα κάνει λάθος. Η Χαρούλα Αλεξίου έχει ρίζες σε αυτόν τον τόπο και τον Μάιο ένας δρόμος εδώ πήρε το όνομα της. Ηaris Αleksiou Dostluk Caddesi (Λεωφόρος Φιλίας).
Πώς την έλεγαν τη γιαγιά σας; Κατίνα. Κατίνα Κωνσταντζόγλου. Τι ξέρετε για τη ζωή της στη Σμύρνη;
Η γιαγιά μου ήταν εμπόρισσα. Από αυτές που βάζανε τον μπόγο στον ώμο και έβγαιναν και πουλούσαν προικιά. Δεν ήταν η γιαγιά που έλεγε παραμυθάκια. Αλλά μου έμαθε τους καλύτερους αμανέδες.
Τι αμανέδες τραγουδούσε; Αυτούς που τραγουδούσε και η Ρόζα Εσκενάζυ. Ετσι μεγάλωσα. Από τη μία ο πατέρας μου που τραγουδούσε δημοτικά και από την άλλη η Κατίνα με τα μικρασιάτικα. Την άκουγα να λέει «Καημό μες στην καρδούλα μου απόχτησα και πόνο» κι έλειωνα. Μερακλού η γιαγιά... Ηταν σαν μασκότ η γιαγιά η Κατίνα, τη βάζαμε στη μέση, την «ποτίζαμε» και κανένα ποτηράκι και άρχιζε το τραγούδι. Και θυμάμαι μια φορά, να χτυπάει το ποτήρι με το ούζο στο τραπέζι και να λέει: «Κατάλαβες; Εμείς τραγουδάγαμε και μας κέρναγαν τσι μπίρες και ήρθε το βλαχάκι και μας έβαλε το γυαλιά». Το βλαχάκι ήμουν εγώ που ήρθα απ΄ τη Θήβα. Χάρηκε όταν γίνατε τραγουδίστρια;
Ζήλευε λιγάκι. Γιατί όντως τραγουδούσε υπέροχα και θα μπορούσε να είναι επαγγελματίας τραγουδίστρια, δεν έγινε όμως και αυτός ήταν ο καημός της.
Μαζί της μεγαλώσατε; Αυτή μεγάλωσε στα Ταμπούρια του Πειραιά κι έπειτα στα προσφυγικά της Συγγρού. Εγώ μεγάλωσα στη Θήβα με την οικογένεια των Αρβανίτηδων.
Κουβαλούσαν έναν μύθο οι Σμυρνιές, ότι ήτανπιο προχωρημένες γυναίκες και στις μαγειρικές τους και στα ερωτικά τους, σε όλα.
Η Κατίνα ήταν ένα ωραίο αλάνι. Θα ΄λεγα μια Λωξάντρα, αλλά όταν διάβασα τη Λωξάντρα είδα ότι και αυτή ήταν μια κοκόνα στο σπίτι της. Η Κατίνα δεν ήταν καθόλου κοκόνα. Ηταν η γυναίκα- άντρας. Μεγάλωνε τα παιδιά της, έκανε δύο γάμους. Κράτησε το όνομα του παππού μου του Σαρρή αλλά εν τω μεταξύ ήταν με έναν άλλο άντρα. Ηταν μεγάλη περιπέτεια η Κατίνα.
Με τις ανταλλαγές την έδιωξαν; Ναι, το ΄22 έφυγε αλλά δεν ήξερε πότε είχε γεννηθεί. Ελεγε ότι όταν έφυγε απ΄ τη Σμύρνη ήταν 10 χρονών και έτσι υπολογίζαμε εμείς ότι γεννήθηκε το ΄12.
Για τον διωγμό σάς μιλούσε; Οχι, είναι περίεργο, αλλά από την οικογένειά μου δεν έχω πάρει αυτό το κακό, τον πόνο για τη Σμύρνη. Πιο πολύ μιλούσαν για τους φίλους, τους γείτονές τους, τις παρέες τους...
Πιο πολύ αναστεναγμός παρά θυμός δηλαδή...
Ναι, δεν ένιωσα να έχουν θυμό. Και την Καταστροφή της Σμύρνης την έμαθα πιο πολύ από τα βιβλία παρά από τους δικούς μου.
Και στην Ελλάδα που ήρθανε, πόνεσαν ξανά μάλλον ε; Τους λέγανε τουρκόσπορους κάποιοι...
Ναι, τη γιαγιά μου την Κατίνα την έβαλαν υπηρέτρια, όπως και άλλα παιδιά. Επαιρναν τον Ηλεκτρικό απ΄ τα Ταμπούρια και έφταναν στην Κηφισιά. Διηγούνταν βέβαια και όμορφες ιστορίες. Χαιρόντουσαν να ασβεστώνουν τα σπίτια τους, να βάζουν τενεκέδες με ορτανσίες. Επαιρνε ο γείτονας το φαΐ του και ερχόταν στο σπίτι. Ολοι μαζί. Υπήρχε μια ομορφιά σε αυτό το «όλοι μαζί». Εδώ στη Σμύρνη και στην Πόλη υπάρχει και σήμερα κάτι από ΄κεινη τη ζωή. Ερχεστε συχνά στην Τουρκία; Εχω μείνει αρκετά στην Πόλη. Εχω μια φίλη δημοσιογράφο, τη Αριάννα Φερεντίνου κι έχω ανακατευτεί αρκετά με τους Τούρκους. Κρατάνε κάτι απ΄ το φιλόξενο πνεύμα που στην Ελλάδα δεν το βρίσκεις εύκολα πια.
Το χάσαμε σιγά σιγά... Εδώ όμως το ΄χουν ακόμα, όπως ήταν οι Ελληνες το ΄50 και το ΄60. Και είναι υπέροχο. Λες ότι είσαι Ελληνας και ανοίγει η πόρτα. Βέβαια εγώ μπερδεύομαι λίγο. Λέω την Αλεξίου φιλοξενούν τώρα, τη Χαρούλα, τι γίνεται; Εχετε τραγουδήσει και τουρκικά...
Μόνο ένα τραγούδι της Σεζέν Ακσού αλλά τώρα μαθαίνω τούρκικα. Η Σεζέν είναι από τη Θεσσαλονίκη και η οικογένειά της ήρθε στη Σμύρνη με την ανταλλαγή.
Ο αντίστροφος διωγμός... Ναι και έχει γράψει το «Αμάν αφέντη» που μιλάει για τη νοσταλγία που νιώθουν οι Τούρκοι κοιτώντας προς τα παράλια της Ελλάδας.
Τα περισσότερα τραγούδια σας πάντως τα ξέρουν εδώ...
Είναι συγκλονιστικό! Κάνω συναυλία και νιώθω ότι είμαι στην Αθήνα. Κατεβάζω το μικρόφωνο κι εκείνοι συνεχίζουν στα τούρκικα. Το «Ολα σε θυμίζουν», το «Τέλι, Τέλι» που είναι εδώ μεγάλη επιτυχία.
Εχετε βρει τα μέρη των προγόνων σας;
Πριν από 10 χρόνια, πήγα να βρω τις γειτονιές και τα σπίτια τους. Ο παππούς μου, ο Γιάννης Σαρρής, γεννήθηκε στο Μάλκατζι. Η γιαγιά η Κατίνα ήταν από τη Σμύρνη, τον Αγιο Κωνσταντίνο, κοντά στον Μέλανα ποταμό. Εψαχνα το Μάλτατσι αλλά όταν φτάσαμε εκεί βρήκα ένα χωριό βυθισμένο σε μια λίμνη.
Είχανε κάνει εκτροπή και το είχανε βυθίσει...
Ναι και με πιάσαν τα κλάματα που δεν το πρόλαβα. Είχα μιλήσει με την αδερφή του παππού μου στη Θεσσαλονίκη και τη ρώτησα πού θα βρω το σπίτι, εκείνη είχε πάει μερικά χρόνια πριν και είχε δει ακόμη και το κάδρο της οικογένειας στον τοίχο.
Είναι σκληρό να γεννιέσαι σε έ ναν τόπο και να γερνάς σε έναν άλλο. Δυο φορές ξένος...
Οσο ζούσαν εδώ δεν ένιωθαν ξένοι. Ητανε ο τόπος που τους γέννησε. Στη Σμύρνη οι Ελληνες είχανε το πάνω χέρι. Η διοίκηση ήταν οθωμανική αλλά οι Τούρκοι δεν ήταν ούτε το 10%.
Εχετε σκεφτεί ότι η ευαισθησία σας και το πάθος σαςοφείλονται στις ρίζες σας; Λίγο στην Κατίνα, λίγο στον Σαρρή, λίγο στους Αρβανίτες.Ισως αν είχατε μια πιο στέρεη ζωήνα μην ήσασταν η Χαρούλα Αλεξίου.
Δεν θα ήμουνα. Αυτό το μείγμα, οι διωγμοί, οι καινούργιοι πολιτισμοί, οι προσμίξεις, συνέθεσαν αυτό που είστε...
Και το πολύ πένθος, γιατί είχαμε πολύ πένθος και στις δύο οικογένειες. Ηταν όμως καταπληκτικό ότι τραγουδούσαν τόσο ωραία αυτοί οι άνθρωποι. Και μάλλον οι άνθρωποι που μπορούν και τραγουδάνε είναι κάπως διαφορετικοί. Δεν λέω για τους τραγουδιστές, λέω για τους ανθρώπους τους κανονικούς που τραγουδάνε.
Ο παππούς μου, ο Γιάννης Σαρρής, γεννήθηκε στο Μάλτατσι. Η γιαγιά η Κατίνα ήταν από τη Σμύρνη, τον Αγιο Κωνσταντίνο κοντά στον Μέλανα ποταμό.
Εψαχνα το Μάλτατσι αλλά όταν φτάσαμε εκεί βρήκα ένα χωριό βυθισμένο σε μια λίμνη
«Οταν γυρνάς στις ρίζες σου είναι σαν να επιστρέφεις σε ένα δικό σου μέρος»
Oι τουρκάλες τραγουδίστριες προσπαθούν να τα πουν όλα όπως πιστεύουν ότι θα τα έλεγε η Χαρούλα. Οι τοπικοί τούρκοι αξιωματούχοι χαμογελούν στις κάμερες της εκπομπής μου. Θεσσαλονικείς εκδρομείς κορδώνονται βγάζοντας φωτογραφίες με την τιμώμενη Χαρούλα Αλεξίου. Η γυναίκα του δημάρχου του Γκαζίεμιρ μού εξηγεί το φιλανθρωπικό της έργο για τα φτωχά παιδιά. Στα τραπέζια ελληνικές και τουρκικές πλαστικές σημαίες προσπαθούν να κάνουν παρέα. Στον τοίχο ένα πορτρέτο του Κεμάλ παρατηρεί βλοσυρά τις παρέες να τσουγκρίζουν ποτήρια με raki. Τσίπουρο είναι, αλλά εδώ το λένε raki και εγώ προσποιούμαι ότι δεν έχω πιει ωραιότερο ποτό στη ζωή μου.
Στη Θεσσαλονίκη το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ είναι σε ένα δρομάκι, την Αποστόλου Παύλου, κάθετο στην Αγίου Δημητρίου. Ο Μπουτάρης κάποτε είχε προτείνει να ονομαστεί αυτό το δρομάκι Κεμάλ Ατατούρκ. Αλλωστε, από την επομένη του θανάτου του Κεμάλ το 1938 έως το 1955 ο δρόμος αυτός είχε το όνομα του τούρκου ηγέτη. Αριστεροί και οικολόγοι συμφώνησαν, οι ακροδεξιοί όμως βγήκαν στους δρόμους. «Σαν τη Θεσσαλονίκη είναι η Σμύρνη», με επαναφέρει ο αρχηγός του βορειοελλαδίτικου γκρουπ. Από τον Αγιο Αθανάσιο νομίζω. «Καρντάσια είναι οι Τούρκοι».
Πότε σας ανακοίνωσαν ότι θα σας «κάνουν» δρόμο;
Πριν από περίπου 2 μήνες. Και είπα: «Χάρις Αλεξίου, τώρα και δρόμος;». Δεν περίμενα ποτέ ότι θα το ζήσω αυτό. Συνήθως πεθαίνουν οι άνθρωποι και μετά τους κάνουν δρόμους. Το τραγούδι όμως που πήρα από αυτούς τους ανθρώπους και το ταξίδεψα σε όλο τον κόσμο, αυτό το τραγούδι με ξανάφερε στον τόπο των δικών μου ανθρώπων.
Είναι πάντως λίγο τολμηρό. Ενα ελληνικό όνομα σε έναν τουρκικό δρόμο.
Ο δήμαρχος, ο Ιμπραήμ Σενός είπε ότι «εμένα δεν με ενδιαφέρουν οι θρησκείες, με ενδιαφέρουν οι άνθρωποι. Και αφού ανήκουν στον τόπο αυτό εγώ πρέπει να τους τιμήσω». Για κάποιους όμως οι θρησκείες αποτελούν φράγματα.
Οι θρησκείες πρέπει να ενώνουν τους ανθρώπους, όχι να τους χωρίζουν. Και είναι περίεργο ότι σήμερα ο άνθρωπος ετοιμάζει τον καινούριο πλανήτη για να επιβιώσει και ακόμα μιλάει γι΄ αυτά τα πράγματα.
Θα καταφέρουμε να ξεχάσουμε ποτέτα παλιά;Τα κακά παλιά;
Νομίζω πως είναι στη φύση μας να ξεχνάμε. Ο γιος μου βέβαια δεν συμφωνούσε καθόλου που είχα φίλους στην Τουρκία. Κάθε φορά, μου έλεγε: «Μα δεν ντρέπεσαι που σηκώνεσαι και πας στην Τουρκία;». Τώρα όμως ήρθε μαζί μου και πέρασε καλά. «Ελπίζω να μην προσποιείσαι ότι είσαι καλά», του είπα. «Οχι μαμά, έχει αρχίσει να μαλακώνει αυτό το πράγμα μέσα μου».
Ηταν επηρεασμένος από τα αναγνωστικά του σχολείου ο Μάνος.
Ναι, πολλά παιδιά το έχουν αυτό και μάλλον είναι από το σχολείο.
Εσείς τι νιώθετε τώρα πια όταν επισκέπτεστε τη Σμύρνη;
Οταν γυρνάς στις ρίζες σου γίνεται κάτι μεταφυσικό. Είναι σαν να επιστρέφεις σε ένα δικό σου μέρος. Αυτό νιώθω μόλις πατήσω το πόδι μου στο λιμάνι.
Εχετε επισκεφτεί και την πιο βαθιά Τουρκία;
Ναι και δεν ένιωσα καμιά συγκίνηση. Ενώ τα παράλια είναι σαν ελληνικά. Ο Λιβανελί μου είπε κάποτε: «Μας μάθατε πολλά εσείς οι Εέληνες. Ακόμα και να μαγειρεύουμε μας μάθατε».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου