ΕΝΑΣ ΕΘΝΙΚΟΣ ΛΑΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

Καθημερινή

Αναλογίζομαι πόσο διαφορετικά θα ήταν όλα αν ο φάκελος που είχε ετοιμάσει η επίσημη Τουρκία ώστε ο Καραγκιόζης να αποκτήσει ερυθρόλευκο διαβατήριο με στάμπα της UNESCO, της είχε «επιστραφεί». Αν, δηλαδή, η επιχείρηση «τουρκοποίησης» του «Μαυρομάτη» είχε αποδειχθεί άκαρπη και άσφαιρη. Ναι, σήμερα, δεν θα είχε λόγο ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού να σκαρφίζονται δηλώσεις ώστε να μετριάσουν την «ήττα» που ένιωσε ο ελληνικός λαός, ο οποίος μάλιστα αιφνιδιάστηκε.

Υπάρχουν πολλά μυστήρια στην όμορφη, αυτή, υπόθεση, που στάθηκε αφορμή να ανασυρθούν στην επιφάνεια αξιοζήλευτα χαρακτηριστικά της φυλής. Κάποιος έλεγε ότι ο τρόπος που αντέδρασαν οι Ελληνες στην απόφαση της UNESCO να χαρίσει τον Καραγκιόζη στην Τουρκία, αρκούσε ώστε να πεισθεί και ο πλέον αδαής ότι ο Καραγκιόζης έχει ρωμέικη ρίζα. Υπερβολές. Αλλά, προσωπικά συγκινήθηκα όταν είδα ότι κακώς πιστεύαμε ότι η κληρονομιά του Καραγκιόζη στην Ελλάδα ήταν μόνο το πέρασμα της λέξης στην ελληνική αργκό. Τι κι αν έχουν μείνει ελάχιστοι που ενδιαφέρονται για το θέατρο σκιών και τους μάστορές του; Αποδείχθηκε, χωρίς καμία αμφιβολία, ότι οι Ελληνες αγαπούν ειλικρινά τον Καραγκιόζη «τους».

Πίστευε και μη ερεύνα

Γιατί, ο Καραγκιόζης, μόνο τυχαία δεν έχει ελληνικό όνομα. Δεν είχε την τύχη του «ελληνικού» καφέ ή του «Μικρολίμανου», να αποκαθαρθεί και να εξαγνιστεί ελληνοπρεπώς. Ηταν απλώς ένα ζήτημα ατυχούς συγχρονισμού. Διότι, σήμερα, όλοι έχουν πειστεί ότι ο πατροπαράδοτος καφές στην Ελλάδα είναι «ελληνικός» (άντε, «βυζαντινός», αν το πολυψάξει κανείς). Με τον ίδιον τρόπο, ο Καραγκιόζης επιβιώνει στην ελληνική κουλτούρα, έστω και με τουρκικό όνομα. Είναι λίγο σαν το «πίστευε και μη ερεύνα». Εφόσον ο δικός μας «Καραγκιόζης» είναι ελληνόφωνος, είναι και Ελληνας. Αν μιλάει τουρκικά, τότε, είναι η περίτρανη απόδειξη της ελληνικής επιρροής στη γείτονα.

Ακουσα και άλλη γνώμη. Οτι οι Ελληνες θύμωσαν. Είπαν «φτάνει πια. Οχι, και τον Καραγκιόζη. Αφήστε και κάτι όρθιο». Η απόφαση της UNESCO, αν και μαθεύτηκε στην Ελλάδα με καθυστέρηση (άλλο μυστήριο, αυτό), βρήκε τον πληθυσμό σε δύσκολη περίοδο. Χτυπημένοι από την οικονομική κρίση οι Ελληνες, αναζητούν πλέον μόνο φιλικά χτυπήματα στην πλάτη από τη διεθνή κοινότητα. Οχι πισώπλατα μαχαιρώματα.

Βρισκόμαστε στην αρχή. Εχουν ήδη διατυπωθεί απόψεις καθηγητών και μελετητών του θεάτρου σκιών που επιχειρούν να αποδείξουν με σαφήνεια όχι τόσο ότι ο Καραγκιόζης είναι «Ελληνας» (...που είναι, βεβαίως) όσο ότι δεν είναι «Τούρκος» (από πού κι ώς πού...). Ο Καραγκιόζης μας λένε οι ειδικοί, έλκει την καταγωγή από τη «μακρινή» Ασία. Μπορεί να ανιχνευθεί στις αρχαίες παραδόσεις της Κίνας ή της Ινδονησίας (μάλιστα...) αλλά όχι και στην Τουρκία! Ενα από τα παράδοξα βέβαια της θεωρίας αυτής (της επιστημονικής) είναι ότι ο λαϊκός, αυτός, ήρως που απαντάται με πολλές μορφές σε πολλές εθνικές παραδόσεις είναι γνωστός στη χώρα μας με το όνομα που του έδωσε χώρα που δεν έχει δικαίωμα να διεκδικεί την πατρότητα. Αυτός ο θαυμάσιος γρίφος, που βεβαίως ξεδιαλύνεται, αν σκεφτεί κανείς την «οθωμανική κατοχή», μπορεί κάλλιστα να γίνει η βάση ανατροπής της τουρκικής διπλωματίας.

Ακούστηκε επίσης η αμήχανη πρόταση να μετονομαστεί ο Καραγκιόζης και ενδυθεί όνομα αδιαμφισβήτητα ελληνοπρεπές. Να τον λέμε, δηλαδή, Mαυρομάτη. Αν, όμως, γίνει αποδεκτή η πρόταση, λένε οι πλέον επιφυλακτικοί, είναι σαν να αποδεχόμαστε για τον εαυτό μας την ελληνική μετάφραση του τουρκικού ονόματος του ήρωα εκείνου, που δοξάστηκε ως Ελλην (παμπόνηρος και τρυφερός) με όνομα τουρκικόν και αμετάκλητον. Τα πράγματα, είναι, αγαπητοί μου, περίπλοκα. Ετοιμαστείτε. Η παράσταση αρχίζει.

Ενας ανάμεσά μας

Εως και τη δεκαετία του 1960, έβρισκε κανείς στα περίπτερα τις φυλλάδες του Καραγκιόζη. Με δύο μόνο δραχμές, τα μικρά τεύχη, με το άτεχνο (πλην ατμοσφαιρικό) εξώφυλλο, την κακότεχνη τυπογραφία και τις άκοπες σελίδες, αφηγούνταν τις ιστορίες του Καραγκιόζη, του Χατζηαβάτη και του Μπαρμπαγιώργου. Στην ουσία, ήταν η πρόχειρη καταγραφή μιας πολύ παλιάς, λαϊκής προφορικής παράδοσης, που έπαιρνε τον Καραγκιόζη και τον έστηνε σε ένα πάνθεον λαϊκών ηρώων μαζί με τη βεζυροπούλα, την Κυρα-Φροσύνη, τη Γενοβέφα, τους λήσταρχους και τη Μαρία Πενταγιώτισσα. Αυτός ο «μύλος» που όλα τα άλεθε, ανακύκλωνε σε λαϊκές εκδόσεις ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα τα παθήματα του Καραγκιόζη. Απευθυνόταν κυρίως σε παιδιά και εφήβους, που περίμεναν πώς και πώς την κυκλοφορία του επόμενου τεύχους.

Αυτό που έχει σημασία είναι ότι ο Καραγκιόζης αποτέλεσε για πολλές γενιές κομμάτι της λαϊκής κουλτούρας. Το αν η ρίζα του είναι ελληνική, τουρκική ή κινεζική, δεν μπορεί να ενδιαφέρει περισσότερο από το ότι πρόσφερε συντροφιά και γέλιο σε πολλές γενιές Ελλήνων.