Ο Αλαίν Μπαντιού για τις εξεγέρσεις σε Ουκρανία και Αίγυπτο

Θα πω ακόμα μια φορά ότι το θεμελιώδες στοιχείο της σημερινής καταπίεσης που βιώνει ο άνθρωπος είναι η κυριαρχία του «ξεπερασμένου». Με τον όρο αυτό εννοώ τον αποκλεισμό της απεραντοσύνης απ’ τον ορίζοντα της ανθρώπινης σκέψης. Σε αυτό το κείμενο, θα ήθελα να επικεντρωθώ στις εξελίξεις της επικαιρότητας, και ειδικότερα στην κατάσταση στην Ουκρανία και την Αίγυπτο.

Αυτό που μου κάνει εντύπωση σχετικά στο ουκρανικό ζήτημα είναι ότι γίνεται αντιληπτό και αντιμετωπίζεται ως μια πλήρης στασιμότητα του σύγχρονου κόσμου, όπως μου αρέσει να λέω. 

Η κυρίαρχη αφήγηση των αντικαθεστωτικών περιορίζεται σε μία ευρωλαγνεία και μια διάθεση απαλλαγής από τον δεσποτισμό του Πούτιν· μια αγάπη για την Ευρώπη, την «γη της ελευθερίας και της δημοκρατίας» και αντίθετα ένα μίσος για τον Βλάντιμιρ Πούτιν, ο οποίος προσπαθεί να πάει κόντρα σε αυτά τα γνήσια αιτήματα. Το εντυπωσιακό σε αυτή την κατάσταση είναι ότι όλα διαμορφώνονται γύρω από μια στατική αντίφαση: Πριν την κρίση στην Ουκρανία υπήρχε η εντύπωση ότι η «ελεύθερη» Δύση έχει το ηθικό χρέος να επεμβαίνει σε διάφορα σημεία του κόσμου για να υπερασπιστεί οποιονδήποτε συμμεριζόταν το δικό της μοντέλο διακυβέρνησης. Αλλά αυτό το ρητορικό σχήμα δεν ακουμπάει ούτε στο ιστορικό παρελθόν, ούτε στο μέλλον στην περίπτωση μας.

Δεν έχει ιστορικά ερείσματα για δύο λόγους: πρώτον, είναι γεγονός ότι πριν την πρόσφατη κρίση, πολλοί στην Δύση δεν ήξεραν ούτε καν που βρίσκεται η Ουκρανία. Δεύτερον, αν κοιτάξουμε με προσοχή στο παρελθόν είναι αφελές να υποστηρίζουμε ότι οι αξίες του Ουκρανικού λαού που επιθυμεί την προσχώρηση στο Ευρωπαϊκό στρατόπεδο, έχουν κάποια σχέση με τις Ευρωπαϊκές αξίες. Αρκεί σ’ αυτό το σημείο να θυμηθούμε τον πρωτεύοντα ρόλο που έπαιξαν οι Ουκρανοί στην υλοποίηση του σχεδίου των Ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μεγάλη πλειονότητα των Ναζί στρατιωτών που επιτέθηκαν στην Σοβιετική Ένωση ήταν Ουκρανοί. Ο στρατός του Βλάσοφ ήταν Ουκρανικός στρατός. Οι Γάλλοι υπέφεραν από την καταπίεση των Ουκρανών που είχαν στρατευθεί με τον Χίτλερ. Δεν θα χαρακτηρίσουμε βέβαια έναν ολόκληρο λαό με βάση αυτά τα περιστατικά, αλλά την ίδια στιγμή δεν μπορούμε να παραβλέψουμε αυτά τα γεγονότα στην ανάλυσή μας.

Η πολιτική πρόταση που περιγράφηκε πιο πάνω δεν έχει όμως ούτε μέλλον γιατί το μέλλον είναι προδιαγεγραμμένο με διαφορετικό τρόπο από ότι το φαντάζονται οι Ουκρανοί Ευρωπαϊστές. Η Ευρώπη πλέον δεν έχει σχέση με την «παλιά καλή Ευρώπη». Είναι δύσκολο λοιπόν ακόμα και να προπαγανδίσεις κάτι που θα ήθελες να είναι, ενώ έχει πάψει να είναι έτσι εδώ και καιρό. Και εδώ έγκειται ακριβώς η κριτική, ότι η Ουκρανική εξέγερση είναι στατική, διότι προέκυψε από το πουθενά, χωρίς ιστορικό-ιδεολογικό υπόβαθρο και οδεύει προς κάτι που υπήρξε μεν κατά το παρελθόν, αλλά στο παρόν είναι είδος προς εξαφάνιση: η ελεύθερη και δημοκρατική Ευρώπη.

Η εξέγερση στην Ουκρανία και οι δυνάμεις που αναδείχθηκαν έχουν ακόμα ένα χαρακτηριστικό. Δεν παρουσίασαν κάποιο πολιτικό πρόταγμα. Δεν φάνηκε να προτείνουν μια ταυτότητα για το παρόν της Ουκρανίας. Και το παρόν δεν ορίζεται απλά ως το κενό μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος, αλλά ως το πλαίσιο χρόνου και τόπου που εμπεριέχει και την διακήρυξη μιας ταυτότητας. Το παρόν πρέπει να γίνεται αντιληπτό ως ο κομιστής άπειρων δυνητικών επιλογών του μέλλοντος. Και αν ισχυριστούμε ότι το παρόν της Ουκρανικής εξέγερσης είναι ψεύτικο, ή δανεισμένο από άλλους, τότε το κίνημα εκεί δεν έχει να διακηρύξει τίποτα καινούριο και ριζοσπαστικό και όταν δεν προτείνεται κάτι καινούριο, απλά δεν προτείνεται τίποτα. O Mallarme έχει πει κάτι πολύ σχετικό: «το παρόν είναι ανύπαρκτο, εκτός εάν οι μάζες αναπροσδιοριστούν.»

Ποιο είναι όμως το μήνυμα που διακηρύσσουν οι μάζες στον σύγχρονο κόσμο; Φαίνεται ότι το πρόταγμα των σύγχρονων αγώνων έχει το στοιχείο της αρνητικής διακήρυξης. Όπως είδαμε στην περίπτωση της Αιγύπτου και της Τυνησίας, το σύνθημα στα χείλη όλων ήταν: «Μουμπάρακ παραιτήσου» και «Μπεν Άλι φύγε». Στην Ουκρανία, η κύρια θέληση ήταν «να φύγει το σημερινό καθεστώς Γιανούκοβιτς». Υπάρχει λοιπόν μια νέα μορφή συλλογικής δράσης των κινημάτων σε προσδιορισμένο χώρο (συνήθως πλατείες, και όχι πορείες στους δρόμους των πόλεων που είχαμε στο παρελθόν), η οποία δεν ξεπερνά το στοιχείο των αρνητικών διακηρύξεων, καθώς το πλήθος που είναι συγκεντρωμένο είναι συνήθως διχασμένο ανάμεσα στον νεωτερισμό και στην προσκόλληση στο παρελθόν. Το παράδειγμα της Αιγύπτου είναι ενδεικτικό. Στην πλατεία Ταχρίρ δεν υπήρξε μια ενιαία, αυθεντική, θετική πρόταση επειδή η αντιπολίτευση ήταν χωρισμένη σε αυτούς που δεν ήθελαν τον Μουμπάρακ επειδή ήταν ιστορικός τους εχθρός (Αδελφοί Μουσουλμάνοι) και σε αυτούς επειδή έβλεπαν με καλό μάτι την ανεπτυγμένη Δύση, και δεν ήθελαν ούτε θρησκευτική αλλά ούτε και στρατιωτική καταπίεση.

Τι συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις; Το αποτέλεσμα τέτοιων πολιτικών διακηρύξεων είναι επισφαλές καθώς εδώ στην ουσία έχουμε μια «μισο-διακήρυξη». Για να έχει νικηφόρα έκβαση ένα τέτοιο πολιτικό πρόταγμα, προϋποθέτει την απόλυτη ενότητα από εκείνους που το προβάλλουν. Ο Λένιν το είχε θέσει σωστά: «Χωρίς σιδερένια πειθαρχία δεν θα πετύχουμε, διότι αν δεν έχουμε μια οργανωμένη ενότητα σε θετική κατεύθυνση, η «αρνητική» ενότητα θα είναι σύντομα αρκετή για να μας χωρίσει και να μας διαιρέσει.» Δεν έχουμε να κάνουμε με Λενινισμό εδώ, αλλά μπορούμε να δούμε αρκετά κοινά στο κίνημα της Πλατείας Μαϊντάν. Πέρα από το μήνυμα ότι «δεν θέλουμε πια άλλο αυτή την κατάσταση» το κίνημα είναι διαιρεμένο. Από την μία μεριά οι δημοκράτες, φιλελεύθεροι που έλκονται από τον θαυμασμό τους προς την Δύση και από την άλλη, οι αυτονομιστές, νέο-ναζί ένοπλοι που είναι προσκολλημένοι στο σκοτεινό ουκρανικό παρελθόν.

Έτσι φαίνεται ότι στα σύγχρονα κινήματα πλατειών έχουμε τρεις πλευρές που αντιμάχονται. Στην μια μεριά βρίσκονται οι κυβερνήσεις, οι αρχές, τα κόμματα με την βοήθεια συνήθως κάποιων ξένων παικτών, που επιθυμούν την διατήρηση του status quo. Στην άλλη πλευρά έχουμε την «ενωμένη» αντιπολίτευση, η οποία όμως έχει διαφορετικές αφετηρίες, αρχές και θέσεις.

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν αυτή την κατάσταση, ανακύπτει το ερώτημα: υπάρχει ελπίδα για πολιτική διεκδίκηση με προτάγματα, έστω και αρνητικά τα οποία, όμως ένωναν τις μάζες με στόχο την ανατροπή των κυβερνήσεων, όπως ζήσαμε κατά το παρελθόν;

Το νέο δημιούργημα που πρέπει να προκύψει θα είναι μια νέα κοινωνική διακήρυξη που θα εγκαθιδρύει μια συμμαχία μεταξύ των  διανοούμενων και της μεγάλης μερίδας του λαού. Αυτή η ενότητα δεν υπήρχε στο κίνημα των πλατειών. Το ζήτημα είναι να αναζητήσουμε την νεωτερικότητα έξω από τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Όσο δεν έχουμε τα στοιχεία μιας τέτοιας νεωτερικότητας, θα βλέπουμε συνεχώς εξεγέρσεις στα πρότυπα των πρόσφατων, με εύθραυστη ενότητα των μαζών, που πέφτουν πάντα σε φαύλο κύκλο.

Και τώρα τι; Φυσικά όχι η πρόσδεση στο άρμα της Δύσης. Δεν θα επουλώσει τις πληγές. Διανύουμε μια ιστορική περίοδο, ανάλογη με αυτή του 19ου αιώνα, όταν οι άνθρωποι γνώριζαν τι δεν ήθελαν, αλλά πάσχιζαν να ανακαλύψουν τι επεδίωκαν. Σε αυτό το «κενό» οι αξίες του παλιού κόσμου επανεμφανίστηκαν γιατί έχουν το πλεονέκτημα ότι έχουν εφαρμοστεί ήδη στο παρελθόν.

Πηγή: VersoBooks

http://www.nostimonimar.gr/o-alen-bantiou-gia-tis-exegersis-se-oukrania-ke-egipto/?fb_action_ids=10100833640959241&fb_action_types=og.likes