Επιστήμη, τεχνολογία και πόλεμος (Μέρος Β΄)

του Παναγιώτη Γαβάνα

Η σύγχρονη επιστήμη και η τεχνολογία χρησιμοποιούνται σήμερα όσο ποτέ άλλοτε στην Ιστορία της ανθρωπότητας για στρατιωτικούς σκοπούς, αυξάνοντας την απειλή σε υπερθετικό βαθμό, ιδιαίτερα τoν αριθμό των θυμάτων στους νέους πολέμους. Η επιρροή των δυνάμεων που τάσσονται για μια ουσιαστική αντιστροφή αυτής της κατάστασης, χρησιμοποιώντας τη διαφωτιστική ώθηση της επιστήμης για μια βιώσιμη ειρήνη και ανάπτυξη, είναι όπως και παλιότερα περιορισμένη.

Στο Δεύτερο Μέρος (τελευταίο) αυτής μελέτης εξετάζονται συνοπτικά μερικές από τις πολεμικές τεχνολογίες που αναπτύσσονται τα τελευταία κυρίως χρόνια, καθώς και η τάση να αυτονομηθούν οι μηχανές από τον άνθρωπο.

Αντικατάσταση στρατευμάτων με όπλα υψηλής τεχνολογίας

Το αμερικανικό Πεντάγωνο θέλει τα επόμενα χρόνια να κάνει δραστικές περικοπές στις στρατιωτικές δαπάνες. Ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Charles Timothy Hagel, τον Φεβρουάριο του 2014 δήλωσε ότι ο στρατός, που σήμερα ανέρχεται στους 520.000 ενεργούς στρατιώτες, θα μειωθεί κατά 15%. Η δύναμη των στρατευμάτων μειώνεται έτσι στους 450.000 στρατιώτες, οι πεζοναύτες θα μειωθούν από τους 190.000 στους 182.000 άντρες, η πολεμική αεροπορία θα χάσει το σύνολο του στόλου της στον τύπο Α-10, το πολεμικό ναυτικό θα παραιτηθεί από τα μισά του ταχύπλοα σκάφη. Πρόκειται μήπως εδώ για κάποια μορφή αφοπλισμού; Και οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ με αυτές τις περικοπές μειώνουν τη μαχητική τους δύναμη; Για αυτό το τελευταίο μένει να δούμε. Είναι όμως ήδη σαφές ότι το Πεντάγωνο προσπαθεί να αντικαταστήσει όλο και περισσότερους στρατιώτες με ρομπότ. Το 2013 ανήκαν ήδη στο οπλοστάσιο πάνω από 8.000 μη επανδρωμένα αεροσκάφη και 12.000 παρόμοια συστήματα στη ξηρά.

Οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ έχουν ήδη πάνω από 100 τύπους μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Από το 2011 έως το 2015 έχουν προβλεφτεί για τις στρατιωτικές δαπάνες ετησίως κατά μέσο όρο 6,2 δισ. δολάρια για την έρευνα, την ανάπτυξη και την προμήθεια. Εδώ προστίθενται ακόμη ένα δισ. ευρώ για μη επανδρωμένα οχήματα στη ξηρά και στη θάλασσα. Μικρά τηλεκατευθυνόμενα ρομπότ στη ξηρά υπάρχουν κατά χιλιάδες στη Μέση Ανατολή για την εξουδετέρωση εκρηκτικών μηχανισμών. Στο άμεσο μέλλον τα αεροπλάνα-κατάσκοποι U2 θα αντικατασταθούν στο σύνολό τους από μη επανδρωμένα αεροσκάφη, για να αναφέρουμε μόνο κάποια παραδείγματα.

Εξωσκελετοί - Ρομπότ

Σαν ένα σημαντικό δομικό στοιχείο για τη βελτίωση της πολεμικής ισχύος, βλέπεται η συγχώνευση ανθρώπου και μηχανής με τη βοήθεια των λεγόμενων εξωσκελετών. Εδώ πρόκειται για ένα σκελετό που ελέγχεται από ηλεκτρονικό υπολογιστή, φοριέται στο σώμα και υποστηρίζει τις κινήσεις του ανθρώπου. Οι εξωσκελετοί, όπως ο Human UniversalLoad Carrier (HULC) της εταιρίας εξοπλισμών Lockheed Martin, ή ο «XOS 2» της Raytheon, αναπτύχθηκαν για να πολλαπλασιάσουν τη δύναμη των στρατιωτών και να αυξήσουν δραστικά την κινητικότητά τους. Με τον HULC θα είναι εύκολο να μεταφερθούν φορτία μέχρι και 100 κιλά διανύοντας μια απόσταση μέχρι και 20 χιλιόμετρα με γρήγορο ρυθμό.

Ήδη τον Σεπτέμβρη του 2013, η United States Special Operations Command ανακοίνωσε την κατασκευή ενός δικού της ρομπότ-μαχητή με την ονομασία TALOS (Tactical Assult Light Operator Suit).

Οι προσπάθειες που γίνονται και που βρίσκονται λίγο πριν την πραγματοποίησή τους, είναι, ο εξωσκελετός να ελέγχεται μέσω των παλμών του εγκεφάλου. Κατά τη διάρκεια της τελικής έναρξης του παγκόσμιου πρωταθλήματος ποδοσφαίρου το 2014, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι έγιναν μάρτυρες μπροστά στις τηλεοπτικές τους οθόνες, όταν ένας παραπληγικός Βραζιλιάνος στο στάδιο του Σάο Πάολο κλώτσησε τη μπάλα με τη βοήθεια ενός εξωσκελετού που αποτελούνταν από χάλυβα, αλουμίνιο και τιτάνιο. Ένα άλλο παράδειγμα: ο κατασκευαστής ρομπότ GordonCheng (Πολυτεχνείο Μονάχου, Γερμανία) και ο νευροεπιστήμονας Miguel Nicolelis (Πανεπιστήμιο Duke, βόρειος Καρολίνα, ΗΠΑ) κατασκεύασαν έναν μηχανισμό, ο οποίος μέσω καλωδίων από ένα κράνος και μέσω ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, έμπαινε σε κίνηση μετά από μετατροπή των εγκεφαλικών κυμάτων ενός άνδρα.

Ρομπότ κατασκευάζονται με διαφορετικές τεχνικές κίνησης και για διάφορες εργασίες. Στο πόλεμο στο Αφγανιστάν χρησιμοποιήθηκε το στρατιωτικό ρομπότ PackBot για την εξουδετέρωση βομβών. Ο Big Dog είναι ένα τετράποδο ρομπότ το οποίο μπορεί να μεταφέρει εργαλεία εξοπλισμού, και το MAARS15 είναι εξοπλισμένο με ένα πολυβόλο και έναν εκτοξευτή χειροβομβίδων, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη φύλαξη σκοπιάς ή σαν σκοπευτής. Τα ρομπότ διαθέτουν σημαντικά μαχητικά «πλεονεκτήματα»: Δεν έχουν συναισθήματα όπως ο πανικός, ή πόνο, δεν διαθέτουν όμως κριτική ικανότητα που να τα αποτρέπει από τη δράση.

Ραγδαία αναπτύσσονται επίσης τα ιπτάμενα μικροσώματα, Micro-Air Vehicles (MAV), τα οποία δεν είναι μεγαλύτερα από δέκα εκατοστόμετρα. Στις καινοτόμες ιδέες δεν τίθενται όρια, δεδομένου ότι ο στρατός των ΗΠΑ έχει αρκετά χρήματα για τέτοιου είδους έρευνες και μπορεί διαρκώς να επιχειρηματολογεί ότι αυτά τα νέα συστήματα προστατεύουν τη ζωή των στρατιωτών του. Έρευνες στον τομέα της νανοτεχνολογίας υπόσχονται μελλοντικά ακόμη πιο μικρά συστήματα.

Τάση για αυτονόμηση και πόλεμος των ρομπότ

Ο έλεγχος των μηχανών με παλμούς ανθρωπίνων σκέψεων, είναι ένας από τους δυό τρόπους με τους οποίους γίνεται σήμερα προσπάθεια να αυξηθεί η ταχύτητα αντίδρασης των οπλικών συστημάτων. Τέτοιου είδους έρευνες γίνονται από την υπηρεσία έρευνας DAPRA (Defence Advanced Projects Research Agency) του Πενταγώνου, η οποία αναπτύσσει έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή με διεπαφή-εγκεφάλου, ώστε μ΄ αυτό τον τρόπο να μειώσει το χρονικό διάστημα μεταξύ σκέψης και δράσης. Απ΄ την άλλη μεριά πρόκειται για την ανάπτυξη ευφυών μηχανών οι οποίες θα είναι σε θέση να αποφασίζουν για τη χρήση θανατηφόρων όπλων χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπου. Έτσι, το σχέδιο για μη επανδρωμένα αεροσκάφη «nEUROn» του γαλλικού κοντσέρν εξοπλισμών Dassault, στοχεύει, σύμφωνα με δικές του πληροφορίες, στην κατασκευή ενός πολεμικού ρομπότ το οποίο θα μπορεί να κάνει αυτόνομα αεροπορικές επιθέσεις.

Τι σημαίνει όμως η έννοια «αυτονόμηση» όταν χρησιμοποιείται για ένα ρομπότ; Πρόκειται για την κατασκευή μηχανών, οι ικανότητες των οποίων θα είναι όμοιες με αυτές ενός ανθρώπου; Το 2011 το «Joint Doctrin Note» του βρετανικού υπουργείου Άμυνας έγραψε ότι, η πραγματική τεχνητή νοημοσύνη με την οποία μια μηχανή θα έχει παρόμοιες ή μεγαλύτερες ικανότητες να σκέφτεται όπως ένας άνθρωπος, θα αλλάξει ολοκληρωτικά χωρίς αμφιβολία τους κανόνες του παιχνιδιού, όχι μόνο στο στρατιωτικό πεδίο, αλλά και σε όλες τις πλευρές της σύγχρονης ζωής. Μάλιστα, το χρονικό αυτό σημείο το προσδιορίζει σε περισσότερα από 5 και σε λιγότερα από 15 χρόνια. Όμως η «τεχνητή νοημοσύνη» έχει ήδη επιτευχθεί από πολλές απόψεις, ήδη από τότε που οι ερευνητές άρχισαν στη δεκαετία του 1950 να εργάζονται σε ανάλογα προγράμματα. Απ΄ την άλλη όμως, μια νοημοσύνη που θα είναι παρόμοια με αυτή του ανθρώπου, βρίσκεται έξω από το οπτικό πεδίο της επιστήμης και για το απώτερο μέλλον.

Όταν επομένως εδώ γίνεται λόγος για αυτονόμηση ενός ρομπότ, πρόκειται για σύγχυση εννοιών. Ένα πολεμικό ρομπότ δεν έχει σε καμιά περίπτωση δική του βούληση. Όπως όλα τα ρομπότ φέρνει σε πέρας μια σειρά προγραμματισμένων από τα πριν επεμβάσεων. Σε αντίθεση με μια μηχανή η οποία συναρμολογεί για παράδειγμα ένα αυτοκίνητο σε μια πλήρως αυτοματοποιημένη αίθουσα εργοστασίου, ένα ρομπότ το κάνει αυτό σε ένα ανοιχτό περιβάλλον, στο οποίο πρέπει να αντιδράσει ευέλικτα σε διάφορα τυχαία γεγονότα. Επειδή οι αισθητήρες του το καθιστούν ικανό, μπορεί για παράδειγμα να αποφύγει τα εμπόδια όταν έχει προγραμματιστεί ανάλογα. Όταν για παράδειγμα ο αριστερός αισθητήρας αντιληφθεί ένα αντικείμενο, τότε το ρομπότ θα κινούνταν προς τα δεξιά, και το αντίστροφο.

Υποστηρίζεται εν μέρει, ότι στους μελλοντικούς πολέμους οι στρατιώτες θα αντικατασταθούν από τα ρομπότ. Ωστόσο, ο άνθρωπος με τη σταδιακή αυτοματοποίηση του πολέμου απειλείται να χάσει τις ικανότητές του να παίρνει υπεύθυνα τις αποφάσεις του. Με την αυτοματοποίηση των μη επανδρωμένων συστημάτων οξύνονται πολλά πολιτικά, νομικά και ηθικά ερωτήματα. Ποιος παίρνει σε ποια βάση τις αποφάσεις για ζωή και θάνατο; Πως μπορεί να ελεγχθεί η τήρηση των κανόνων επέμβασης του διεθνούς δικαίου; Δε θα είναι οι πόλεμοι πιο πιθανοί, όταν φαινομενικά τα ρομπότ «απλά» θα διεξάγουν πόλεμο; Οι εξελίξεις αυτές δε θα προκαλέσουν νέους ανταγωνισμούς στους εξοπλισμούς; Και όχι τελευταία: Μπορεί και επιτρέπεται ένα ρομπότ να σκοτώνει αυτόνομα στο πόλεμο αντιπάλους; Όλα αυτά είναι άλυτα ηθικά ερωτήματα.

Επιπλέον, στα παραπάνω πρέπει να συμπεριληφθούν γνωστά (και άγνωστα ακόμη, αλλά που ήδη έχουν τεθεί) ελλείμματα της σύγχρονης τεχνολογίας. Σφάλματα στο προγραμματισμό μπορούν να οδηγήσουν γρήγορα σε ατυχήματα και ενέχουν μεγάλους κινδύνους. Μια στρατιωτική λύση, η οποία σε περίπτωση επέμβασης αποτυγχάνει, μπορεί επίσης να οδηγήσει σε μια «ψευδαίσθηση για ασφάλεια». Πρέπει επίσης να αναλογιστεί κανείς ότι ο δυνητικός αντίπαλος θα αντιδράσει σ΄ αυτή τη νέα τεχνική ανωτερότητα, το αργότερο στο πόλεμο, αν όχι ήδη σε καιρό ειρήνης. Ο κατάλογος των αντιμέτρων να οδηγηθούν οι ένοπλες-δυνάμεις-υψηλής-τεχνολογίας σε παραπλάνηση γίνεται όλο και πιο μακρύς: Πομποί που παρενοχλούν, φουσκωτές απομιμήσεις τεθωρακισμένων ή θερμικές πηγές για να παραπλανούν τους αισθητήρες που αναζητούν την (υψηλή) θερμότητα, εφαρμόζονται ήδη με επιτυχία. Προωθούνται επίσης τεχνολογικές εξελίξεις για την ηλεκτρονική και τη φυσική προστασία των ενόπλων δυνάμεων. Αναπτύσσονται νέες θωρακίσεις και για προστασία από σφαίρες ή από θραύσματα για τους στρατιώτες. Οι στρατιώτες μπορεί έτσι να προστατεύονται συχνά καλά –όχι όμως ο άμαχος πληθυσμός, του οποίου ο αριθμός των θυμάτων στις σημερινές συγκρούσεις αυξάνεται ολοένα και περισσότερο.

Όποιος δε θέλει (ή δε μπορεί) να αντιδράσει στα ασύμμετρα νέα όπλα υψηλής τεχνολογίας, καταφεύγει σε ασύμμετρα απαντητικά μέτρα. Σ΄ αυτά μετρά το έντονο ενδιαφέρον μερικών κρατών να αποκτήσουν όπλα μαζικής καταστροφής, ιδιαίτερα, πυρηνικά όπλα. Ενάντια σ΄ αυτή την απειλή θα πρέπει με τη σειρά του να προστατευτεί μια χώρα με την πυραυλική άμυνα. Όμως η τεχνολογία αυτή μέχρι σήμερα δε μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει ωριμάσει, δεδομένου μάλιστα ότι υπάρχουν πολλές άλλες δυνατότητες να χρησιμοποιηθούν άλλα όπλα μαζικής καταστροφής με μικρότερη ακρίβεια στο στόχο ή παρθούν αντίμετρα για την εξαπάτηση της άμυνας. Μέχρι αυτού του σημείου κάθε προστασία από τα πυρηνικά όπλα αποτελεί μια αυταπάτη –και η ίδια συμβάλει στην αύξηση της κούρσας των εξοπλισμών.

Μη επανδρωμένα αεροσκάφη

Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια έχουν επιτευχθεί πολλές τεχνολογικές εξελίξεις. Τηλεκατευθυνόμενα συστήματα αέρα αποτελούν μόνο ένα ενδιάμεσο βήμα στη κατεύθυνση για περισσότερη «αυτονομία λήψης αποφάσεων» των οπλικών συστημάτων. Προϋπόθεση για αυτό είναι η ταχεία βελτίωση της τεχνολογίας. Εδώ περιλαμβάνεται η αυξανόμενη υπολογιστική ισχύς των επεξεργαστών (περίπου με την ίδια κατανάλωση ενέργειας), η σμίκρυνση των αισθητήρων (για τη θέση, την επιτάχυνση, την οπτοηλεκτρονική, το Παγκόσμιο Σύστημα Στιγματοθέτησης / GPS κτλ) και τους προηγμένους αλγόριθμους π.χ. για τη μείωση της πολυπλοκότητας των δεδομένων του αισθητήρα κατά την απεικόνιση του περιβάλλοντος.

Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη είναι ήδη σήμερα σε θέση να υπολογίσουν από μόνα τους την ιδεατή τροχιά για την παρακολούθηση ενός στόχου και να προσαρμοστούν στις καιρικές συνθήκες. Μπορούν επίσης κατά τη διακοπή μιας ασύρματης επικοινωνίας να επιστρέψουν από μόνα τους σε ένα προκαθορισμένο σημείο και να προσγειωθούν εκεί (αυτόματος πιλότος). 

Η επόμενη γενιά των μη επανδρωμένων αεροσκαφών θα διαθέτει αισθητήρες με τους οποίους θα μπορούν να παρακολουθούνται ταυτόχρονα πολλοί στόχοι. Αυτό καθιστά αναγκαίο, ότι στο σταθμό εδάφους η πορεία σε πραγματικό χρόνο θα προσαρμοστεί στις βέλτιστες συνθήκες παρατήρησης. Η κατασκευή γρήγορων ιπτάμενων μη επανδρωμένων αεροσκαφών οδηγεί όμως στο ότι η αυτοματοποίηση αυτή μελλοντικά δε θα υλοποιείται πλέον στο έδαφος αλλά στο σκάφος, ώστε η πλατφόρμα να μπορεί να αντιδράσει άμεσα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, επειδή οι μεγάλες διαδρομές μέσω των δορυφόρων αυξάνουν το χρόνο επεξεργασίας των σημάτων. Το αργότερο, όταν τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη αναλάβουν, από τώρα ακόμη, καθήκοντα των επανδρωμένων αεροσκαφών –για παράδειγμα τη δημιουργία αεροπορικής υπεροχής και την αστυνόμευση από τον αέρα, ένας τηλεχειρισμός από τον αέρα δεν είναι δυνατός. Η τάση αυτή οδηγεί μακριά από τη σημερινή μέθοδο-«Joystick» (χειροκίνητο τηλεχειριστήριο) προς την αυτόνομη διαχείριση εντολών, κατά την οποία από την ανθρώπινη πλευρά ορίζονται μόνο οι συνθήκες. Δεδομένου ότι η περιπλοκότητα της επιχείρησης για τον άνθρωπο σε πραγματικό χρόνο δεν είναι τότε πλέον κατανοητή, αυτό που τού μένει απλά είναι η επιβεβαίωση ή η άρνηση μιας προτεινόμενης από τη μηχανή λύσης. Μια πραγματική αυτονομία λήψης αποφάσεων του ανθρώπου –ακόμη και για την επιλογή του στόχου- κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν είναι πλέον δοσμένη.

Ο Γερμανός φυσικός και υπέρμαχος της ειρήνης Jürgen Altmann, υποστηρίζει ότι στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες του ΝΑΤΟ, όπως επίσης στη Ρωσία και στην Κίνα, υπάρχουν σχέδια για ανάπτυξη και επιδείξεις για γρήγορα, στροβιλοκίνητα οπλισμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τα οποία θα αναλάβουν καθήκοντα που εκτελούν σημερινά επανδρωμένα πολεμικά αεροσκάφη, συμπεριλαμβανομένου του εναέριου εφοδιασμού και των αερομαχιών. Πρωτότυπα υπάρχουν επίσης για οπλισμένα μη επανδρωμένα μαχητικά ελικόπτερα και για οχήματα μάχης για τη ξηρά και τη θάλασσα. Η έρευνα και η ανάπτυξη στοχεύουν όμως επίσης στα μικρά και στα πολύ μικρά οπλισμένα οχήματα. Τα πρώτα μίνι αεροσκάφη και μίνι ιπτάμενα αντικείμενα με μικρή εκρηκτική γόμωση χρησιμοποιούνται ήδη.

Σήμερα περισσότερες από 75 χώρες διαθέτουν μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ενώ 50 από αυτές τα αναπτύσσουν ή τα κατασκευάζουν ήδη. Μερικά συστήματα είναι οπλισμένα.

Ο κβαντικός υπολογιστής σαν νέο υπερόπλο;

Η Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας (National Security Agency, NSA) των ΗΠΑ θέλει να αναπτύξει έναν υπερυπολογιστή, ο οποίος θα είναι σε θέση να σπάσει όλα τα μέχρι σήμερα γνωστά συστήματα για την κωδικοποίηση των ψηφιακών δεδομένων. Καμιά επιχείρηση, κανένα επιστημονικό ίδρυμα, καμιά υπηρεσία και φυσικά κανένας πολίτης δε θα είναι σε θέση πλέον να προστατευτεί από τις κατασκοπευτικές δραστηριότητες της μυστικής υπηρεσίας. Η εφημερίδαWashington Post επικαλούμενη τα ντοκουμέντα του πρώην υπαλλήλου της Έντουαρντ Σνόουντεν, ανέφερε στις αρχές Ιανουαρίου του 2014, ότι η μυστική υπηρεσία των ΗΠΑ διέθεσε 79,7 εκατομμύρια δολάρια (περίπου 58 εκατομμύρια ευρώ) για την ανάπτυξη ενός νέου είδους κβαντικού υπολογιστή, ο οποίος θα είναι σε θέση να κάνει ένα γιγαντιαίο βήμα στην κατεύθυνση της πρακτικά αδιάλειπτης παρακολούθησης. Το ψηφιακό σχέδιο αναβάθμισης φέρει την πολεμοχαρή ονομασία «Penetrating Hard Targets» (Διείσδυση σε σταθερούς στόχους»). Η γερμανική εφημερίδαSüddeutsche Zeitung έγραψε ότι πρόκειται για ένα σχέδιο με «ιστορική σημασία», ενώ άλλοι αστοί πολιτικοί έκαναν λόγο για μετωπική επίθεση στις θεμελιώδεις αξίες του δυτικού κόσμου.

Τι δόση αλήθειας όμως υπάρχει σ΄ αυτή την είδηση; Σίγουρο είναι ότι η έρευνα και η ανάπτυξη νέου είδους συστημάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών ωθείται με μεγάλη ένταση. Οι συμβατικοί υπολογιστές δομικά είναι υπερφορτωμένοι όταν πρόκειται για το ξεκλείδωμα κωδικών με τους οποίους κρυπτογραφούνται τα σημερινά e-mail ή οι τραπεζικές συναλλαγές. Αυτό οφείλεται στο ότι ο αριθμός για τα αναγκαία βήματα υπολογισμού στους συμβατικούς υπολογιστές αυξάνεται εκθετικά όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός τον οποίο θέλει κανείς να σπάσει. Αυτό σημαίνει ότι όταν το μυστικό κλειδί είναι αρκετά μεγάλο, τότε η πιθανότητα να σπάσει ο κωδικός, πρακτικά είναι ίσος με μηδέν ή θα χρειαζόταν κανείς χρόνια, και αυτό κάνει το ζήτημα πληκτικό για τις πρακτικές εφαρμογές.

Δεδομένου ότι οι δομές των χρησιμοποιούμενων σήμερα μικροτσίπ παράγονται ήδη στο επίπεδο μεμονωμένων ατόμων, τα φυσικά όρια της παραπέρα εξέλιξης των συμβατικών υπολογιστών φαίνονται ήδη στον ορίζοντα. Γι΄ αυτό οι επιστήμονες εδώ και χρόνια εργάζονται πυρετωδώς για μια εναλλακτική λύση. Εδώ, μπαίνει τώρα στο παιχνίδι ο κβαντικός υπολογιστής, για τον οποίο θα πρέπει να ισχύουν άλλοι φυσικοί νόμοι.

Ενόσω τα πιο μικρά συστατικά στοιχεία (bits) στους μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμενους υπολογιστές παίρνουν τη θέση μηδέν ή ένα, τα κβαντικά bits (εν συντομία: Qubits) έχουν την ιδιότητα να υπάρχουν ταυτόχρονα σε πολλές καταστάσεις. Χάρη σ΄ αυτές τις λεγόμενες κβαντομηχανικές καταστάσεις ετερωδύνωσης, οι νέου είδους μηχανές αναμένεται ότι θα είναι σε θέση να υπολογίζουν πολύ γρήγορα. Όταν για παράδειγμα θέλει να αναλύσει κανείς σήμερα έναν αριθμό σε πρώτους παράγοντες, αν υποθέσουμε ότι αυτός ο αριθμός αποτελούνταν από 130 ψηφία, τότε ένας κβαντικός υπολογιστής που θα δούλευε παράλληλα, θα χρειαζόταν να κάνει περίπου δέκα εκατομμύρια λιγότερα βήματα υπολογισμού απ΄ ό,τι ένας σημερινός υπερυπολογιστής. Και για ακόμη περισσότερα ψηφία ο κβαντικός υπολογιστής θα ήταν μάλιστα δισεκατομμύρια φορές γρηγορότερος. Η ίδια η φυσική διαδικασία είναι σήμερα δύσκολο να κατανοηθεί ακόμη και από τους ειδικούς. Το 1988 ο φυσικός και βραβευμένος με Νόμπελ Ρίτσαρντ Φάινμαν (1918 – 1988) είχε πει ότι: «Νομίζω ότι μπορώ να πω με σιγουριά ότι κανείς δεν καταλαβαίνει κβαντική μηχανική».

Παρ΄ όλα αυτά, εδώ και περισσότερα από 15 χρόνια, παγκοσμίως, δεκάδες επιστημονικές ομάδες κάνουν έρευνες για υπολογιστές οι οποίοι θα έπρεπε να δουλεύουν σε κβαντομηχανική βάση. Σύμφωνα με το ντοκουμέντο του Σνόουντεν η NSA βλέπει τον εαυτό της σε έναν αγώνα στήθος με στήθος, με σχέδια τα οποία χρηματοδοτούνται από την ΕΕ και την ελβετική κυβέρνηση.

Η εταιρία D-Wave πουλά ήδη υπολογιστές για τους οποίους ισχυρίζεται ότι δουλεύουν με βάση τη κβαντική τεχνολογία. Το 2011, παράλληλα με τον ιδρυτή της Amazon Jeff Bezos, άρχισαν να συμμετέχουν ως επενδυτές στοproject το κοντσέρν εξοπλισμών Lockheed Martin καθώς και το In-Q-Tel, το παράρτημα ερευνών της CIA. Η εταιρία D-Wave παρέδωσε τους υπολογιστές της στην Google, στη διαστημική υπηρεσία NASA και στην Lockheed Martin. Για τη Google πρόκειται για την ανάπτυξη αλγόριθμων με τους οποίους μπορούν να ληφθούν συγκεκριμένες πληροφορίες γρηγορότερα από μια μεγάλη τράπεζα πληροφοριών. Η NASA ελπίζει ότι θα βοηθηθεί στην αναζήτηση πλανητών οι οποίοι βρίσκονται έξω από το ηλιακό μας σύστημα και η Lockheed Martin σκοπεύει να βελτιστοποιήσει τον 24 εκατομμυρίων γραμμών κώδικα ενός μαχητικού αεροσκάφους.

Το εάν η μηχανή που κατασκευάστηκε από την D-Wave λειτουργεί πραγματικά έτσι όπως υποστηρίζεται, είναι αμφιλεγόμενο μεταξύ των εμπειρογνωμόνων. Θα πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι οι διάφορες ερευνητικές ομάδες ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τα μέσα χρηματοδότησης και την ακαδημαϊκή φήμη. Απ΄ τη σκοπιά όμως των μυστικών υπηρεσιών και τη βιομηχανία των εξοπλισμών, δεν υπάρχει κανένα συμφέρον για τη δημοσιοποίηση λεπτομερειών.

(Στρατιωτική) χρήση του διαστήματος

Ορισμένοι στρατιωτικοί σχεδιαστές προβλέπουν ότι επιπρόσθετα από τη διεξαγωγή πολέμου στη ξηρά, τη θάλασσα και τον αέρα, μελλοντικά θα λάβουν επίσης χώρα συγκρούσεις με όπλα στο διάστημα και στον κυβερνοχώρο. Και οι δυό είναι «ελεύθεροι χώροι για τη διεθνή κοινότητα» που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από πολλά κράτη και από άτομα και  για τους οποίους ισχύουν ίδιοι φυσικοί νόμοι. Δεν έχουν όμως όλα τα κράτη την ίδια πρόσβαση στο διάστημα και στον κυβερνοχώρο παρ΄ όλο που πολλές κοινωνίες είναι εξαρτημένες από αυτούς τους «στρατηγικούς χώρους». Η χρήση για την επικοινωνία, την πλοήγηση και την παρατήρηση της Γης από το κοντινό προς τη Γη διάστημα, είναι ουσιαστική. Ως εκ τούτου η ρύθμιση και ο έλεγχος αυτών των τομέων αποτελούν νέες προκλήσεις. 

Η διαστημική τεχνολογία είναι μια τεχνολογία διπλής χρήσης, δηλαδή, χρησιμοποιείται τόσο για ειρηνικούς όσο και για στρατιωτικούς σκοπούς. Το διάστημα χρησιμοποιείται στρατιωτικά από τις υπερδυνάμεις ήδη από την αρχή της διαστημικής εποχής και ο ανταγωνισμός τους στο διάστημα συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Την απαραίτητη πρόσβαση στο διάστημα κάνει δυνατή μόνο η πυραυλική τεχνολογία. Σήμερα τουλάχιστον δέκα κράτη μπορούν μονίμως να μεταφέρουν σε τροχιά ωφέλημα φορτία: ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Γαλλία, Μ. Βρετανία, Ουκρανία, Ινδία, Ισραήλ, Ιράν και Βόρεια Κορέα. Άλλες χώρες, όπως η Βραζιλία, το Ιράν, η Βόρεια και η Νότια Κορέα, προσπαθούν να αναπτύξουν σήμερα δικά τους πυραυλικά προγράμματα.

Το Ιράν και η Βόρεια Κορέα κατόρθωσαν ήδη να μεταφέρουν μικρούς δορυφόρους σε τροχιά. Όλο και περισσότερα κράτη ενδιαφέρονται επίσης για τη στρατιωτική χρήση του διαστήματος. Τους περισσότερους στρατιωτικούς δορυφόρους τούς έχουν θέσει σήμερα σε λειτουργία οι ΗΠΑ, στις οποίες αντιστοιχούν σχεδόν το 95% των στρατιωτικών δαπανών για το διάστημα. Η παγκόσμια χρήση όπλων μπορεί σήμερα να γίνει μόνο «προοδευτικά», είτε με οπτική αναγνώριση ή με την υποστήριξη μέσω GPS. Ωστόσο, στους συνηθισμένους δορυφόρους δεν βρίσκονται ακόμη «όπλα». Οι φωνές εκείνων που ζητούν τον ενεργό οπλισμό του διαστήματος με σκοπό τον έλεγχό του, γίνονται όλο και πιο δυνατές, και σύντομα θα μπορούσαν να εισακουστούν. Ως ένα σαφές προειδοποιητικό σημάδι ισχύει, ότι τόσο η Κίνα (2007) όσο και οι ΗΠΑ (2008) έχουν εκτοξεύσει ήδη δοκιμαστικά δικούς τους δορυφόρους τους οποίους δεν χρειάζονται πλέον.

Από την αρχή της διαστημικής εποχής, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος ESA, τέθηκαν σε τροχιά περίπου 5.500 δορυφόροι. Από αυτούς σήμερα βρίσκονται σε λειτουργία περίπου οι 1.000. Οι υπόλοιποι είτε συντρίφτηκαν και κάηκαν στην ατμόσφαιρα είτε τρέχουν με μεγάλες ταχύτητες γύρω από τη Γη μαζί με υπολείμματα από πυραύλους καθώς και συντρίμμια που προήλθαν από εκρήξεις και συγκρούσεις. Ανησυχία προκάλεσε για παράδειγμα ένα περιστατικό, στο οποίο τον Φεβρουάριο του 2009, ένας άχρηστος, εγκαταλειμμένος ρωσικός δορυφόρος, συγκρούστηκε με έναν δορυφόρο επικοινωνιών των ΗΠΑ, αχρηστεύοντάς τον. Τα ιπτάμενα σώματα διαλύθηκαν σε περισσότερα από 2.100 μεγάλα κομμάτια από συντρίμμια. Εκτιμάται ότι περισσότερα από 300.000 αντικείμενα με μια διάμετρο τουλάχιστον δέκα εκατοστόμετρων κυκλοφορούν στο διάστημα. Ο κατάλογος των ΗΠΑSpace Surveillance Network (SSN), καταγράφει περίπου 17.000 αντικείμενα με μια διάμετρο τουλάχιστον δέκα εκατοστόμετρα. Αυτά τα διαστημικά απόβλητα αποτελούν ένα αυξανόμενο κίνδυνο για άλλα ιπτάμενα σώματα, επειδή εξαιτίας της μεγάλης τους ταχύτητας τα κομμάτια αυτά μπορούν να προκαλέσουν τεράστιες ζημιές. Ένα αντικείμενο για παράδειγμα μεγέθους ενός εκατοστόμετρου κατά τη σύγκρουση με έναν δορυφόρο απελευθερώνει ενέργεια μιας χειροβομβίδας όταν εκρήγνυται.

Επιστήμονες μάλιστα φοβούνται ότι ο αυξανόμενος αριθμός των διαστημικών σκουπιδιών που προέρχονται από πυραύλους και δορυφόρους, θα μπορούσε να φέρει σε πλήρη ακινησία την ειρηνική χρήση του διαστήματος. Ναι μεν κατέστη δυνατό η συμφωνία στην επιτροπή του ΟΗΕ για το διάστημα καθώς και στα πλαίσια της ΕΕ, πάνω σε οδηγίες και κανόνες συμπεριφοράς, με τη βοήθεια των οποίων θα μπορούσαν να περιοριστούν τα διαστημικά σκουπίδια, όμως η εφαρμογή τους είναι εθελοντική και τα συνιστώμενα μέτρα δε μπορούν να λύσουν το πρόβλημα αποτελεσματικά και μακροπρόθεσμα. Αυτή τη περίοδο ερευνούνται πολλές τεχνικές δυνατότητες για την καταστροφή δορυφόρων: επίγεια όπλα λέιζερ, μικροί δορυφόροι ή η πυραυλική άμυνα. Διεθνώς δεν γίνονται σοβαρές προσπάθειες ώστε να κλείσουν τα κενά στη Συνθήκη για το Διάστημα του 1967, η οποία απαγορεύει γενικά την καταστροφή δορυφόρων στο διάστημα. 

Για το στρατό, το διάστημα παίζει ένα όλο και πιο σημαντικό ρόλο. Σχεδόν το σύνολο των στρατιωτικών επικοινωνιών διεξάγεται ήδη μέσω των δορυφόρων. Οι δορυφόροι εντοπίζουν τις αντίπαλες θέσεις καθώς και τις κινήσεις των στρατευμάτων και στέλνουν τις εικόνες άμεσα στο στρατιωτικό κέντρο επιχειρήσεων ή απευθείας στα στρατεύματα επί τόπου, όπου τα πυρομαχικά ακριβείας πλοηγούνται στους στόχους με τη βοήθεια των δορυφόρων.

Άλλα σχέδια εξοπλισμών περιλαμβάνουν την εκμετάλλευση του διαστήματος σαν στρατιωτικό χώρο δοκιμών και την εκτόξευση οπλισμένων δορυφόρων για πειραματικούς σκοπούς. Μπορεί μερικά από αυτά τα σχέδια να φαίνονται εξωτικά, για την υλοποίησή τους όμως εργάζονται εντατικά επιστήμονες και κατασκευαστές. Η ποικιλία περιλαμβάνει από μίνι-δορυφόρους οι οποίοι μανιπουλάρουν άλλους δορυφόρους, μέχρι και νάρκες οι οποίες σαν μικρές εκρηκτικές γομώσεις πλησιάζουν ένα ιπτάμενο σώμα και το καταστρέφουν. Εκτός αυτού τα ραδιοκύματα-ενεργειακά-όπλα θα μπορούσαν να τοποθετηθούν στο διάστημα και να ενοχλούν ή να καταστρέφουν από ουράνια σώματα τους εχθρικούς δορυφόρους και τα συστήματα επικοινωνιών. 

Κυβερνοπόλεμος

Παράλληλα με το διάστημα, στο κέντρο του ενδιαφέροντος βρίσκεται επίσης ο κυβερνοχώρος, δηλαδή το διαδίκτυο, τα παγκόσμια δίκτυα επικοινωνίας και οι ψηφιακές υπηρεσίες που συνδέονται μ΄ αυτό. Οι συντονισμένες επιθέσεις στο κυβερνοχώρο στην Εσθονία το 2007 και κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γεωργία το 2008, αύξησαν το φόβο ότι ο κυβερνοχώρος θα μπορούσε στο μέλλον να μετατραπεί σε ένα πεδίο μάχης. Η ανακάλυψη του σκουληκιού Stuxnet, το οποίο μπορεί να μανιπουλάρει και επομένως να καταστρέψει το βιομηχανικό έλεγχο, κάνει σαφές ότι προφανώς και κράτη διαθέτουν επιθετικά, ηλεκτρονικά μέσα, με τα οποία μπορούν να προσβάλλουν τα συστήματα δεδομένων των δυνητικών αντιπάλων. Οι συνέπειες είναι σοβαρές: Οι υποδομές πληροφοριών ανήκουν σήμερα στις κρίσιμες υποδομές, χωρίς τις οποίες η ιδιωτική και δημόσια ζωή θα μπορούσε να παραλύσει. Τέτοιου είδους επιθέσεις θα μπορούσαν να λάβουν χώρα και ενάντια στα στρατιωτικά δίκτυα και εγκαταστάσεις.

Σήμερα υπάρχει σοβαρός κίνδυνος, ο κυβερνοχώρος να στρατιωτικοποιηθεί ολοένα και περισσότερο και να μετατραπεί σ΄ ένα νέο τομέα συγκρούσεων σε περίπτωση κρίσης. Τα κράτη επενδύουν έντονα στη θέσπιση Cyber Commandsεπεξεργάζονται στρατηγικές για την ενίσχυση της «ασφάλειάς τους στο κυβερνοχώρο». Δεδομένου ότι ο κυβερνοχώρος σήμερα είναι ένα μέσο ενημέρωσης που δύσκολα περιγράφεται και ρυθμίζεται, τίθενται εδώ εν μέρει νέα ερωτήματα: Τι σημαίνει επίθεση στο κυβερνοχώρο και ποια επίδραση μπορεί να έχει αυτός; Υπάρχουν, γενικά, όπλα του κυβερνοχώρου; Πως μπορούν να ταυτοποιηθούν αυτοί που προκαλούν τις επιθέσεις ή αυτοί που οικοδομούν ένα αποτελεσματικό σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης;

Σε διεθνές επίπεδο μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου προσεγγίσεις για ένα λειτουργικό έλεγχο των εξοπλισμών στο κυβερνοχώρο, θεσμοί και κανόνες είναι ανεπαρκώς αναπτυγμένοι. Βέβαιο είναι, ότι όσο περισσότερο το διάστημα και ο κυβερνοχώρος γίνονται μέρος της ζωής μας, τόσο πιο πολύ υπάρχει η απειλή εμπλοκής σε βίαιες συγκρούσεις.

Οι συζητήσεις για πόλεμο στο διάστημα και στο κυβερνοχώρο, δείχνουν ότι στο κόσμο του 21^ου αιώνα διαλύονται όλο και περισσότερο οι κλασικές γραμμές των μετώπων ανάμεσα στα κράτη. Αυτό τεκμηριώνει επίσης την άποψη για το σημερινό γίγνεσθαι του πολέμου «στο έδαφος»: Σύμφωνα με το SIPRI, μεταξύ 2002 και 2011 υπήρξαν τέσσερις πόλεμοι μεταξύ κρατών, ενώ αντιθέτως μόνο το 2011, 36 ενεργές ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα σε κράτη. Οι εμφύλιοι πόλεμοι και τα τρομοκρατικά χτυπήματα καθορίζουν τη καθημερινή ζωή των σύγχρονων ενόπλων δυνάμεων, ουσιαστικά πιο έντονα απ΄ ό,τι οι στρατηγικά μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές συγκρούσεις, όπως αυτές προετοιμάστηκαν (ή εμποδίστηκαν) κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου. Οι στρατηγικές και τα οπλικά συστήματα όμως εξακολουθούν να καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από την τεχνολογική εξέλιξη. Ως εκ τούτου, συχνά δεν είναι συμβατές με τη πραγματικότητα της συγκρουσιακής κατάστασης: Ξοδεύονται τεράστια ποσά για όλο και πιο περίπλοκες στρατιωτικές τεχνολογίες, ενόσω τα διεθνή εργαλεία για την προληπτική και ειρηνική επίλυση συγκρούσεων έχουν αναπτυχθεί και δοκιμαστεί ανεπαρκώς.

Τα όρια διεξαγωγής του πολέμου με όπλα υψηλής τεχνολογίας

Τι έμεινε τελικά 25 σχεδόν χρόνια μετά τη λήξη του ψυχρού πολέμου;

Μ΄ έναν στρατό, ο οποίος προοριζόταν για ένα Τρίτο Παγκόσμιο πόλεμο, οι ΗΠΑ χτύπησαν το 1991 το Ιράκ. Ειδικότερα, η χρήση όπλων ακριβείας στο πόλεμο του Κόλπου το 1991, παρήγαγε στα μάτια του κόσμου την εικόνα ενός «καθαρού χειρουργικού πολέμου», παρ΄ όλο που μόνο το 6% των όπλων που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ελεγχόμενα ακριβείας. «Μόνο» 246 στρατιώτες των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων έχασαν τη ζωή τους, και θεμελίωσαν το μύθο για μικρές δικές τους απώλειες. Οι απώλειες στην ιρακινή πλευρά ήταν τεράστιες. Η πολιτική των ΗΠΑ «τελειοποίησε» από τότε το δήθεν νέο είδος διεξαγωγής του πολέμου. Οι πόλεμοι του παρελθόντος δείχνουν όμως καθαρά ότι ο τεχνικός-στρατιωτικός εξοπλισμός σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί εγγύηση για μια διαρκή επιτυχία.

Οι τεχνολογικά πολύ πιο ανώτερες εξοπλισμένες ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ έχασαν τον πόλεμο στο Βιετνάμ ή είχαν το πολύ, αμφίβολα αποτελέσματα στο Ιράκ (το 1991 και το 2003) και στη Σερβία (1999). Ένας αριθμητικά και τεχνικά σαφώς ανώτερος σοβιετικός στρατός, ουσιαστικά νικήθηκε στο Αφγανιστάν. Κατά τη διάρκεια του πολέμου των πέντε ημερών στη νότια Οσσετία/Γεωργία τον Αύγουστο του 2008, 10.000 Ρώσοι στρατιώτες με 150 τεθωρακισμένα νίκησαν τον καλύτερα εξοπλισμένο γεωργιανό στρατό. Κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γάζα το 2012, οι τεχνολογικά ανώτερες ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ επιτέθηκαν με περισσότερες από 800 αεροπορικές επιδρομές σε ένα μη κρατικό «παίκτη», την Χαμάς, για να καταστρέψουν τις υποδομές της. Ωστόσο, σε σύγκριση με τα πολιτικά κόστη που συνδέονται με αυτές, είχαν περιορισμένη επιτυχία.

Ακόμη κι όταν η υψηλή τεχνολογία, όπως τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη και η αναγνώριση του διαστήματος, έχει στρατιωτική επιτυχία –όπως για παράδειγμα στη πρώτη φάση της εισβολής των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003-, συχνά γίνεται σαφές ότι στην επόμενη φάση η τεχνολογία μπορεί να συμβάλλει ελάχιστα στη σταθερότητα και την ασφάλεια μιας χώρας. Η κατάρρευση των δημόσιων υποδομών και της ασφάλειας που ακολούθησε στο Ιράκ, οδήγησε σε ταραχές οι οποίες στα χρόνια που ακολούθησαν κόστισαν τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων στην ιρακινή πλευρά. Η τεχνολογική υπεροχή αποδεικνύεται εδώ ως ασήμαντη. Πολλοί από αυτούς τους πολέμους έδειξαν επίσης ότι το να κατακτούνται χώρες μέσω της τεχνολογίας φαίνεται απλό –σε σύγκριση με τις προκλήσεις για την οικοδόμηση βιώσιμων δομών της ασφάλειας και της ειρήνης.

Παρ΄ όλα αυτά, οι σύγχρονες τεχνολογίες στους μελλοντικούς πολέμους θα διαδραματίσουν ένα σημαντικό ρόλο –ιδιαίτερα κατά το σχεδιασμό, την άσκηση και τη χρησιμοποίηση των σύγχρονων ένοπλων δυνάμεων σε ασύμμετρες συγκρούσεις. Γι΄ αυτό η Δύση δεν πρόκειται να παραιτηθεί από την υψηλή τεχνολογία, για να είναι σε θέση να ελαχιστοποιεί γενικά τις δικές της απώλειες και να πλασάρει τα νέα όπλα της ως αναγκαία. Το ότι κερδισμένα από δω είναι κυρίως τα μονοπώλια οπλισμού, θεωρείται αυτονόητο. Οι πόλεμοι όμως των ΗΠΑ στο Βιετνάμ και στο Ιράκ περιέχουν μια διπλή προειδοποίηση: Η χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας δεν αποτελεί ούτε εγγύηση για μικρές απώλειες σε ανθρώπους και υλικό, ούτε μπορούν να επιτευχθούν βασικοί πολιτικοί στόχοι –κι εδώ κάνουμε λόγο για την ειρήνη και τη σταθερότητα.

http://orizondas.blogspot.gr/2014/12/blog-post_8.html