«Γίνε άντρας, ρε… τι σου ζητάνε;»
Κείμενο Δημήτρης Πλαστήρας
Πόση βία μπορεί να κρύβει μια συνηθισμένη φράση της καθημερινότητας σαν και αυτή; Μπόλικη είναι η απάντηση, μια ματιά στα δελτία ειδήσεων και τις εφημερίδες αρκεί για να πάρεις μια ιδέα. Φόνοι, εκφοβισμός και αυτοκτονίες, όλα με μια μεγαλύτερη ή μικρότερη σύνδεση με τη βία που περικλείει η φράση «γίνε άντρας». Πως είναι δυνατόν η λέξη «άντρας» να κλείνει μέσα της όλη αυτή τη βία; Είναι μήπως κάποιο γονίδιο στο χρωμόσωμα Y; Ή μήπως κάποια ορμόνη που παράγουν οι όρχεις και ο προστάτης; Όχι η βία δεν είναι εκεί, η βία κρύβεται στην προσταγή «γίνε».
Η κοινωνία για να μπορέσει να διατηρηθεί βασίζεται σε σχετικά παγιωμένα μοτίβα που καθορίζουν πως πραγματοποιούνται οι κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις. Στη βάση αυτής της δομής είναι η ΘΕΣΗ – η κατάσταση αυτή αφορά τη θέση που ο καθένας καταλαμβάνει στη κοινωνία και ορίζει τη συμπεριφορά από και προς αυτό(ή)ν σε σχέση με το κοινωνικό σύνολο, και βρισκόμαστε σε αυτή είτε ηθελημένα, είτε τυχαία, και πολλές φορές σε περισσότερες από μια. Οι πλέον βασικές κατηγορίες της κατάστασης που άλλοι αποδίδουν σε εμάς είναι το φύλο, η φυλή και η κοινωνική τάξη. Όλες οι κοινωνίες χρησιμοποιούν τη θέση για να χωρίσουν σε κατηγορίες τα μέλη τους. Η διαδικασία αυτή της ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗΣ, τα μέλη που ταυτίζονται με θέσεις που θεωρούνται κατώτερες βρίσκονται στα κατώτερα επίπεδα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και συχνά είναι αντιμέτωπα με κοινωνικό στίγμα, προκατάληψη και διακρίσεις εις βάρος τους. Και ως σήμερα ποτέ δεν υπήρξε μια κοινωνία που η γυναίκα να θεωρείται συστηματικά ανώτερη κοινωνική θέση από τον άνδρα. Η θέση στην οποία ανήκει ο καθένας συνεπάγεται και μια αναμενόμενη συμπεριφορά, αυτός είναι ο ΡΟΛΟΣπου καλείται να παίξει το άτομο και που υπακούει σε ένα προκαθορισμένο σύνολο κοινωνικών ΚΑΝΟΝΩΝ. Οι κανόνες αυτοί καθορίζουν τόσο τις υποχρεώσεις όσο και τα προνόμια που απορρέουν από το κάθε ρόλο. Για να χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα μητέρα-πατέρας, η μητέρα χαρακτηρίζεται από αγάπη, φροντίδα, αυτοθυσία, διαθεσιμότητα και νοικοκυροσύνη, ο πατέρας είναι ο προμηθευτής, ο κριτής και αν υπάρχει ανάγκη ο τιμωρός, ο υπεύθυνος για να λειτουργούν όλα σωστά και αυτός που έχει το τελευταίο λόγο1.
Αν και υπό προϋποθέσεις υπάρχει μια ελαστικότητα στους ρόλους που καλείται να παίξει το αρσενικό και το θηλυκό, υπάρχει μια άλλη παράμετρος η οποία δεν εμφανίζει καμμιά ελαστικότητα και παραμένει αμετάβλητη, αυτή είναι τα ΕΜΦΥΛΑ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ, και είναι υποπροϊόν των κοινωνικών κανόνων που ορίζουν τους ρόλους. Αυτός είναι και ο λόγος που ανεξάρτητα από τις άλλες θέσεις που τα άτομα μπορεί να καταλαμβάνουν, το φύλο έχει επίπτωση στην ιεράρχηση και εντός των μεγαλύτερων κατηγοριών2, διαφορά μεγέθους εξουσίας μητέρας-πατέρα απέναντι στα παιδιά. Η διαφορά με τους κανόνες είναι πως αντίθετα με τους σχετικά υποσυνείδητους κανόνες, τα στερεότυπα είναι κάτι συνειδητό, είναι ουσιαστικά δηλαδή η έκφραση του ορθού, του σωστού. Το «σωστό» αυτό αποτελεί μέρος της σύγχρονης κουλτούρας, όπως αυτή διαμορφώθηκε από την δεκαετία του 1970 και μετά, και η μαζική ψυχαγωγία φροντίζει να υπενθυμίζει συνεχώς, πως ενώ υπάρχει μια συγκεκριμένη θηλυκότητα, που προσφέρει στη γυναίκα ευτυχία και ολοκλήρωση, δηλαδή να είναι παθητική και ποθητή, για τον άνδρα η ΑΡΡΕΝΩΠΟΤΗΤΑ είναι λίγο πιο πολύπλοκο θέμα, γιατί δεν υπάρχει μια αλλά παίρνει διαφορετικές μορφές σε σχέση με την κοινωνική τάξη, την οικονομική θέση και σεξουαλικότητα. Η κυρίαρχη και ηγεμονική αρρενωπότητα ανάμεσα τους, είναι αυτή του λευκού, ετεροφυλόφιλου, μεσοαστού άνδρα με όλες τις άλλες να είναι κατώτερες σε σχέση με αυτή3. Και η αρρενωπότητα αυτή είναι συνδεδεμένη με τη βία.
Τα αγόρια μαθαίνουν πως η βία αυτή είναι μέρος της φύσης τους από μικρή ηλικία. Οι γονείς πάντοτε αγόραζαν πολεμικά παιχνίδια ως δώρα για τα αγόρια τους. Η βία στην οποία εκπαιδεύονται από μικρά τα αγόρια σταδιακά γίνεται κανονικότητα, κανόνας. Αν ένα αγόρι γίνει θύμα επίθεσης, συνήθως αντιμετωπίζει και την κατηγορία γιατί δεν ανταπέδωσε τη βία, η βία είναι η αναμενόμενη αντίδραση, και η μη ύπαρξή της αποτελεί στίγμα και αμφισβήτηση της αρρενωπότητας του αγοριού4. Ειδικά μεγαλώνοντας η πίεση γίνεται όλο και μεγαλύτερη γιατί και τα κορίτσια έχουν κατηχηθεί να πιστεύουν πως η βία αυτή, αποτελεί σημάδι αρρενωπότητας και πως το αρσενικό είναι ικανό να τις προστατέψει από οποιαδήποτε απειλή, καθώς το παθητικό αρσενικό δεν αναμένεται να πετύχει στη μετέπειτα ζωή του5. Έτσι κάθε σημάδι αδυναμίας, δηλαδή κάθε παραστράτημα από το κυρίαρχο, πρέπει να εκριζωθεί, είτε αφορά εκδήλωση συναισθημάτων6, είτε αφορά κλίσεις που κοινωνικά θεωρούνται θηλυκές.
Βλέπουμε δηλαδή σιγά-σιγά πως ο στόχος στην κοινωνική εντολή «γίνε άντρας» μετατρέπεται σε γίνε «ΚΥΡΙΑΡΧΟ ΑΡΣΕΝΙΚΟ», ή όπως επικράτησε η φράση που προέρχεται από την κοινωνική ιεραρχία που συναντάμε στις αγέλες των λύκων το «ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΑΛΦΑ», που είναι ο απόλυτος αρχηγός όλων. Τι σημαίνει όμως κυρίαρχο αρσενικό όταν μιλάμε για ανθρώπους; Αν και οι «ειδήμονες» διαφωνούν στα πόσα και ποια ακριβώς είναι τα χαρακτηριστικά του ηγεμονικού αρσενικού, συμφωνούν σε ένα σημείο, επιβάλει την κυριαρχία του μέσα από την παρουσία του και τη συμπεριφορά του7, γιατί διαφορετικά αλίμονο θα μείνει «βήτα» ή ακόμη χειρότερα αν δεν έχει και το κατάλληλη θέση θα είναι «ωμέγα»8. Οι συμπεριφορές και τα μέσα που όλοι όμως αναφέρουν έχουν ως βασικό στόχο ένα τρόπαιο που λέγεται, γυναίκα. Η γυναίκα θα επιλέξει μόνο κυρίαρχο αρσενικό, οφείλει να επιβραβεύσει το κυρίαρχο αρσενικό με το να προσφέρει το κορμί της και φυσικά θα υποταχθεί οικειοθελώς σε αυτό γιατί αναγνωρίζει την ανωτερότητα του. Και αν χτυπούν κάποια καμπανάκια, είναι γιατί έχουν όνομα και ονομάζονται εξαντικειμενοποίηση (objectification), κουλτούρα του βιασμού και μισογυνισμός.
Αυτή η νοοτροπία έχει και ένα άλλο όνομα όμως, και είναι τοξική αρρενωπότητα9, και είναι εξίσου επικίνδυνη για τις γυναίκες που αποτελούν τα άμεσα θύματα της, όσο και για τους ίδιους τους άνδρες10. Ενώ για τις γυναίκες οι συνέπειες είναι πιο ξεκάθαρες, για τους άνδρες αρκετές φορές έχει να κάνει με την εσωτερίκευση αυτής της βίας και την ανάπτυξη αυτοκαταστροφικών χαρακτηριστικών, αλλά και με φαινόμενα που δρουν σαν βρόχοι ανατροφοδότησης της ίδια της τοξικής αρρενωπότητας, όπως είναι η περιθωριοποίηση αρρενωποτήτων που δεν είναι αρκετά αρσενικές ή ακόμη χειρότερα γίνονται αντιληπτές ως θηλυπρεπείς11.
Αν και ο εκφοβισμός, η ατυχής και ανακριβής απόδοση της λέξης bullying, φυσικά δεν αποτελεί προνόμιο των αγοριών, τα κορίτσια μπορούν να είναι εξίσου ανελέητα και να προκαλέσουν εξίσου βαθιά και ανεπανόρθωτα τραύματα12, ο τρόπος όμως που τα αγόρια το κάνουν είναι πολύ πιο φυσικός, και η μορφή του σχετίζεται με το τι θεωρεί αποδεκτές αρσενικές συμπεριφορές η κοινωνία. Η διαφορετικότητα, και ιδιαίτερα η σεξουαλική διαφορετικότητα, πολύ συχνά είναι η αιτία που παιδιά γίνονται στόχος βίας από τους συνομήλικους τους, δημιουργώντας ένα τοξικό περιβάλλον που μπορεί να οδηγήσει το θύμα ακόμη και στην αυτοκτονία13. Η διαφορετικότητα, όμως ήδη καταδικασμένη από την κοινωνία, οδηγεί πρακτικά στην αθώωση των θυτών μέσα από φράσεις, «έτσι κάνουν τα αγόρια14». Το ίδιο όμως συμβαίνει και με την σεξουαλική επίθεση, τα αγόρια μπορούν να αγγίζουν, και αυτό θεωρείται εξερεύνηση της αρρενωπότητας ή και ακόμη μια μορφή φιλοφρόνησης15. Και όλα επιτρέπονται στο πλαίσιο αυτής της «φυσιολογικής» αρσενικής συμπεριφοράς, σύμφωνα με τα έμφυλα στερεότυπα και τις κοινωνικές νόρμες που τα γενούν.
Τελικά η απάντηση στο ερώτημα πόση βία κρύβει το «γίνε άντρας», είναι μάλλον καθόλου, είναι από μόνη της βία και δεν κρύβεται. Σε πόσους ανθρώπους που ξέρετε έχει στερήσει μηχανισμούς αντιμετώπισης κρίσεων, ευνουχίζοντας ουσιαστικά τις συναισθηματικές τους άμυνες; Πόσοι άνθρωποι που ξέρετε έκαναν κακό σε άλλους ή στους ίδιους τους εαυτούς εξαιτίας της16; Και τελικά τι το σπουδαίο έχει η ιδιότητα του «άνδρα» για να είναι γεμάτη η πορεία προς την απόκτησή της με βία και μιζέρια, πέρα από πατριαρχικός αταβισμός; Και τι είναι αυτό που την κάνει τόσο πολύτιμη ιδιότητα που το παραμικρό να μπορεί να γίνει αντιληπτό στο μυαλό των υπερμάχων της ως απειλή17 προς αυτή και να γίνει αντικείμενο βίαιης υπεράσπισης18; Κάθε απόπειρα απάντησης οδηγεί στην αρχή του κειμένου ξανά, είναι η ίδια η εξουσιαστική δομή και φύση της σύγχρονης κοινωνίας που κάνει της ιδιότητα αυτή πολύτιμη, είναι ο μηχανισμός αυτοάμυνας της και διαιώνισης της19.
Όπως σημ. 4
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου