Η Λιβυή και οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί

Γράφει ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΟΥΒΑΡΔΑΣ*

Οι πρόσφατες εξελίξεις στη Λιβυή αποδεικνύουν ότι οι Ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί μεταξύ παγκόσμιων [ΗΠΑ, Ρωσία, ΕΕ (αλλά μεταξύ χωρών της ΕΕ, όπως η Γαλλία, η Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο-ΗΒ)] και περιφερειακών [Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας (ΒΣΑ), Τουρκία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), Κατάρ) δυνάμεων είναι εξαιρετικά δύσκολο να συμβιβαστούν στην παρούσα χρονική συγκυρία.

Η Λιβυή έχει τα 9α μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο (48 δισσεκατομύρια βαρέλια) και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους διαχρονικά βρίσκεται στο στόχαστρο όλων των Ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Η επέμβαση του NATO το 2011, τιτλοφορούμενη ως «Αυγή της Οδύσσειας», διεξήχθη με το πρόσχημα του εκδημοκρατισμού της χώρας, τον οποίο εμπόδιζε το καθεστώς του Muammar Gaddafi. Ωστόσο ως τελικό αποτέλεσμα είχε την βύθιση της χώρας σε μια ατέρμονη σύγκρουση για τον έλεγχο της αγοράς της και των πλουτοπαραγωγικών της πηγών, ιδιαίτερα του πετρελαίου, στην οποία λαμβάνουν μέρος φύλαρχοι, αρχηγοί παραστρατιωτικών ομάδων και παράγοντες του Ισλάμ και οι οποίοι υποστηρίζονται από διάφορες εξωτερικές δυνάμεις.

Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, μεταξύ αυτού η Λεκάνη της Σύρτης, όπου βρίσκονται τα περισσότερα πετρελαϊκά αποθέματα, ελέγχεται από τις δυνάμεις του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA), υπό τη διοίκηση του Στρατάρχη Khalifa Haftar. O LNA υποστηρίζεται από το ΒΣΑ, την Αίγυπτο, τα ΗΑΕ, τη Γαλλία και πιο διακριτικά από τη Ρωσία, η οποία ωστόσο διατηρεί σχέσεις και με τη διεθνώς αναγνωρισμένη Λιβυκή «Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας» (GNA) [Συνασπισμός Ισλαμικών ομάδων που πολιτικά προσεγγίζουν τη Μουσουλμανική Αδελφότητα (BA)], βασικό αντίπαλο του LNA. Είναι φανερό πως η Μόσχα προσπαθεί να θωρακίσει τα συμφέροντα της στη χώρα, ανεξάρτητα από το ποια θα είναι τελικά η επόμενη κυβέρνηση. Τα τελευταία αφορούν την ασφαλή δραστηριότητα της Rosneft στα πετρελαϊκά πεδία που τελούν υπό τον έλεγχο της GNA, την υλοποίηση των υπόλοιπων πετρελαϊκών συμβολαίων που είχαν υπογραφεί επί καθεστώτος Gaddafi, την ανάληψη πρωταγωνιστικό ρόλου από τις Ρωσικές εταιρείες στην κατασκευή του Λιβυκού σιδηρόδρομου και την απόκτηση στρατιωτικών βάσεων επί του Λιβυκού εδάφους. Την ίδια ώρα οι μοναρχίες του ΒΣΑ και των ΗΑΕ, αλλά και το μιλιταριστικό καθεστώς της Αιγύπτου στηρίζουν τον LNA, επιδιώκοντας την ήττα της συμμαχίας BA-Τουρκία-Κατάρ, την οποία αντιλαμβάνονται ως κίνδυνο για την περιφερειακή τους επιρροή και την πολιτική τους σταθερότητα. Τέλος οι Γαλλικές εταιρείες αναβαθμίζουν την παρουσία τους στις ελεγχόμενες από τον LNA περιοχές, ενώ δημοσιεύματα φέρουν το Haftar να έχει συμφωνήσει στη διεύρυνση της συμμετοχής της Total στον πετρελαϊκό τομέα της χώρας.

Από την άλλη μεριά η GNA ελέγχει την πρωτεύουσα Τρίπολη και σημαντικά εδάφη στο δυτικό και το νότιο τμήμα της χώρας. Υποστηρίζεται από την Τουρκία, το Κατάρ, την Ιταλία και πιο διακριτικά από το Η.Β και τις ΗΠΑ. Οι τελευταίες ωστόσο, όπως και η Ρωσία, διατηρούν διαύλους επικοινωνίας και με το αντίπαλο μέρος, όπως καταδεικνύει και η τηλεφωνική επικοινωνία του πρόεδρου Trump με το Στρατάρχη του LNA τις προηγούμενες ημέρες. Οι ΗΠΑ, δείχνουν να μην επιθυμούν κάποια βαθύτερη εμπλοκή στη Βόρειο-Αφρικανική χώρα, όπως μαρτυρεί η σχετική απόσταση από την οποία παρακολουθούν τις εξελίξεις τα προηγούμενα χρόνια, αλλά και η απόσυρση του στρατιωτικού τους προσωπικού από αυτή την επόμενη της κλιμάκωσης των εχθροπραξιών στην Τρίπολη. Ωστόσο, δεδομένου του οξυνόμενου ανταγωνισμού τους με τη Ρωσία στην Αν. Μεσόγειο, αλλά και της επιδείνωσης των σχέσεων τους με την Τουρκία, εξακολουθούν να ενδιαφέρονται για τη διατήρηση επιρροής σε οποιαδήποτε μελλοντική Λιβυκή κυβέρνηση. Σε αυτά τα πλαίσια η Ουάσιγκτον εξετάζει με ιδιαίτερη προσοχή της κινήσεις της. Αντίθετα η Ιταλία πρωτοστατεί στη στήριξη της GNA, καθώς δυσανασχετεί ιδιαίτερα με την αύξηση της Γαλλικής επιρροής σε μια πρώην Ιταλική αποικία. Παράλληλα η Λιβυή έχει σημαντική θέση στους πετρελαϊκούς σχεδιασμούς της ENI, τους οποίους διευκολύνει η GNA, ενώ η GNA αποτελεί στήριγμα της Ιταλικής κυβέρνησης και στη διαχείριση των προσφυγικών-μεταναστευτικών ροών. Μάλιστα με αφορμή τις τελευταίες, η Ιταλία έχει κατοχυρώσει και ορισμένη στρατιωτική παρουσία στη Λιβυκή επικράτεια. 

Το 2018 εντάθηκαν οι διαβουλεύσεις μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων μερών με σκοπό την επίτευξη συμβιβασμού. Σε αυτά τα πλαίσια το Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς πραγματοποιήθηκε διεθνείς διάσκεψη στο Παλέρμο της Ιταλίας, ενώ στις 14-16 Απριλίου 2019 ήταν προγραμματισμένη η διεξαγωγή εθνικής ειρηνευτικής διάσκεψης μεταξύ των Λιβυκών παρατάξεων. Ωστόσο πριν από περίπου 15 ήμερες ο LNA τορπίλισε τις διαπραγματεύσεις, καθώς οι μονάδες του κινήθηκαν προς την Τρίπολη, σε μια απόπειρα να φέρουν την «ειρηνευτική διαδικασία» προ τετελεσμένων γεγονότων.

Ως αρχική τακτική ο LNA ακολούθησε τον «αστραπιαίο πόλεμο (Blitzkrieg)», με σκοπό τον αιφνιδιασμό και τη γρήγορη επικράτηση. Ωστόσο η προσπάθεια του δε στέφθηκε με επιτυχία. Οι δυνάμεις της GNA υπερασπίζονται μέχρι και την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές επιτυχώς την πρωτεύουσα. Ως εκ τούτου ο LNA φαίνεται να μεταβάλλει την τακτική του, ιεραρχώντας πλέον την περικύκλωση και όχι την άμεση κατάληψη της Τρίπολης. Η συγκεκριμένη τακτική ακολουθήθηκε με επιτυχία από τον LNA κατά την παλαιότερη κατάληψη των πόλεων Benghazi και Derna, όπου και είχε επίσης αποτύχει η τακτική του «Blitzkrieg». Ωστόσο, η περίπτωση της Τρίπολης είναι διαφορετική, δεδομένης της δύναμης πυρός που έχει καταφέρει να συγκεντρώσει η GNA, της υποστήριξης που αυτή λαμβάνει από σημαντικές ξένες δυνάμεις, αλλά και της απροθυμίας των υποστηρικτών του LNA να εμπλακούν ενεργά στις εκεί στρατιωτικές του επιχειρήσεις, σε αντίθεση με την υποστήριξη που του παρείχαν στην προηγούμενη κατάληψη των πόλεων της ανατολικής Λιβυής.

Σε αυτά τα πλαίσια το δράμα του Λιβυκού λαού συνεχίζεται, ενώ οι προσφυγικές ροές από τη βόρειο-Αφρικανική χώρα αναμένεται να πολλαπλασιαστούν. Την ίδια ώρα εντείνεται η συγκέντρωση στρατιωτικών δυνάμεων από διάφορες χώρες στην Αν. Μεσόγειο. Η χώρα μας ως ένας από τους ενεργότερους προωθητές των Δυτικών συμφερόντων στην περιοχή έχει το δικό της μερίδιο ευθύνης στην εξέλιξη των διαδικασιών, ευρισκόμενη και πάλι στην πρώτη γραμμή της αντιπαράθεσης Δύσης-Ρωσίας, αλλά και τις ενδό-συμμαχικής αντιπαράθεσης Ιταλίας-Γαλλίας.

*Διεθνολόγος-Πολιτικός Επιστήμονας