Οι τέσσερις καπετάνιοι του Μωριά: Κολοκοτρώνης, Γιατράκος, Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, Νικηταράς. René Puax, 1932travelogues.gr
Κωνσταντίνος Θανασάκης*Επιμέλεια: Μικέλα Χαρτουλάρη
Η ποικιλομορφία της Επανάστασης και οι πολιτικές ζυμώσεις στην τελευταία μεγάλη αυτοκρατορία αναδεικνύονται μέσα από τη μετάφραση και τη δημοσίευση για πρώτη φορά της επίσημης αλληλογραφίας της Υψηλής Πύλης στο διάστημα 1821-1826.
Ποια ήταν η αντίδραση της κεντρικής οθωμανικής διοίκησης στο άκουσμα της Ελληνικής Επανάστασης; Με ποιον τρόπο αντέδρασαν οι περιφερειακοί διοικητές του σημερινού ελληνικού χώρου –και όχι μόνο– και ποιες οδηγίες έλαβαν από την Υψηλή Πύλη; Αντιλήφθηκαν πράγματι οι Οθωμανοί τη δυναμική και τη μαζικότητα της εξέγερσης από την πρώτη στιγμή; Πρόκειται για ένα «ελληνικό στρατιωτικό θαύμα»;
Σε αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα έρχεται να δώσει απαντήσεις η έκδοση του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, «“Aυτοί οι Απιστοι Ελληνες”: Η Ελληνική Επανάσταση μέσα από τα Οθωμανικά Αρχεία» («Those infidel Greeks»: The Greek War of Independence through Ottoman Archival Documents) σε συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο Brill στο Λέιντεν της Ολλανδίας. Μέσα από 1.700 σελίδες, το έργο ρίχνει φως σε 700 αδημοσίευτα έγγραφα της οθωμανικής αυτοκρατορικής διοίκησης.
Την επιστημονική εποπτεία και συνολική επιμέλεια του έργου φέρει ο δρ Σουκρού Ιλιτζάκ. Με σπουδές στις Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο της Αγκυρας και μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς τίτλους στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, ο Σ. Ιλιτζάκ έχει δημοσιεύσει πλήθος βιβλίων και άρθρων αναφορικά με την Ελληνική Επανάσταση.
Μόνιμος κάτοικος Αθηνών, και πλέον επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών στην Κρήτη, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους ιστορικούς της γενιάς του. Με ανανεωτική πλην όμως άκρως ιστορική ματιά μελετά αδημοσίευτες μέχρι σήμερα πηγές. Η έκδοση «“Aυτοί οι Απιστοι Ελληνες”: Η Ελληνική Επανάσταση μέσα από τα Οθωμανικά Αρχεία» αποτελεί έως τώρα τη μεγαλύτερη συνεισφορά του στην επιστήμη.
Η συγκεκριμένη συλλογή επιστολών περιέχει τις απαντήσεις της Υψηλής Πύλης σε ερωτήματα και προβληματισμούς διοικητικών και στρατιωτικών της υπαλλήλων σχετικά με την καταστολή της Ελληνικής Επανάστασης. Χρονολογούνται από την έναρξη της Επανάστασης μέχρι και το 1830 και ξεπερνούν τις 50.000 επιστολές. Για τη συγκεκριμένη έκδοση, έγινε επιλογή των 700 σημαντικότερων εγγράφων, τα οποία χρονολογούνται από τον Ιούνιο του 1821 μέχρι το 1826. Το 1826 δεν αποτελεί αυθαίρετο όριο φυσικά.
Σηματοδοτεί τη χρονολογία όπου η Ελληνική Επανάσταση, με τον τρόπο που την αντιλαμβανόμαστε σήμερα ως ένα ενιαίο γεγονός, άλλαξε πλαίσιο αναφοράς με την επίσημη πλέον διπλωματική συμμετοχή των Μεγάλων Δυνάμεων. Μέχρι τότε, παρότι οι Μεγάλες Δυνάμεις (κυρίως η Ρωσία και η Αγγλία) παρακολουθούσαν στενά τις εξελίξεις και συχνά παρενέβαιναν, ο Αγώνας εκτυλισσόταν ανάμεσα στους «Ελληνες» και τους «Οθωμανούς».
Τι όμως προβάλλουν τα έγγραφα αυτά και ποια η σημασία τους; Στην πραγματικότητα δεν αλλάζουν διόλου την αντίληψή μας για την Ελληνική Επανάσταση. Δεν παρουσιάζουν, δηλαδή, μια τελείως διαφορετική εικόνα από αυτήν που γνωρίζουμε, έστω κι αν τμήματα της εικόνας αυτής δεν αποτελούν γενική παραδοχή, ούτε φέρνουν στο προσκήνιο γεγονότα που αγνοούσαμε. Εντούτοις, η συμβολή τους στην έρευνα είναι καίρια καθώς μεταβάλλουν το ερμηνευτικό πλαίσιο και προσφέρουν μια ολιστικότερη προσέγγιση της Επανάστασης, με προεκτάσεις σε ζητήματα τόσο εγχώρια όσο και διεθνή.
Πιο συγκεκριμένα, αναδεικνύουν την ποικιλομορφία της Επανάστασης, προτάσσοντας συνάμα ζητήματα, όπως θέματα φύλου ή προσωπικών συμφερόντων, μέχρι τώρα ελάχιστα μελετημένα. Από την άλλη πλευρά, ξεκάθαρα υπογραμμίζουν τη μαζικότητα του Αγώνα –συχνά οι Οθωμανοί απορούν, με πολύ γλαφυρό τρόπο, πώς είναι δυνατόν οι Ελληνες να «μην το βάζουν κάτω»– ενώ προσφέρουν μια συστηματική ανάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορικής ιδεολογίας και διοίκησης απέναντι στην Επανάσταση, στις επαναστάσεις γενικότερα, αλλά και στις αλλαγές στην ίδια την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτό το τελευταίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς μας επιτρέπει να ακολουθήσουμε τις πολιτικές ζυμώσεις της τελευταίας μεγάλης αυτοκρατορίας, από την οποία προήλθαν τα κράτη της Βαλκανικής χερσονήσου.
Πολλές μικρές επαναστάσεις
Οι Οθωμανοί ήταν «πρώτης τάξεως» γραφειοκράτες. Αρχειοθετούσαν με μεγάλη επιμέλεια όλα τα δημόσια/διοικητικά έγγραφα. Ετσι έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας εκατοντάδες χιλιάδες τεκμήρια από τα Οθωμανικά Αρχεία, μεταξύ τους και εκείνα που αφορούν το Εικοσιένα, τα οποία, καθώς η έρευνα και η καταλογογράφησή τους προχωρά, συμβάλλουν σημαντικά στον επαναπροσδιορισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με την καλύτερη κατανόηση της αυτοκρατορικής ιδεολογίας και της οθωμανικής πραγματικότητας συνολικότερα.
Η παρούσα συλλογή διαφέρει από όλον αυτό τον αρχειακό πλούτο σε τουλάχιστον δύο επίπεδα. Αποτελεί μοναδικό τεκμήριο, διότι μαθαίνουμε καταρχάς, και μάλιστα διά χειρός του σουλτάνου Μαχμούντ Β', την αντίληψη που σταδιακά σχημάτισαν οι Οθωμανοί για τα επαναστατικά κινήματα. Είναι μία κωδικοποιημένη, τρόπον τινά, πολιτική, διοικητική και στρατιωτική πραγματεία, η οποία αναδεικνύει το ευρύτερο ερμηνευτικό φάσμα που διαμόρφωσαν οι Οθωμανοί για την Ελληνική Επανάσταση, από την έναρξή της και μέχρι την ίδρυση του Ελληνικού Βασιλείου.
Ταυτόχρονα, σε μικρο-επίπεδο, αντλούμε πληροφορίες για θέματα που είτε βρίσκονται ακόμα υπό την επήρεια της παραδοσιακής ιστοριογραφίας –όπως για παράδειγμα η δράση του Οδυσσέα Ανδρούτσου– είτε είναι ελάχιστα μελετημένα. Ενα από αυτά είναι η δράση συγκεκριμένων μονάδων στη Μακεδονία, περιοχή για την οποία λίγα έχουν γραφτεί στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία.
Πιο συγκεκριμένα, η επίσημη εθνική «μυθολογία» υποστηρίζει, εν ολίγοις, ότι οι Οθωμανοί άργησαν να αντιληφθούν την Επανάσταση. Πράγματι, δεν αντέδρασαν στοχευμένα, τουλάχιστον όχι εξαρχής, δηλαδή από τον Μάρτιο του 1821, διότι για ένα μεγάλο διάστημα δεν υπήρχε Επανάσταση. Υπήρχαν διάσπαρτες επαναστατικές εστίες, εξεγέρσεις δηλαδή, τοπικού χαρακτήρα, όπως σωστά τις αποκαλούν οι ίδιοι στα υπό μελέτη έγγραφα. Αν κοιτάξει κανείς τον χάρτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκείνη την περίοδο, καταλαβαίνει ότι, παρά τις εδαφικές απώλειες που είχε ήδη υποστεί από τα μέσα του 18ου αιώνα, ο Σουλτάνος εξακολουθούσε να διοικεί και να ορίζει μια τεράστια γεωγραφική έκταση. Εχοντας αναμφισβήτητα στρατιωτική υπεροχή, η Υψηλή Πύλη δεν είχε λόγο να θορυβηθεί για τοπικές εξεγέρσεις. Είχε άλλωστε καταπνίξει πολλές.
Από την άλλη, το να μιλά κανείς για εξεγέρσεις τοπικού χαρακτήρα δεν μειώνει στο ελάχιστο την αξία των εξεγέρσεων αυτών. Δεν πρόκειται για μια αξιολογική κρίση. Τουναντίον, όπως προκύπτει από την επίσημη αλληλογραφία που εξετάζεται, πρόκειται ουσιαστικά για περιγραφή των στοιχείων εκείνων που κάνουν την Ελληνική Επανάσταση ένα σχεδόν μοναδικό φαινόμενο: η μαζικότητα, η επιμονή και η πίστη των εξεγερμένων στους σκοπούς τους, όποιοι και αν ήταν αυτοί, παρά τις συνεχείς καταστολές από την πλευρά των Οθωμανών.
Η σύγχρονη ιστορική σκέψη υποστηρίζει ότι η έννοια της «Επανάστασης», εν γένει, χρειάζεται επαναπροσδιορισμό. Με αφορμή κυρίως, αλλά όχι εξ ολοκλήρου, τη Γαλλική Επανάσταση, ερευνητές και μελετητές αναφέρονται σε πολλαπλές επαναστάσεις, τόσο γεωγραφικά όσο και ιδεολογικά, οι οποίες, ιστοριογραφικά μιλώντας, καταλήγουν να αποκτούν έναν χαρακτήρα και να εμφανίζονται ως αυτόνομο γεγονός.
Στην πραγματικότητα, και η Ελληνική Επανάσταση δεν αποτελεί εξαίρεση, πρόκειται για πολλές μικρές επαναστάσεις, από τις ένοπλες συγκρούσεις, με αιτήματα, αρκετές φορές, τοπικού χαρακτήρα, μέχρι τις επαναστάσεις στον λόγο, στον Τύπο κ.ο.κ. Η Ελληνική Επανάσταση πρέπει να λογίζεται και να ερμηνεύεται μέσα σε αυτό το πλαίσιο, δίχως φυσικά να χάνει την ιδιαιτερότητά της.
Σπασμωδικές αντιδράσεις της οθωμανικής διοίκησης
Η μαζικότητα της Ελληνικής Επανάστασης, η συστράτευση και η συμμετοχή των τοπικών ομάδων, είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του ελληνικού παραδείγματος. Παρότι δεν έχει ερμηνευτεί στην ολότητά της –νεότεροι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε ενδεχομένως να συγκριθεί με τη μαζικότητα των επαναστάσεων της Ιταλικής χερσονήσου–, είναι ξεκάθαρο ότι οδήγησε την οθωμανική διοίκηση σε σπασμωδικές καταστροφικές αντιδράσεις.
Στη σημερινή ελληνική επικράτεια υπήρχαν πολλές επαναστατικές εστίες, στην καταστολή των οποίων οι Οθωμανοί ήταν αναγκασμένοι να δώσουν συγχρόνως προτεραιότητα, με αποτέλεσμα να αποκτήσουν στρατηγικό πλεονέκτημα οι εξεγερμένοι. Τα οθωμανικά έγγραφα είναι άκρως αποκαλυπτικά ως προς αυτό. Σε αρκετές περιπτώσεις ο οθωμανικός στρατός αδυνατούσε ακόμα και να ανεφοδιαστεί. [Εγγραφο 547/325]
Προτεραιότητα στην καταστολή του Αλή Πασά
Εγγραφο 574/325
Προς τον αρχιστράτηγο του Μοριά [Σεϊγίντ Αλή Πασά]
10 Ιανουαρίου 1822
Λάβαμε την αλληλογραφία της Εξοχότητάς σας, μαζί με τη γραπτή δήλωση του θησαυροφύλακά σας και τα συνημμένα έγγραφα. Μας εκλιπαρείτε να αντικαταστήσουμε τον αξιωματικό εφοδιασμού σας. […] –ο οποίος, όπως δηλώνετε, δεν είναι ικανός να εκτελέσει τα καθήκοντά του– με έναν ικανό. Επισημαίνετε επίσης ότι η έλλειψη προμηθειών θα είναι αναπόφευκτη, δεδομένου ότι οι προμήθειες που οργανώθηκαν προηγουμένως ήταν ανεπαρκείς και η άφιξή τους θα πάρει κάποιο χρόνο. Επιπλέον, δηλώνετε ότι δεν εμφανίστηκε ούτε ένας στρατιώτης μετά το κάλεσμα για γενική επιστράτευση, με αποτέλεσμα να αυξήσετε τη δύναμή σας προσλαμβάνοντας μισθοφόρους. Τέλος, καταλαβαίνουμε ότι στείλατε τον θησαυροφύλακά σας Ρεσίτ Εφέντη στην Κωνσταντινούπολη […] μαζί με το μητρώο των στρατευμάτων υπό τους αξιωματούχους στη Λαμία, καθώς και τις αιτήσεις τους. Μετά από ενδελεχή έλεγχο, παρουσιάσαμε την αλληλογραφία σας, την έκθεση του Ρεσίτ Εφέντη και τα συνημμένα έγγραφα στον Σουλτάνο.
Προηγουμένως είχαμε στείλει μια επιστολή που εξηγούσε την αυτοκρατορική εντολή σχετικά με την αναθεώρηση της αποστολής σας. Σύμφωνα με αυτήν, η δυναμική των εξεγέρσεων των απίστων που κατοικούν στην περιοχή μεταξύ του Μοριά και των Ιωαννίνων μάς ανάγκασε να αναβάλουμε την προβλεπόμενη επιχείρηση στον Μοριά και να δώσουμε την προτεραιότητα στην καταστολή του Αλή Πασά. Ετσι, λάβατε οδηγίες να παραμείνετε στη Λαμία με επαρκή αριθμό στρατευμάτων, προκειμένου να εμποδίσετε τους απίστους να περάσουν από το Δερβένι του Μοριά [τον Ισθμό της Κορίνθου] και να στείλετε τους βεζίρηδες και τα στρατεύματα υπό τις διαταγές σας εναντίον των ληστρικών ανταρτών. […] Ως εκ τούτου, πιστεύουμε ότι είχατε αποστείλει την παρούσα αλληλογραφία σας και στον εν λόγω θησαυροφύλακα πριν από την άφιξη της νέας αυτοκρατορικής διαταγής και της επιστολής μας. [...]
Ενημερώνουμε την Εξοχότητά σας με την παρούσα επιστολή ότι εξηγήσαμε στον θησαυροφύλακά σας την αλλαγή στην αποστολή σας. Κατά συνέπεια, θα παραμείνετε με επαρκή αριθμό στρατευμάτων στη Λαμία και θα στείλετε όλους τους αξιωματικούς και τους στρατιώτες υπό την διαταγή του Μαχμούντ Πασά [Δράμαλη] εναντίον των καταραμένων ανταρτών, καθώς και δείχνοντας τη μέγιστη δυνατή φροντίδα για τον εφοδιασμό των στρατευμάτων με προμήθειες. Εξηγήσαμε αυστηρά στον θησαυροφύλακά σας ότι η παραμικρή αμέλεια του καθήκοντος σε αυτό το θέμα θα αποτελέσει αιτία μεταμέλειας και λύπης εκ μέρους σας. Πιστεύουμε ότι θα λάβετε λεπτομερή γνώση για όλα αυτά τα θέματα από την προφορική έκθεση του θησαυροφύλακά σας και, ως αρχιστράτηγος, θα εκπληρώσετε το καθήκον σας πιστά και έξυπνα, χωρίς να χάσετε χρόνο.
Η μαζικότητα όμως της Επανάστασης δεν συνεπάγεται την απουσία προσωπικών και (κάποιες φορές) τοπικών ιδιαιτεροτήτων. Οσον αφορά τα γεωγραφικά κριτήρια, η Χίος είναι μία τέτοια περίπτωση. Παρά τη σφαγή που ακολούθησε, στην αρχή των εξεγέρσεων, αντιμετωπιζόταν με πολύ διαφορετικό τρόπο. Είναι πλείστα τα έγγραφα που περιλαμβάνουν ειδική μνεία για τα Μαστιχοχώρια και τον γυναικείο πληθυσμό της περιοχής. Η αλληλογραφία που περιλαμβάνεται στο έργο και παρουσιάζουμε για πρώτη φορά στην «Εφ.Συν.» υπογραμμίζει αυτή την ποικιλομορφία, ενώ θέτει προβληματισμούς για συστηματικότερη μελέτη των τοπικών φαινομένων. [Εγγραφο 576/8]
Σφαγή που παραβίασε τη Σαρία
Εγγραφο 576/8
Προς τον καστελλάνο της Χίου, Αμπντί πασά
26 Ιουνίου 1822
Λάβαμε την αναφορά σας με την οποία μας ενημερώνετε για τον θάνατο του πρώην Καπουδάν Πασά Αλή Πασά από θεία Πρόνοια, και την επακόλουθη σφαγή και λεηλασία που διαπράχθηκαν εναντίον των αθώων χωρικών των Μαστιχοχωρίων από τα στρατεύματα που βρίσκονται στη Χίο. Ζητάτε την άμεση αποστολή των δυνάμεων στη Χίο, μαζί με τις απαραίτητες προμήθειες σιτηρών, προκειμένου να ενισχυθεί το νησί. Το περιεχόμενο της ανακοίνωσής σας έγινε έτσι γνωστό σε εμάς, και μετά από ενδελεχή εξέταση υποβάλαμε την αλληλογραφία σας στον Σουλτάνο.
Τέτοια πράγματα [όπως ο θάνατος του Καπουδάν Πασά] συνέβαιναν πάντα κατά τη διάρκεια μαχών. Ελπίζουμε μόνο ότι αυτό είναι ένα προοίμιο για τη σωτηρία και τη νίκη μας, μια ελεημοσύνη για τις μελλοντικές μας επιτυχίες με τη βοήθεια του Θεού. Με τη θέληση της Αυτού Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος, ο πρώην βεζίρης Μεχμέτ Πασάς, Μουτασαρίφ των Σαντζακιών της Αγκυρας και του Τσανκιρί, ο οποίος υπηρετεί επί του παρόντος στην Πάτρα, διορίστηκε νέος Καπουδάν Πασάς. […]Ομοίως, ο υποναύαρχος Μουχτάρ Μπέης, διορίστηκε αναπληρωτής Καπουδάν Πασάς και του εστάλησαν οι απαραίτητες οδηγίες. Ενώ αναμένουμε οι μισθοφόροι και οι τοπικές στρατολογήσεις να περάσουν στη Χίο, επαναλαμβάνουμε αυστηρά τις εντολές για κάθε ενδεχόμενο με έναν αγγελιοφόρο.
Ωστόσο, είναι σαφές ότι μια τέτοια σφαγή και η εκτέλεση των αθώων ραγιάδων, στους οποίους είχε χορηγηθεί αμνηστία, είναι μια παραβίαση τόσο της θείας Σαρία όσο και της συγκατάθεσης του Σουλτάνου. Προφανώς είναι μέρος του καθήκοντός σας να κρατήσετε τέτοιους κακοποιούς υπό έλεγχο και να τους αποτρέψετε από το να κακοποιήσουν τους άμεμπτους ραγιάδες. Θα πρέπει να δώσετε μέγιστη προσοχή στην προστασία τους. Ακολουθώντας τη θέληση του Σουλτάνου, ζητάμε από την Εξοχότητά σας με την παρούσα επιστολή να φυλάξετε τους αθώους ραγιάδες, στους οποίους χορηγήθηκε βασιλική αμνηστία, από κάθε μορφή καταπίεσης. (Σ.σ.: Ο Οθωμανός Καπουδάν Πασάς Νασουχζάδε Καρά Αλή σκοτώθηκε από πυρπολικό υπό τον Κωνσταντίνο Κανάρη τη νύχτα της 18ης Ιουνίου 1822.)
Στο ίδιο πλαίσιο, προκύπτει η ρευστότητα της ταυτότητας, ιδιαίτερα για τις περιοχές της Μακεδονίας. Καταζητούμενοι Ελληνες, από την πλευρά των Οθωμανών, αλλάζουν ταυτότητες και περνούν από περιοχή σε περιοχή, καθιστώντας τον εντοπισμό τους από την Υψηλή Πύλη αδύνατο. Η αντισυμβατική δράση τους περιγράφεται τόσο γλαφυρά, που η επαναστατική δραστηριότητα στην περιοχή της Μακεδονίας –ένας ακόμα άγνωστος χώρος κατά την Επανάσταση– αναδεικνύεται σε μείζονα.
Τέλος, θέματα ταυτοτικά, όπως αυτά προσδιορίζονται από την επίσημη αφήγηση, τίθενται και για προσωπικότητες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον Αγώνα. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Σε επαφή τόσο με τους Οθωμανούς όσο και με του Επαναστάτες, η συμμετοχή του στην Επανάσταση, παρότι εν τέλει αποδείχτηκε καθοριστικής σημασίας, θα μπορούσε να θεωρηθεί αρχικά ως αμφιλεγόμενη. Εδώ χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, καθώς δεν πρόκειται για απομυθοποίηση ηρώων. Τα οθωμανικά έγγραφα που παρουσιάζονται στην έκδοση προσφέρουν προφανώς την οθωμανική οπτική. Προσφέρουν όμως ταυτόχρονα και όψεις της προσωπικότητας των εξεγερμένων, οι οποίες, έξω και πάνω από τη φαντασιακή πραγματικότητα, αναδεικνύουν με τη σειρά τους προσωπικές προτιμήσεις, επιθυμίες και στόχους. [Εγγραφο 580/181]
Βασιλική αμνηστία στον Οδυσσέα Ανδρούτσο
Αριστερά: Προσωπογραφία του Οδυσσέα Ανδρούτσου, Adam de Friedel, 1832 Δεξιά:Οθωμανικό έγγραφοtravelogues.gr
Εγγραφο 580/181
Προς τον Κυβερνήτη της Ρούμιλης [Mεxμέτ Ρεσίτ Πασά]
22 Απριλίου 1825
Λάβαμε την αλληλογραφία σας με την οποία η Εξοχότητά σας μεταφέρει την επιστολή του Φρούραρχου της Εύβοιας Ομέρ Πασά στην οποία αναφέρει ότι το θέμα της αμνηστίας για τον καπετάν Δισάβα [Οδυσσέα Ανδρούτσο] έχει διευθετηθεί και επαληθευτεί και ότι οι ραγιάδες της Θήβας, της Λιβαδειάς και της Αταλάντης αποδέχθηκαν εκ νέου την [οθωμανική] υποταγή με τις προσπάθειές του, ενώ οι χωρικοί γύρω από το Δερβένι του Μοριά [Ισθμός της Κορίνθου] ζήτησαν επίσης αμνηστία. Η Εξοχότητά σας αναφέρει ότι καλέσατε και αντιμετωπίσατε με ευγένεια τον γραφέα του εν λόγω καπετάνιου [Ανδρούτσου], ο οποίος ήρθε εκεί μαζί με έναν άνθρωπο του Ομέρ Πασά, διαβεβαιώνοντας για την ασφάλειά τους.
Η Εξοχότητά σας αναφέρει επίσης ότι συγκεντρώσατε και αποθηκεύσατε τα όπλα των ραγιάδων στο Κάστρο της Εύβοιας και ότι αποφασίσατε να κρατήσετε τον αδελφό του εν λόγω καπετάνιου ως όμηρο. Η Εξοχότητά σας απέστειλε στους ραγιάδες τις εντολές που καθορίζουν τους όρους υπό τους οποίους έλαβαν την βασιλική αμνηστία και ενημέρωσε δεόντως τον Ομέρ Πασά για τη διαδικασία.
Η αναφορά του κεχαγιά σας, ο οποίος προπορεύτηκε του στρατού στο Μεσολόγγι ως εμπροσθοφυλακή, και οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από άλλους δείχνουν ότι οι ραγιάδες στην περιοχή του Μεσολογγίου κατέφυγαν στα βρετανικά νησιά [τα Ιόνια Νησιά] και ότι δεν έμεινε κανένας ραγιάς στην περιοχή. Η Εξοχότητά σας δηλώνει ότι αυτό το τελευταίο ζήτημα μπορεί να προκαλέσει δυσχέρειες στο μέλλον και ότι ο [Βρετανός] πρεσβευτής εδώ, θα πρέπει να ενημερωθεί για την κατάσταση προκειμένου να βρεθούν τρόποι να διευθετηθούν τα πράγματα. Το περιεχόμενο της επιστολής της Εξοχότητάς σας σχετικά με αυτά και άλλα ζητήματα έχει έτσι γίνει γνωστό σε εμάς.
Το γεγονός ότι το ζήτημα στην περιοχή της Εύβοιας έχει εξαλειφθεί εύκολα με την εκ νέου υποταγή των ραγιάδων είναι μια ευχάριστη εξέλιξη. Ομοίως, οι δεσμεύσεις και τα μέτρα της Εξοχότητάς σας στην υπόθεση αυτή επιβεβαιώνουν την πολύτιμη εμπειρία και τη διακριτικότητα που είναι ενσωματωμένα στον χαρακτήρα σας και κερδίζουν τη μέγιστη ευχαρίστηση.
Η επιστολή σας τέθηκε επίσης αμέσως υπόψη του Σουλτάνου για επανεξέταση. Δεν χρειάζεται να μας υπενθυμίσει η Εξοχότητά σας ότι οι προαναφερόμενοι ραγιάδες φοβήθηκαν τη δύναμη του Ισλάμ και συνειδητοποίησαν την αδυναμία αντίστασης στους γενναίους στρατιώτες, γι’ αυτό και δέχθηκαν την ταπείνωση της φυγής. Παρ’ όλα αυτά, η φυγή τους από τα εδάφη της Υψηλής Πύλης δεν είναι φυσικά ασφαλής από την ταλαιπωρία και απαιτεί λύση για την αποτροπή της.
Είναι κοινός κανόνας ότι τα φιλικά κράτη δεν δέχονται και δεν προστατεύουν το ένα τους επαναστάτες ή τους πρόσφυγες του άλλου. Ως εκ τούτου, ο επιφανής Ρεΐς Εφέντη [υπουργός Εξωτερικών] έγραψε στη βρετανική πρεσβεία προκειμένου να παροτρύνει τους Βρετανούς να μη δεχτούν αυτούς τους φυγάδες Ελληνες ληστές στα βρετανικά νησιά [Ιόνια νησιά] και να γράψει επιστολή στον στρατηγό της Κέρκυρας σχετικά με το θέμα.
Με βάση τα γνωστά ήθη και τους χαρακτήρες των Φράγκων, ακόμη και όταν φαίνεται να συμμορφώνονται με τα αιτήματά μας εδώ, η πραγματική εφαρμογή των μέτρων εναπόκειται στις προσπάθειες της Εξοχότητάς σας. Κατά συνέπεια, σύμφωνα με τις εντολές του Σουλτάνου, η Εξοχότητά σας θα ασκήσει πίεση στον στρατηγό της Κέρκυρας και σε άλλους Βρετανούς αξιωματούχους προκειμένου να αντιμετωπιστεί ομαλά το πρόβλημα αυτό. Το θέμα πρέπει να παραπεμφθεί και στον Καπουδάν Πασά, ο οποίος έχει εντολή να επικοινωνήσει με την Εξοχότητά σας και να καταβάλει τις καλύτερες δυνατές προσπάθειες μόλις φτάσει εκεί.
Η Εξοχότητά σας, όπως αρμόζει στην εργατικότητα ενός αρχιστράτηγου, θα καταβάλει προσπάθειες για να βρει τρόπους να παροτρύνει τους εκεί Βρετανούς αξιωματούχους να θέσουν τέρμα στο προσφυγικό ζήτημα και να διασφαλίσει τη γρήγορη και ομαλή διευθέτηση κάθε υπόθεσης, που σχετίζεται με την ορθή εκπλήρωση των καθηκόντων του αξιώματος του αρχιστράτηγου.
Αυτή είναι άλλωστε και η σημαντικότερη αρετή της έκδοσης «“Αυτοί οι Απιστοι Ελληνες”: Η Ελληνική Επανάσταση μέσα από τα Οθωμανικά Αρχεία»: να φωτίσει μια οπτική της Ελληνικής Επανάστασης που μέχρι τώρα αγνοούσαμε, πρωτίστως λόγω αδυναμίας πρόσβασης στο αρχειακό υλικό.
Σκοπός του έργου δεν είναι να ανατρέψει δεδομένα. Οπως κάθε ιστορική πηγή, στόχος της έκδοσης είναι να εμπλουτίσει την εικόνα της Ελληνικής Επανάστασης, να υπογραμμίσει τη μαζική κινητοποίηση με αίτημα την αυτοδιάθεση –το μεγαλύτερο χαρακτηριστικό του Αγώνα– και να επαναπροσδιορίσει πτυχές που την καθιστούν αποδεδειγμένα πλέον ένα μοναδικό γεγονός. Ταυτόχρονα, επιχειρεί να απαντήσει σε ερωτήματα αναφορικά με το ευρύτερο αυτοκρατορικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο έλαβε χώρα και η Ελληνική Επανάσταση, καθώς και για τις βαθιές αλλαγές που συνέβησαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εκείνη την περίοδο.
Αυτός είναι και ο λόγος που η παρούσα έκδοση επιλέχθηκε από τον κορυφαίο ευρωπαϊκό εκδοτικό οίκο, Brill, να κυκλοφορήσει στα αγγλικά και να διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή, δωρεάν προς όλους. Με την φροντίδα του Προέδρου του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, Παναγιώτη Κ. Λασκαρίδη, ο οποίος είδε εξαρχής στο έργο τη σημασία του για τις μελλοντικές γενιές και την Ιστορία, η παρούσα έκδοση εμπλουτίζει και ως ένα σημείο ολοκληρώνει την εικόνα για την Επανάσταση που είχαμε έως σήμερα. Ο πλούτος και το εύρος του υλικού κατατάσσουν το εγχείρημα του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη και του Σουκρού Ιλιτζάκ στα κορυφαία έργα για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση.
*Ιστορικός της οθωμανικής περιόδου, επικεφαλής ερευνών και ψηφιακών ανθρωπιστικών σπουδών στο Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
EΦΣΥΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου