Ως μελετητής της ευρασιατικής ιστορίας και γεωπολιτικής, αντιλαμβάνομαι ολοένα και πιο καθαρά ότι η Ευρασία δεν είναι απλώς ένα σύνολο γεωγραφικών όγκων, αλλά ένα ιστορικό σύστημα ισορροπιών που αναπαράγεται με νέους όρους σε κάθε εποχή. Από την κλασική βυζαντινή εμπειρία έως το σύγχρονο κινεζικό Belt and Road Initiative (BRI), η καρδιά της ηπείρου λειτουργεί ως πεδίο σύγκλισης και σύγκρουσης: εμπορικές αρτηρίες γίνονται στρατηγικοί διάδρομοι, πολιτισμικές ανταλλαγές μετατρέπονται σε εργαλεία επιρροής και «δρόμοι» –είτε μεταξιού είτε δεδομένων– αποκτούν πολιτική βαρύτητα. Σε αυτή τη διαχρονική κίνηση, το έργο του Δρ. Στέφανου Κορδώση μού παρέχει ένα συνεκτικό πλαίσιο κατανόησης: από τον ρόλο των τουρκικών και νομαδικών λαών ανάμεσα στην Κίνα και το Βυζάντιο, μέχρι τις σύγχρονες γεωοικονομικές αναδιατάξεις σε Μαύρη Θάλασσα και Ανατολική Μεσόγειο.
Αν θέλω να εξηγήσω γιατί η Ευρασία παραμένει κομβική, ξεκινώ πάντα από τον ιστορικό Δρόμο του Μεταξιού. Δεν ήταν μια απλή εμπορική λωρίδα: ήταν ένας οργανισμός μεταφοράς ισχύος. Μέσα από καραβάνια, λιμάνια, μοναστικές εστίες και παλατιανά δίκτυα, διακινούνταν αγαθά, τεχνογνωσία, θρησκείες, αλλά και σχήματα νομιμοποίησης εξουσίας. Οι νομαδικές αυτοκρατορίες της στέπας δεν υπήρξαν περιθωριακοί παίκτες, λειτούργησαν ως ενδιάμεσοι και ρυθμιστές, αναβαθμίζοντας τον «χώρο ανάμεσα» από κενό σε μηχανισμό ισορροπίας.
Εδώ ο Δρ. Κορδώσης μού έδειξε κάτι κρίσιμο: η Κεντρική Ασία αποτέλεσε «εργαστήριο παγκοσμιότητας» πριν από την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Η διασύνδεση δεν ήταν μόνο οικονομία, ήταν πολιτική τεχνολογία. Η ανάγνωση των ελληνικών, βυζαντινών και κινεζικών πηγών αποτυπώνει αυτόν τον μηχανισμό ως ιστορική κανονικότητα, όχι ως εξαίρεση. Με άλλα λόγια, το σημερινό BRI δεν ξεφυτρώνει στο κενό, συνεχίζει και αναδιατυπώνει μια παλιά λογική χώρου και ισχύος.
Το 19ο αιώνα, το λεγόμενο Μεγάλο Παιχνίδι ανάμεσα στη Βρετανική και τη Ρωσική αυτοκρατορία πρόσφερε το πρώτο ώριμο πρότυπο παγκόσμιου ανταγωνισμού στην Κεντρική Ασία. Διαβάζοντάς το μέσα από τους φακούς που προτείνει ο Δρ. Κορδώσης, βλέπω ότι δεν ήταν μόνο ζήτημα στρατών και σύνορων. Ήταν –τολμώ να πω– ένας πόλεμος αφηγήσεων: χάρτες, περιγραφές ταξιδιωτών, μορφές γνώσης και πολιτισμικά σχήματα παρήγαν υποταγή ή αντίσταση.
Ιδιαίτερη σημασία έχει για μένα η «μικροϊστορική ματιά» που προτείνει: οι Έλληνες περιηγητές (Σπαθάρης, Βατάτζης, Ποταγός) λειτουργούν ως παρατηρητές αυτοκρατοριών και μας παραδίδουν το «πώς» η πληροφορία γίνεται ισχύς. Έτσι, το Μεγάλο Παιχνίδι δεν εξαντλείται σε διπλωματικά τηλεγραφήματα, ενυπάρχει σε κείμενα, χάρτες, λογοκρισίες, ακόμη και σε παρεμβάσεις στη χαρτογραφία της φαντασίας. Αυτό που σήμερα αποκαλούμε «soft power» έχει εκεί τις ρίζες του.
Στον 21ο αιώνα, το Belt and Road Initiative της Κίνας προβάλλει ως αναβίωση του Δρόμου του Μεταξιού με όρους γεωοικονομίας. Εδώ, η συμβολή του Δρ. Κορδώση είναι διπλή. Πρώτον, φωτίζει τις ιστορικές προϋποθέσεις του κινεζικού αφηγήματος: η επίκληση της ιστορίας δεν είναι διακόσμηση, αλλά εργαλείο νομιμοποίησης. Δεύτερον, επισημαίνει την πλευρά της εξάρτησης: όταν οι δρόμοι γίνονται δάνεια και υποδομές, η ισχύς παγιώνεται μέσω όρων, ρητρών, ροών και νομικών πλαισίων.
Αν διαβάσω το BRI ως «πολιτική των διαδρόμων», τότε κατανοώ γιατί λιμάνια, σιδηρόδρομοι και οδικοί άξονες αναβαθμίζονται σε δομές επιρροής. Ο έλεγχος της ροής –εμπορεύματα, ενέργεια, δεδομένα– υποκαθιστά παλαιές μορφές κατοχής. Δεν είναι τυχαίο ότι το κινεζικό αφήγημα προβάλλει την έννοια της πολυπολικότητας ως ισορροπία διασύνδεσης, ενώ στην πράξη οργανώνει δικτύωση με κέντρο.
Η Ευρασία δεν είναι κενή σκηνή. Η Ρωσία βλέπει τον εαυτό της –από τη Μοσχοβία έως τη Σιβηρία– ως την ιστορική καρδιά του χώρου, με ειδική αποστολή άμυνας και ελέγχου των περασμάτων. Η Τουρκία, από την πλευρά της, οικοδομεί ένα αναθεωρητικό αφήγημα συνέχειας από τους Ογούζους και τους Σελτζούκους έως σήμερα. Ο Δρ. Κορδώσης, ανατέμνοντας την «ισλαμική προϊστορία» του παντουρκισμού και την ανακύκλωσή της στη σύγχρονη γλώσσα ισχύος, δείχνει ότι δεν έχουμε να κάνουμε με «φαντασιακές υπερβολές», αλλά με συνεκτικές πολιτικές παραδόσεις που ξαναγράφονται με όρους 21ου αιώνα.
Αυτά τα αφηγήματα δεν είναι αθώα. Δημιουργούν μαγνητικά πεδία γύρω από διαδρόμους (Καύκασος, Κασπία, Χορασάν, Μαύρη Θάλασσα) και συνδέονται με τη σύγχρονη τεχνική της ισχύος: αγωγοί, ενεργειακά κοιτάσματα, ζώνες ελέγχου στη θάλασσα και στο κυβερνοχώρο. Όταν η Τουρκία διεκδικεί ρόλο «μεταξύ Ανατολής και Δύσης», δεν κάνει απλώς διπλωματία, πατά πάνω σε μια βαθύτερη γεω-ιστορική αυτοεικόνα.
Πάντοτε επιστρέφω στη Μαύρη Θάλασσα όταν θέλω να εξηγήσω γιατί οι ευρασιατικοί ανταγωνισμοί έχουν θαλάσσιο βάθος. Ο Δρ. Κορδώσης δείχνει ότι ο Εύξεινος Πόντος δεν είναι περιφερειακός κόλπος της Ευρώπης, αλλά καθρέφτης της Ευρασίας: συνδέει Κεντρική Ασία, Καύκασο και Μεσόγειο σε μια ενιαία, αν και πολυεστιακή, θαλάσσια ενότητα.
Σήμερα, οι αγωγοί και τα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου, οι οδεύσεις LNG, οι διάδρομοι logistics προς τη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, ανασυστήνουν αρχαίες γραμμές σε νέες υλικές μορφές. Ταυτόχρονα, παράγουν πολιτική: η επιλογή μιας όδευσης είναι διακρατική δέσμευση, η ανθεκτικότητα ενός λιμανιού είναι όρος στρατηγικής αυτονομίας. Σε αυτή την εικόνα, η Ελλάδα δεν είναι «άκρη», είναι μεσολαβητικός κόμβος και ο ρόλος αυτός απαιτεί επίγνωση των ευρασιατικών ροών, όχι μόνο των δυτικών.
Μια από τις πιο γόνιμες ιδέες που αντλώ από τον Δρ. Κορδώση είναι η μετάβαση από τον κόσμο των νομαδικών αυτοκρατοριών στον κόσμο των ψηφιακών αυτοκρατοριών. Οι δρόμοι του μεταξιού αντικαθίστανται από δρόμους δεδομένων (υποθαλάσσια καλώδια, δορυφορικά δίκτυα)και οι αγορές από οικοσυστήματα πλατφορμών. Όμως η λογική δεν αλλάζει: όποιος ελέγχει τη ροή, ελέγχει την εξουσία. Έτσι, η Κίνα με το BRI, η Ρωσία με την EAEU και οι ΗΠΑ με τα τεχνο-
χρηματοπιστωτικά τους δίκτυα δεν ανταγωνίζονται μόνο σε εδάφη, αλλά σε στρώματα υποδομών.
Αυτό εξηγεί γιατί τα logistics hubs, τα λιμάνια, οι σιδηρόδρομοι, οι ενεργειακές διασυνδέσεις και τα data centers αποκτούν στρατηγική κυριότητα. Η Ευρασία «ψηφιοποιείται», αλλά δεν εκκοσμικεύεται γεωπολιτικά, αντίθετα, η τεχνολογία πολλαπλασιάζει την αξία των παλαιών περασμάτων.
Όταν μιλώ για «νέο Μεγάλο Παιχνίδι», δεν εννοώ μια απλή επανάληψη των αγγλορωσικών ανταγωνισμών. Πρόκειται για πολυεστιακό σύστημα, στο οποίο:
• Η Κίνα οικοδομεί πλέγματα εξάρτησης μέσω επενδύσεων και αφηγήματος ιστορικής διασύνδεσης.
• Η Ρωσία επαναβεβαιώνει την καρδιακή της σχέση με τον ευρασιατικό χώρο, ιδίως στη Μαύρη Θάλασσα–Καύκασο–Κασπία.
• Η Τουρκία ενεργοποιεί μια μακρά παράδοση παντουρκικής αυτοεικόνας για να διεκδικήσει ρόλο ενδιάμεσης ισχύος.
• Η Δύση αντιδρά με πολιτικές αποσύνδεσης σε κρίσιμες τεχνολογίες, με ανασχεδιασμένες αλυσίδες αξίας και με «συμμαχίες υποδομών».
Το αποτέλεσμα μοιάζει με συρραφή παλαιών και νέων λογικών: διαμετακόμιση και δανεισμός, αφηγήσεις και κυρώσεις, αγωγοί και data centers. Η Ευρασία παραμένει το σημείο όπου η γεωγραφία γίνεται πολιτική, με την Ιστορία να λειτουργεί ως ρεπερτόριο νομιμοποίησης.
Ως Έλληνας αναγνώστης και συγγραφέας, δεν μπορώ να δω την Ευρασία χωρίς να δω την Ελλάδα. Η βυζαντινή κληρονομιά –ως εμπειρία διαμεσολάβησης Ανατολής-Δύσης– και η γεωγραφική θέση –ως σταυροδρόμι τριών ηπείρων– προσδίδουν στη χώρα μου μια ευθύνη: να κατανοεί, να μεσολαβεί, να σχεδιάζει με ορίζοντα ευρασιακό. Η ναυτιλία, τα λιμάνια, οι ενεργειακοί διάδρομοι, ο τουρισμός και οι υποδομές δεδομένων δεν είναι μόνο οικονομικά μεγέθη, είναι εργαλεία μαλακού ευρασιατισμού.
Αν η Ελλάδα θέλει να μεταβεί από τον ρόλο του «ενδιαφερόμενου παρατηρητή» στον ρόλο του συνδετικού κρίκου, οφείλει να επενδύσει:
1. Σε υποδομές διπλής χρήσης (λιμάνια–data hubs–LNG).
2. Σε διπλωματία υποδομών (συγκλίσεις με Med/Black Sea–Balkan κόμβους).
3. Σε πολιτισμική μεσολάβηση (ακαδημαϊκά δίκτυα, ερευνητικές συμμαχίες, μεταφραστικά προγράμματα).
Αυτά δεν είναι «ήπιες» επιλογές, είναι προϋποθέσεις εθνικής ανθεκτικότητας μέσα στο νέο Μεγάλο Παιχνίδι.
Τρία συμπεράσματα στρατηγικής
Πρώτον, η Ευρασία δεν είναι παρελθόν, είναι δομή παρόντος. Η λογική των διαδρόμων, που ο Δρ. Κορδώσης αναδεικνύει από τις νομαδικές αυτοκρατορίες έως τις σύγχρονες πλατφόρμες, παραμένει ενεργή και παράγει ισχύ.
Δεύτερον, το BRI και οι αντι-στρατηγικές του (ανακατευθύνσεις αλυσίδων, «φιλική» παραγωγή, τεχνολογική ασφάλεια) συνθέτουν μια νέα γεωοικονομική οικουμένη, όπου το δάνειο, η υποδομή και το δεδομένο είναι τα «όπλα» της εποχής.
Τρίτον, η Ελλάδα διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα να λειτουργήσει ως μεσολαβητικός κόμβος. Χρειάζεται όμως συνεκτικό δόγμα ευρασιακής πολιτικής: όχι αποσπασματικές κινήσεις, αλλά στρατηγική των ροών –εμπορικών, ενεργειακών, πολιτισμικών, ψηφιακών– με ανθεκτικότητα, διαφάνεια και συμμαχίες.
Το «νέο Μεγάλο Παιχνίδι» δεν είναι απλώς η σύγκρουση Κίνας–Ρωσίας–Δύσης σε μια αφηρημένη σκακιέρα. Είναι η επιστροφή της Ιστορίας με μορφή δικτύων: δρόμοι, λιμάνια, καλώδια, χάρτες, κείμενα. Από τους Ογούζους και τους Μογγόλους έως τα σύγχρονα σχήματα του BRI και της ευρασιατικής ολοκλήρωσης, η ίδια λογική επιβιώνει: όποιος ρυθμίζει τη ροή, ρυθμίζει και το πεπρωμένο.
Σε αυτή την προοπτική, τα έργα του Δρ. Στέφανου Κορδώση λειτουργούν για μένα σαν εγχειρίδιο ανάγνωσης της συνέχειας: διδάσκουν πώς η ιστορική εμπειρία γίνεται εργαλείο για να αποδιαβάσουμε το παρόν και να σχεδιάσουμε τις επιλογές μας. Αν η Ελλάδα επιθυμεί να σταθεί δημιουργικά μέσα στην ευρασιατική πραγματικότητα, οφείλει να μιλήσει τη γλώσσα των ροών – με τις δικές της προτάσεις, τις δικές της συμμαχίες και την αυτοπεποίθηση ενός μεσογειακού, ευρωπαϊκού και ευρασιατικού κόμβου.
Κλείνοντας το σημερινό άρθρο, την επόμενη Κυριακή θα στραφούμε σε ένα θέμα που αφορά άμεσα την εθνική προβολή, την οικονομία, τον τουρισμό και την πολιτιστική μας αυτοπεποίθηση. Θα αναλύσουμε γιατί η Ελλάδα έχει όλα τα στοιχεία —ιστορία, τοπία, ανθρώπινο δυναμικό, σύγχρονες υποδομές— για να μετατραπεί σε διεθνή δύναμη οπτικοακουστικής παραγωγής και πώς η οργανωμένη κρατική στρατηγική μπορεί να αξιοποιήσει αυτό το τεράστιο κεφάλαιο. Πρόκειται για ένα ζήτημα που αγγίζει την οικονομική ανάπτυξη, τη διπλωματία πολιτισμού και την παγκόσμια αφήγηση της ελληνικής ταυτότητας. Στόχος δεν είναι απλώς να γυρίζονται ταινίες στην Ελλάδα — αλλά να γράφονται εδώ οι ιστορίες που θα εμπνεύσουν τον κόσμο.
Έργα του Δρ. Στέφανου Κορδώση
• Κορδώσης, Σ. (2012). Οι Τούρκοι ανάμεσα στην Κίνα και το Βυζάντιο (552–659 μ.Χ.). Αθήνα.
• Κορδώσης, Σ. (2013). Η ισλαμική προϊστορία του Παντουρκισμού. Αεροπορική Επιθεώρηση, 98, 84–97.
• Κορδώσης, Σ. (2020). Διασχίζοντας την Κεντρική Ασία: Οι περιηγήσεις των Ν. Σπαθάρη, Β. Βατάτζη και Π. Ποταγού και το “Μεγάλο Παιχνίδι” των αυτοκρατορικών ανταγωνισμών στην Ανατολή (17ος–19ος αι.). Ιωάννινα.
• Kordosis, S. (2018). Underlying Historical Assumptions in the Current Geopolitical Narration of the Chinese One Belt One Road. 11th International Conference of the Hellenic Geographical Society, Athens.
• Kordosis, S. (2022). Tracks of Knowledge across Time and along the Black Sea Shores: The Case of Basil Vatatzes, “History of Nadir Shah.” In Academic Cultures Between Dependencies and Independencies in the Interwar Black Sea Region, 65–74.
• Kordosis, S. (2024). The Black Sea and Eastern Mediterranean (BSEM) Region and BRI: Macro-Historical Tendencies and Geopolitical Models of Analysis. In The Geography of Greece: Managing Crises and Building Resilience, Springer.
• Kordosis, S. (2025). Eurasiatica: Russia (Muscovy–Siberia), Central and East Asia through the Texts of Nikolaos Spatharis. Αθήνα.
• Kordosis, S. (forthcoming). Byzantium’s Influence on Central Asia and the Far East. National Hellenic Research Foundation.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου