«Η πρώτη και βασική προϋπόθεση για να καταφέρει ένας στρατός να αντιμετωπίσει την πίεση της μάχης είναι τα επαρκή αποθέματα. Στην πραγματικότητα η μάχη δίνεται και κρίνεται από τους φροντιστές, προτού καν πέσει ο πρώτος πυροβολισμός.» Ε. Ρόμελ-Γερμανός Στρατηγός του Β’ Παγ κοσμίου Πολέμου με το προσωνύμιο «Αλεπού της Ερήμου»
Ο πόλεμος είναι ένα φαινόμενο το οποίο συνήθως μας απασχολεί για την καθαρά συγκρουσιακή του διάσταση. Όμως για να είναι αξιόμαχο το στράτευμα θα πρέπει να έχει την κατάλληλη υποστήριξη διοικητικής μέριμνας.
Η επιμελητεία στον πόλεμο ήταν ανέκαθεν ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που έπρεπε να επιλυθούν σε μία πολεμική επιχείρηση. Βέβαια αν η επιχείρηση αυτή ήταν αμυντική τότε τα πράγματα ήταν σαφώς απλούστερα. Η εγγύτητα των αμυνόμενων με τις ντόπιες και γνωστές πηγές εφοδιασμού καθιστούσε την θέση τους ευνοϊκότερη. Από την άλλη μεριά ο επιτιθέμενος εφόσον βρισκόταν σε εχθρικό έδαφος είχε να επιλύσει σοβαρά θέματα εφοδιασμού πριν προβεί σε σκέψεις για οτιδήποτε άλλο. Η τροφοδοσία των μαχόμενων δυνάμεων ήταν τόσο σημαντική που για πολλούς θεωρείται ότι «η μόνη μεγαλύτερη δυσκολία από τον ανεφοδιασμό ήταν η νίκη στην μάχη».
Του Υποψήφιου Διδάκτορα Δημοσίων Οικονομικών Παλαιού Παναγιώτη
Οι πρώτοι στρατοί
Αρχικά οι περισσότεροι στρατοί προκειμένου να μεταφέρουν τις απαραίτητες προμήθειες τους στον χώρο της μάχης χρησιμοποιούσαν αφενός μεν κατάλληλα ζώα αφετέρου τις φυσικές δυνάμεις των στρατιωτών. Αυτό σήμαινε ότι οι στρατιώτες θα έπρεπε να μεταφέρουν οι ίδιοι τα απαραίτητα για την επιβίωση τους κατά την διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων. Η τεχνολογία των πρώτων πολεμικών συγκρούσεων δεν επέτρεπε την χρήση των τροχοφόρων οχημάτων που σταδιακά θα αρχίσουν να εμφανίζονται στην εξέλιξη της ιστορίας αλλάζοντας δραματικά την μορφή του πολέμου. Η χρήση των φυσικών δυνάμεων των στρατιωτών για την μεταφορά όσων απαιτούνταν σήμαινε δραστικό περιορισμό της εμβέλειας των πολεμικών επιχειρήσεων. Πράγματι, ένας στρατιώτης που ήταν υποχρεωμένος να μεταφέρει ο ίδιος τα εφόδια του είχε δύο μεγάλα μειονεκτήματα. Το πρώτο ήταν ότι εκ των πραγμάτων η ποσότητα που είχε την δυνατότητα να μεταφέρει ήταν εξαιρετικά μικρή δίνοντας του την ευκαιρία επιβίωσης μόλις για δέκα ή έντεκα ημέρες. Το δεύτερο σημαντικό μειονέκτημα ήταν η φυσική κόπωση που προκαλούταν στον μαχητή λόγω του βάρους που έπρεπε να μεταφέρει. Μία μικρή καταγραφή του καθαρά πολεμικού εξοπλισμού φανερώνει του λόγου το αληθές. Με τα σημερινά δεδομένα, που σημειωτέον η τεχνολογία έχει προχωρήσει σημαντικά δίνοντας την δυνατότητα για κατασκευή ατομικού στρατιωτικού εξοπλισμού όσο το δυνατόν ελαφρύτερου και προσαρμοστικού, τα υλικά που πρέπει να μεταφέρει κανείς στην μάχη είναι τα παρακάτω: Κράνος, εξάρτηση, τυφέκιο, φυσιγγιοθήκες, λόγχη και ατομικό σακίδιο με υλικά επιβίωσης είναι τα υλικά που έχει ο πιο απλός στρατιώτης. Αν αναφερθούμε σε επίπεδο ειδικών δυνάμεων τότε σαφώς ο εξοπλισμός αυτός αυξάνει κατακόρυφα και μαζί αυξάνει και το βάρος του.
Μερικούς αιώνες πριν το βάρος του αντίστοιχου εξοπλισμού θα πρέπει να ήταν σαφώς πολύ μεγαλύτερο. Για παράδειγμα η ενόχληση που ένοιωθαν οι πολεμιστές της κλασσικής περιόδου όντας αναγκασμένοι να φέρουν ένα ιδιαίτερα δύσκολο φορτίο που περιλάμβανε το δόρυ, την περικεφαλαία, την ασπίδα και τον θώρακα, τις περικνημίδες, το κράνος και το ξίφος ήταν χαρακτηριστική. Το σύνολο της πανοπλίας μπορούσε να φτάσει μέχρι και τα τριάντα κιλά την στιγμή που το μέσο βάρος του οπλίτη δεν διέφερε και πολύ από τα σημερινά δεδομένα. Αυτή η ενόχληση είχε σαν συνέπεια την τάση των οπλιτών να επιδιώκουν στο πέρασμα της ιστορίας την κατάργηση ορισμένων στοιχείων της πανοπλίας, τάση που εκδηλώθηκε ιδιαίτερα έντονα μετά τον 5ο πχ αιώνα.Άλλος τρόπος εκδήλωσης της δυσφορίας για το βάρος των υλικών, όπως μας πληροφορεί ο Χάνσον, ήταν η καθυστέρηση ανάληψης του οπλισμού μέχρι και λίγα δευτερόλεπτα πριν την έναρξη της μάχης, η χρήση υπηρετών για την μεταφορά της πανοπλίας, αλλά και η φυσική παρόρμηση, όπως την ονομάζει, να εγκαταλείψουν όποτε είχαν πραγματική ευκαιρία τον οπλισμό τους παρόλο που τον είχαν αγοράσει ακριβά με ατομικά τους έξοδα.
Η προσθήκη της ανάγκης για μεταφορά τροφίμων και επιπλέον υλικών λόγω έλλειψης μεταφορικών μέσων μας κάνει να καταλαβαίνουμε τί επιβάρυνση θα ήταν κάτι τέτοιο για τους στρατιώτες κάθε εποχής. Σύμφωνα με τον Βεγέτιο (ρωμαίος θεωρητικός του πολέμου του 4ου πχ αιώνα) «οι νεαροί στρατιώτες πρέπει συχνά να ασκούνται στην μεταφορά φορτίων έως και 27 κιλά με στρατιωτικό βήμα, για να μπορούν να ανταπεξέρχονται στη μεταφορά των μεριδίων του φαγητού τους και των όπλων τους στις κοπιαστικές εκστρατείες».
Λύσεις στα προβλήματα
Η λύση στο σοβαρό πρόβλημα της εξεύρεσης μέσου μεταφοράς των τροφίμων και των λοιπών υλικών για την μάχη βρέθηκε εν μέρει στην συνήθεια να καταναλώνονται οι πόροι των περιοχών εναντίον των οποίων γινόταν η εκστρατεία. Το αντίπαλο έδαφος και η περιουσία του ντόπιου πληθυσμού ήταν μία πολύ καλή λύση διότι αφενός δεν επιβάρυνε την οικονομία του επιτιθέμενου, αφετέρου δεν απαιτούσε μεταφορά εφοδίων.Την τακτική εκμετάλλευσης του αντίπαλου εδάφους ακολουθούσε και ο Ναπολέων τα στρατεύματα του οποίου συγκέντρωναν τρόφιμα και λοιπά εφόδια από τις περιοχές που κατακτούσαν. Όσο χρονικό διάστημα υπήρχε η δυνατότητα να χρησιμοποιούνται οι πόροι της εχθρικής επικράτειας διευκολύνονταν σημαντικά και οι διοικητές στον σχεδιασμό των επιχειρήσεων τους απαλλαγμένοι σε σημαντικό βαθμό από τον περιορισμό των βάσεων εφοδιασμού και των αντίστοιχων γραμμών επικοινωνίας τους με το μέτωπο της μάχης. Η «αφαίμαξη» της ξένης οικονομίας είχε σαν συνέπεια οι κάτοικοι να λαμβάνουν τα μέτρα τους προφυλάσσοντας και κρύβοντας τα αγαθά τους.Βέβαια δεν λειτουργούσαν όλοι οι στρατοί με τον ίδιο τρόπο.
Εκτός από την ανεξέλεγκτη ιδιοποίηση των εχθρικών πόρων υπήρχαν περιπτώσεις όπου οι κάτοικοι σε αντάλλαγμα για τα προϊόντα τους πληρώνονταν είτε με μετρητά, είτε με υποσχετικά έγγραφα. Κατά την γνώμη μας η πληρωμή των κατοίκων με μετρητά ή υποσχετικά έγγραφα θα πρέπει να αφορούσε τους στρατούς εκείνους που βρίσκονταν εντός φίλιων εδαφών. Είναι προφανές ότι η αποζημίωση κατοίκων που βρίσκονταν στην επικράτεια του αντιπάλου μάλλον είναι πολύ απίθανο να συνέβαινε καθώς ουσιαστικά θα σήμαινε ενδυνάμωση των πηγών αντίστασης του εχθρού.Το σύστημα αυτό αν και το χρησιμοποιήθηκε αρκετά στην ιστορία τελειοποιήθηκε από τον Βαλενστάιν (διοικητή του αυτοκρατορικού στρατού στην Γερμανία). Χαρακτηριζόμενο και ως σύστημα της συνεισφοράς στόχευε στην απόσπαση μεγάλων χρηματικών ποσών σε ρευστό από τους κατοίκους των εχθρικών εδαφών και αποστολή του ποσού αυτού στον κεντρικό ταμία του στρατού. Το σύστημα αυτό είχε δύο βασικά πλεονεκτήματα, ότι δηλαδή εξασφάλιζε στους στρατιώτες ένα μισθό χωρίς να επιβαρύνεται ο κρατικός προϋπολογισμός και ότι εξάλειφε την ανάγκη να λεηλατούν για προσωπικό όφελος. Τα χρήματα που μαζεύονταν φυλάσσονταν από τον οικονομικό διαχειριστή του στρατού και στην συνέχεια οργανωμένα και με καταγραφή διανέμονταν στο προσωπικό ως μισθοδοσία.
Τακτική οργάνωση
Υπήρχαν όμως και στρατοί όπως του Ουέλινγκτον στην Ισπανία που ακολουθούσαν την τακτική της οργάνωσης αγοράς. Το γεγονός αυτό είχε σαν συνέπεια την προσέλκυση εμπόρων και κατοίκων σε προκαθορισμένα σημεία προκειμένου να πουλήσουν τα προϊόντα τους έναντι ανταλλάγματος. Βέβαια είναι σαφές ότι η δημιουργία της αγοράς απαιτεί δυνάμεις προσφοράς και ζήτησης οι οποίες θα διαμορφώσουν μία τιμή και μία ποσότητα ισορροπίας. Αν η ποσότητα παρεχόταν από τους ντόπιους κατοίκους, ο στρατός θα έπρεπε να αναλάβει την ικανοποίηση των χρηματικών απαιτήσεων των εμπόρων, δηλαδή έπρεπε να πληρώνει τα προϊόντα. Η τακτική αυτή είχε ως προϋπόθεση την κατοχή ρευστού χρήματος. Τέτοιο δυνατότητα μόνοι οι πολύ καλά οργανωμένοι στρατοί όπως του Ουέλινγκτον μπορούσαν να έχουν. Δεν ήταν όμως λίγες οι φορές που η προοπτική του κέρδους έπειθε σημαντικούς εμπόρους να ακολουθούν τον στρατό σε όλη την διάρκεια ή σε ένα μέρος των πολεμικών επιχειρήσεων δημιουργώντας ουσιαστικά μία κινούμενη αγορά.
Όταν μάλιστα οι επιχειρήσεις λάμβαναν χώρα σε φίλο έδαφος ήταν σύνηθες φαινόμενο να προπορεύονται οι επίσημοι προμηθευτές με σκοπό να οργανώσουν την αγορά της περιοχής που λίγο αργότερα θα έφτανε ο στρατός.Η όλο και αυξανόμενη παρουσία των χρηματικών συναλλαγών για τον ανεφοδιασμό και τις γενικότερες πληρωμές των στρατιωτικών δυνάμεων επέβαλε την ανάγκη για την ύπαρξη ενός ατόμου ειδικά καταρτισμένου για την παρακολούθηση όλων των οικονομικών, με την ευρεία έννοια, ζητημάτων. Το άτομο αυτό πήρε τον τίτλο του επιμελητή και ήταν υπεύθυνο αρχικά άμεσα απέναντι στην κυβέρνηση (στην εξέλιξη της ιστορίας άμεσα και απέναντι στον αρχιστράτηγο) να ερευνά και να ανακαλύπτει ποιά προϊόντα και υλικά μπορούσαν να διατεθούν, να ελέγχει τους εμπόρους και τις αποθήκες εντός των οποίων φυλάσσονταν, τις τιμές και την ποιότητα τους.
Επιμελητές και μέσα σήμερα
Σήμερα τα καθήκοντα των επιμελητών έχουν διαφοροποιηθεί προσαρμοζόμενα στις νέες ανάγκες αν και είναι βέβαιο ότι ο βασικός πυρήνας της λογικής που διέπει τα καθήκοντα τους παραμένει σχετικά σταθερός. Στις τωρινές τους ευθύνες περιλαμβάνεται ο εφοδιασμός των υπηρεσιών με χρήματα, η απόδοση λογαριασμών της διαχείρισης τους, ο έλεγχος όλων όσοι εμπλέκονται με διαχείριση δημόσιου χρήματος ή υλικών μέσω περιοδικών επιθεωρήσεων και με σκοπό την τήρηση των κείμενων διατάξεων, ο εφοδιασμός με υλικά και τρόφιμα και γενικότερα η ενάσκηση και η εποπτεία της ορθής λειτουργίας της οικονομικής μέριμνας των ενόπλων δυνάμεων. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία, και σε μικρότερο βαθμό η Κίνα, που φημιζόταν για το οδικό της δίκτυο είχε αναπτύξει ιδιαίτερα τις στρατιωτικές μεταφορικές της ικανότητες. Ωστόσο η κατάρρευση του διοικητικού της συστήματος τον 5ο αιώνα σήμανε και την κατάρρευση του οδικού της δικτύου μειώνοντας σημαντικά τις δυνατότητες μεταφορών. Εκείνη την περίοδο όπως μας ενημερώνει ο Keagan άρχισε να αναπτύσσεται ιδιαίτερα η χρήση βοδιών. Το συγκεκριμένο ζώο είχε το πλεονέκτημα ότι μπορούσε να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο για την μεταφορά εφοδίων αλλά και ως τροφή.
Η βιομηχανική επανάσταση μπορεί να αύξησε κατακόρυφα τις δυνατότητες μαζικών μεταφορών με την δημιουργία του τρένου, ωστόσο τα ζώα παρέμειναν τουλάχιστον μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ένα σημαντικότατο μέσο μεταφοράς.Ο σιδηρόδρομος βέβαια αναμφισβήτητα υπήρξε μία πραγματική επανάσταση που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο τόσο κατά την αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο όσο και αργότερα την περίοδο κυρίως του Πρώτου και του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Η βιομηχανική επανάσταση έδωσε μεγάλη ώθηση και στις θαλάσσιες μεταφορές. Το υγρό στοιχείο υπήρξε ένας από τους κύριους διαύλους μεταφορών καθώς κατά την διάρκεια της στρατιωτικής ιστορίας δεν ήταν λίγοι οι στρατοί που επέλεξαν να κινηθούν παράλληλα με ένα ποταμό ή με τις θαλάσσιες ακτές προκειμένου να εξασφαλίζουν την ομαλή τροφοδοσία του προσωπικού.Η ιστορία των logistics στον πόλεμο δεν σταματά εδώ. Ο σκοπός αυτής της σύντομης ιστορικής αναφοράς ήταν να δειχθεί η σημασία της υποστήριξης σε υλικά και τρόφιμα. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι κρίθηκαν από την ικανότητα των βιομηχανιών να υποστηρίξουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις με υλικό. Αν έπρεπε κανείς να βρει ένα περιστατικό που θα χαρακτηριζόταν ως το ιδανικό παράδειγμα της σημασίας των logistics στον πόλεμο, αυτό θα ήταν η κατασκευή των μεταφορικών πλοίων τύπου liberty από την Αμερική κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η κατασκευή αυτών των σκαφών που γινόταν με την μέθοδο των προκατασκευασμένων τμημάτων επέτρεπε την ταχεία παραγωγή σε τέτοιο ρυθμό που να είναι μεγαλύτερος από τον ρυθμό καταστροφής τους από τα γερμανικά υποβρύχια.
Έτσι η αμυντική βιομηχανία κατάφερε με την παραγωγικότητα της να εξασφαλίσει ότι ο αριθμός των μεταφορικών πλοίων θα παρέμενε τουλάχιστον σταθερός παρά τις απώλειες. Οι μεταφορές υλικών μέσω των πλοίων τύπου liberty εξασφάλισαν για τους συμμάχους ότι ο θαλάσσιος εφοδιασμός θα γινόταν απερίσπαστος και ταυτόχρονα ανέδειξε την ύψιστη σημασία του ρόλου του εφοδιασμού και κατά επέκταση του ρόλου της αμυντικής βιομηχανίας που παράγει τα υλικά με τα οποία γίνεται ο εφοδιασμός, στην επιτυχή έκβαση του πολέμου.http://defencenews.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου