«Ζούμε σε έναν πάρα πολύ ταξικό κόσμο»

«Ζούμε σε έναν πάρα πολύ ταξικό κόσμο»

Κωνσταντίνος Βρεττός

Ταξίδι και αυτογνωσίας μεταξύ άλλων ήταν αυτό που χρειάστηκε να κάνει η σκηνοθέτρια, σεναριογράφος και παραγωγός για να γυρίσει το ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα κορμιά», που εκτός των κύκλων του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης συζητήθηκε για τους λάθος λόγους, δικαιώνοντας πάντως έτσι έναν από τους σκηνοθετικούς στόχους που ήταν εξ αρχής να δείξει πως «νομίζουμε ότι ζούμε σε ένα ελεύθερο περιβάλλον, αλλά δεν είναι τόσο ελεύθερο και μας περιορίζουν πράγματα που και εμείς οι ίδιοι δεν τα καταλαβαίνουμε».

«Πόσο δική μας είναι η ζωή που ζούμε, Ελίνα;» «Δυστυχώς όχι πάρα πολύ». Κάπως έτσι έκλεισε η πολύ ωραία κουβέντα που κάναμε με την Ελίνα Ψύκου εκείνο το μεσημέρι στην Αποθήκη Γ’ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Μια ατάκα που μπορεί να έκλεισε μια συζήτηση, αλλά αυτές οι τέσσερις λέξεις ήταν αρκετές για να ανοίξουν έναν άλλο διάλογο με τον εαυτό μας, από εκείνους που μάλλον δεν κλείνουν και ποτέ.

Αυτός ήταν και ο στόχος του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα κορμιά», που έκανε πρεμιέρα στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης με έναν αρκετά επεισοδιακό τρόπο που μπορεί να ανήκει πλέον στο παρελθόν, αλλά μας υπενθύμισε παράλληλα ότι ο συντηρητισμός και οι ακροδεξιές δράσεις επέστρεψαν ή μάλλον δεν έφυγαν ποτέ πραγματικά. Το κοινό υποδέχτηκε την Ελίνα με ένα πολύ θερμό χειροκρότημα, το οποίο ήχησε σαν μουσική στα αυτιά της, από μια «μπάντα» που βλέπει τον κόσμο με τα ίδια μάτια.

«Αυτό το καλωσόρισμα ήταν μια αγαλλίαση. Εισέπραξα πολλή αγάπη. Είχα τρομερή αγωνία, προσπαθούσα να διαχειριστώ τον φόβο, δεν ήθελα να φοβηθώ. Ανυπομονησία, ενθουσιασμός, απόλαυση, ευτυχία. Υπήρχαν όλα τα συναισθήματα και μετά ένα ξεφούσκωμα. Είναι πολύ όμορφο να σου μιλάνε άνθρωποι που δεν ξέρεις και σου μεταφέρουν ότι ένιωσαν δυνατά συναισθήματα, έκλαψαν, δυσκολεύτηκαν. Είναι μια ταινία που προκαλεί και δυσκολίες. Είναι μέσα στο παιχνίδι και αυτό», αναφέρει η Ελίνα.

Σπουδές

Γυρνώντας τον χρόνο πίσω στις σπουδές στην κοινωνιολογία, θυμάται τα λόγια που της είχε μεταφέρει ένας καθηγητής της. «Το Πανεπιστήμιο δεν θα σας δώσει απαντήσεις, θα σας μάθει όμως τρόπους να θέσετε ερωτήματα. Αυτό προσπαθώ να κάνω και στις ταινίες μου. Αυτή η ταινία ήταν μια διαδρομή για να κατανοήσω και να αγαπήσω εμένα και τους δικούς μου ανθρώπους με τις αντιφάσεις μας και τις διαφωνίες μας.

»Υπάρχει ένας χαρακτήρας στην ταινία, ο χαρακτήρας της Κικής, που πάσχει από ALS και μένει στη Ρόδο, ένας χαρακτήρας που πέθανε στη διάρκεια της ταινίας από φυσικό θάνατο. Υπήρχαν στιγμές που μοιραστήκαμε μαζί και εντυπώθηκαν μέσα μου. Μου έκαναν πολύ ξεκάθαρο το τι είναι ο άνθρωπος. Χτύπησε πολύ μέσα μου και κάπως με καθόρισε. Αισθάνομαι ότι ύστερα από αυτή την ταινία και τη γνωριμία, κάπως άνοιξα. Ηθελα να κάνω μια ανοιχτή ταινία που θα ανοίξει μια συζήτηση και θα μας κάνει όλους πιο ανοιχτούς. Εδώ και κάποιο διάστημα έχω χτίσει μέσα μου μια πιο ανοιχτή θεώρηση των πραγμάτων.

»Νομίζω ότι μου έδειξε κάποιους δρόμους διαχείρισης, συνάντησα από κοντά αυτούς τους ανθρώπους και τους άκουσα να μιλάνε, τους άκουσα να πεθαίνουν. Ανοιξαν συζητήσεις μέσα μου που απέφευγα να κάνω με τον εαυτό μου και με τους άλλους. Εξακολουθώ να είμαι υπέρ της άμβλωσης, της εξωσωματικής γονιμοποίησης και υπέρ της ευθανασίας και αυτό δεν θα αλλάξει με τίποτα. Εγινα λίγο πιο ανοιχτή στο να σκέφτομαι τα όρια αυτών των θεματικών και λίγο πιο alert στους κινδύνους και στους αόρατους κινδύνους. Μερικές φορές υπάρχουν πράγματα που εμποδίζουν την ελευθερία μας που δεν είναι προφανή, και αυτά είναι τα πιο επικίνδυνα. Νομίζουμε ότι ζούμε σε ένα ελεύθερο περιβάλλον, αλλά δεν είναι τόσο ελεύθερο και μας περιορίζουν πράγματα που και εμείς οι ίδιοι δεν τα καταλαβαίνουμε».

Το Πανεπιστήμιο δεν θα σας δώσει απαντήσεις, θα σας μάθει όμως τρόπους να θέσετε ερωτήματα. Αυτό προσπαθώ να κάνω και στις ταινίες μου

Ελευθερία

Στη ταινία αιωρείται η έννοια της ελευθερίας, μέσα από όλα εκείνα που δεν αφήνουν τους ανθρώπους να την προσεγγίσουν, να νιώσουν ελεύθεροι και ελεύθερες. Αν η Ελίνα έπρεπε να μιλήσει σε ένα νεαρό παιδί για το τι σημαίνει ελευθερία, θα του εξηγούσε ότι είναι να λες αυτό που σκέφτεσαι.

«Αυτό που προσπάθησα να χτίσω με το παιδί μου είναι μια σχέση που να μπορεί να μοιραστεί αυτό που σκέφτεται χωρίς να φοβάται ότι θα το κρίνω ή θα το μαλώσω».

Υπάρχει και η αντίθετη έννοια όμως.

«Ελευθερία δεν είναι όταν ο άλλος θέλει να μας ελέγξει. Οποιοσδήποτε. Ο πατέρας, ο φίλος, ο γκόμενος, το κράτος. Είναι τόσες πολλές οι αόρατες μορφές ελέγχου, δεν είναι μόνο το πού θα πας το βράδυ, που είναι ένας ορατός έλεγχος. Είναι τόσοι αόρατοι έλεγχοι που μας περιτριγυρίζουν. Αυτό είναι και το ερώτημα της ταινίας. Πόσο ελεύθερο είναι το σώμα μας; Δεν είναι ελεύθερο όταν τόσοι ορατοί και αόρατοι μηχανισμοί το ελέγχουν», σημειώνει.

Στο Q&A που ακολούθησε μετά την προβολή, μια γυναίκα από το κοινό πήρε τον λόγο και αφού ευχαρίστησε τη σκηνοθέτρια, τη ρώτησε για ποιο λόγο χρησιμοποίησε έναν τόσο βάναυσο τίτλο για το έργο.

«Η λέξη αδέσποτα έχει μια αρνητική χροιά, αλλά αν το ερμηνεύσουμε ως χωρίς δεσπότη, χωρίς αφέντη προκύπτει μια ελευθερία. Το χωρίς δεσπότη μπορεί να ερμηνευτεί όπως θέλει ο καθένας. Δεσπότης μπορεί να είναι ένα θρησκευτικό σύμβολο, ένα πολιτειακό, ένα οικογενειακό. Υπάρχει και το γενικότερο πλαίσιο, η οικογένεια είναι ο πρώτος δεσπότης με τον οποίο ερχόμαστε όλοι αντιμέτωποι και είναι πάρα πολύ δύσκολο να αγαπήσεις την οικογένειά σου με έναν τρόπο που αυτό να μη σε ελέγχει. Με έναν τρόπο που να μην έχεις θυμό, είναι μια σχέση με την οικογένειά μας που είναι τρομερά δύσκολη.

»Η σχέση μου με τη θρησκεία ήταν ξεκάθαρη από πολύ νωρίς, με τα κόμματα επίσης δεν είχα καμία σχέση. Θυμώνω όταν προσπαθούν να καπηλευτούν τη θέση του καθενός, είτε είναι δεξιά είτε αριστερά κόμματα. Επίσης ένας δεσπότης στη δουλειά μου είναι οι προηγούμενες γενιές που αντίστοιχα και εγώ τώρα μπορεί να είμαι η προηγούμενη γενιά στις επόμενες. Το κατεστημένο που υπάρχει στη δουλειά του καθενός. Είναι πάρα πολλά. Θρησκεία, κράτος, οικογένεια. Εχω προσπαθήσει να έχω μια δική μου πορεία. Προσπαθώ να παλέψω με το να μην έχω κάποιον να μου λέει πώς πρέπει να το κάνω, να έχω όρια. Αυτή είναι μια καθημερινή πάλη», εξηγεί.

Εκτρωση

Από τη Μάλτα και τη Robyn, μια νεαρή γυναίκα που έμεινε έγκυος έπειτα από ένα one-night stand και ταξίδεψε μέχρι τη Σικελία για να κάνει την έκτρωση την οποία δεν την άφηνε ο νόμος στη χώρα της, μέχρι και την Ελλάδα όπου βλέπουμε τις Ιταλίδες Katerina και Gaia να έρχονται για να επιχειρήσουν εξωσωματική γονιμοποίηση, μια διαδικασία που δεν επιτρέπεται στις ανύπαντρες γυναίκες στον τόπο τους, τα «Αδέσποτα κορμιά» είναι μια ταινία που μοιάζει με ταξίδι προς την ελευθερία. Ενα ταξίδι που κοστίζει ακριβά, μεταφορικά και κυριολεκτικά, προνόμιο για λίγους και λίγες.

Ομοφυλοφιλία

«Δεν είναι μόνο το τι σου απαγορεύει ο νόμος, είναι και το τι όρια σου δίνει η τάξη σου. Ζούμε σε έναν πάρα πολύ ταξικό κόσμο. Διάβασα πριν από δύο χρόνια ένα βιβλίο, λέγεται "Επιστροφή στη Ρενς", το έχει γράψει ένας καθηγητής Πανεπιστημίου ο οποίος γεννήθηκε στην επαρχία της Γαλλίας και είναι ομοφυλόφιλος. Σε ένα σημείο έχει μια συνταρακτική φράση, λέει: Οταν έφυγα από την επαρχία και πήγα στο Παρίσι βγήκα από την ντουλάπα γιατί μπόρεσα να μιλήσω για την ομοφυλοφιλία, αλλά μπήκα σε μια άλλη ντουλάπα στην οποία έπρεπε να κρύψω την καταγωγή μου.

Μιλάμε τόσο ανοιχτά για τα κουίρ ζητήματα και την έμφυλη ταυτότητα, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε τις ταξικές διαφοροποιήσεις. Αυτό που με τρομάζει πιο πολύ από όλα είναι η έλλειψη ταξικής συνείδησης. Να βλέπω ανθρώπους που ανήκουν σε μια χαμηλή οικονομική και κοινωνική τάξη που ταυτίζεται με τα συμφέροντα των δυνατών. Εκείνος ο υπάλληλος του πλοίου που έσπρωξε στη θάλασσα τον άνθρωπο ταυτιζόμενος με το συμφέρον του αφεντικού του και όχι με τον άνθρωπο, πιστεύοντας ότι ανήκει σε μια ανώτερη κάστα, είναι ό,τι πιο τρομακτικό υπάρχει. Αντί να ταυτιστείς με τους ανθρώπους, να ταυτίζεσαι με τα αφεντικά», μου εξηγεί η Ελίνα, η οποία γύρισε από τη Θεσσαλονίκη με δύο διακρίσεις (Amnesty International Special Mention και International Competition Special Mention).

Η μεγαλύτερη διάκριση για εκείνη όμως μοιάζει να είναι ο διάλογος που ανοίγει μέσα από το ντοκιμαντέρ της για όλες εκείνες τις συζητήσεις που αποφεύγουμε να κάνουμε με τον εαυτό μας, προκειμένου να τον ανακαλύψουμε. Οπως λέει και η ίδια όμως, «αυτός είναι και ο ατελείωτος αγώνας μας προς τη ζωή. Από τη μια έχει μια μοναξιά, από την άλλη έχει μια ελευθερία».

Ποια είναι

H Ελίνα Ψύκου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1977 και σπούδασε σκηνοθεσία κινηματογράφου και κοινωνιολογία. Σκηνοθέτησε και έγραψε τα σενάρια των ταινιών «Η αιώνια επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά» (Berlinale Forum 2013) και «Ο γιος της Σοφίας» (Tribeca 2017, βραβείο καλύτερης ταινίας), ενώ αυτή την περίοδο ετοιμάζει την τρίτη της μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας, «Κληρονομικοί φόβοι και άλλες ψευδαισθήσεις», και την πρώτη της μίνι σειρά, «Ο βοηθός του ιατροδικαστή» (βασισμένη στο βιβλίο «Ιατροδικαστής» του Βασίλη Βασιλικού).

Το 2009 ίδρυσε τη δική της εταιρεία παραγωγής, Jungle Films. Το 2016, με τους σκηνοθέτες Αλέξη Αλεξίου, Γιάννη Βεσλεμέ και την ιστορικό κινηματογράφου Αφροδίτη Νικολαΐδου έφτιαξαν την ομάδα Η Χαμένη Λεωφόρος του Ελληνικού Σινεμά, με σκοπό την ανάδειξη της ποικιλίας και της γοητείας του ελληνικού κινηματογράφου. Το 2021 ολοκλήρωσε την παραγωγή της μεγάλου μήκους ταινίας «Αγέλη προβάτων» του Δημήτρη Κανελλόπουλου.

Τα «Αδέσποτα κορμιά» είναι το πρώτο της ντοκιμαντέρ.

ΕΦΣΥΝ