Το ερώτημα του Ιμπραήμ Γιαμαρκάκη «Αυτή η γη δεν είναι και δική μας; Ποιος είναι περισσότερο Κρητικός;» αποτελεί και την κεντρική ιδέα του βιβλίου της Σαμπά Αλτινσάϊ. Ερώτημα που θέτει διαμέσου του πρωταγωνιστή η συγγραφέας καταθέτοντας βιώματα μιας ολόκληρης γενιάς που την συνδέουν συγγενικοί δεσμοί, (ο Ιμπραήμ Γιαρμακάκης ήταν παππούς της). Ερώτημα που βρίσκει αντιστοιχία στην Κύπρο, αλλά και σε κάθε περιοχή με διακοινοτική πληθυσμιακή σύνθεση που αναζητά την Ανεξαρτησία της.
Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου γίνεται μια πρώτη απόπειρα γνωριμίας με το πόνημα της συγγραφέως: «Κρήτη, 1898. Χανιά. Χριστιανοί και Κρήτες μουσουλμάνοι ζουν αδελφωμένα την κοινή τους μοίρα: ίδια όνειρα, ίδιοι καημοί, ίδια χωρατά στα κρητικά. Ανυποψίαστοι για την περιπέτεια που τους περιμένει. Τα νέα φτάνουν συγκεχυμένα: ο οθωμανικός στρατός και ο ελληνικός στρατός θα αποσυρθούν από την Κρήτη, ο διοικητής θα εκλέγεται από τις Προστάτιδες Δυνάμεις. Οι χριστιανοί συζητούν για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Οι Κρήτες μουσουλμάνοι αναρωτιούνται τι περιμένουν στην Ισταμπούλ για να βάλουν τάξη στο χάος».
Οπωσδήποτε δε θα περιμέναμε από ένα μυθιστόρημα και συγκεκριμένα από μια μαρτυρία να υπηρετήσει τις επιδιώξεις ενός ιστορικού βιβλίου. Όμως η επιστημονική πορεία της συγγραφέως και το μεγάλωμα της μέσα σε αυτό το περιβάλλον μνήμης αύξησαν τις προσδοκίες μας.
Στο βιβλίο εκτός από τις αρετές συναντάς και κτυπητές αδυναμίες. Λείπει η ταξική ανάλυση. Καταγράφεται ως αδυναμία γιατί δεν επιτρέπει τη βαθύτερη γνώση των αντιθέσεων και των πολιτικών σχεδίων. Οι Κρητικοί Μουσουλμάνοι προέβησαν σε αλλαγή θρησκείας συχνά για οικονομικούς λόγους, ενώ πολλοί ήταν έποικοι. Είναι πολιτική που ακολούθησαν συχνά οι κατακτητές διαμορφώνοντας τοπικές συμμαχίες, αποκομίζοντας διαφορετικές συμπεριφορές (δεμένες με υλικά συμφέροντα) απέναντι στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. «Οι χριστιανοί λογάριαζαν πως το χυμένο αίμα ήταν για μια ελεύθερη Κρήτη, ενώ οι μουσουλμάνοι αυτό το έβλεπαν για επανάσταση, για ανταρσία». Στην Ανταλλαγή των πληθυσμών, πολλά στελέχη των Φιλελευθέρων ευνοήθηκαν σε κτήματα, σπίτια, μαγαζιά.
Καμιά ουσιαστική αναφορά στο ρόλο και στις επιδιώξεις των Μ.Δυνάμεων. Η Επιτροπή Προξένων παρουσιάζεται έρμαιη των εξελίξεων, ενώ είναι γνωστό ότι Αγγλία και Ιταλία τουλάχιστον, επιθυμούσαν την προσάρτηση της Κρήτης, εμπλέκοντας τις ελπίδες των κατοίκων στον κυκεώνα των ιμπεριαλιστικών τους συμφερόντων.
Τέλος, η αίσθηση «ελληνοτουρκικής προσέγγισης» της συγγραφικής γραφής, ελαφραίνει την αποτίμηση των πολιτικών προσώπων.
Τα ερωτήματα προκύπτουν αβίαστα. Γιατί γράφτηκε αυτό το βιβλίο, που εκτός των άλλων, το κόστος της μετάφρασης του ανέλαβε το Τουρκικό Υπουργείο Πολιτισμού; Βιβλίο που η συγγραφέας αφιερώνει «στην οικογένεια της και σε όλους τους Κρητικούς». Είναι συμψηφισμός ή μέσω ανάδειξης του δράματος της άλλης πλευράς (που τόσο μας λείπει) βοηθώντας να ανοίξουν τα μυαλά και οι καρδίες, ψηλαφώντας το παρελθόν, παρόν και μέλλον με πανκοινωνικά κριτήρια και όχι εθνικά;
Μπορεί ο επιμελητής να παρουσίασε μια ειδυλλιακή εικόνα, όμως η Σαμπά δεν το συμμερίζεται. Στο έργο δεν λείπουν οι καθημερινές ανθρώπινες στιγμές μεταξύ των κοινοτήτων, αλλά το μίσος, το αίμα, η εκδίκηση στην αέναη αλληλεπίδραση της, κυριαρχούν. Πώς να ξεχάσει ο μουσουλμάνος τη σφαγή στην Κάντανο το 1896; Σαφώς και στο βιβλίο καταγράφεται η αγωνία του μετά τις αρνητικές για την Οθωμανική Αυτοκρατορία εξελίξεις του 1898. Η Αυτονομία, με την προοπτική της Ανεξαρτησίας και μετέπειτα Ένωσης, δεν φέρνει ισοπολιτεία και κράτος δικαίου. Το φονικό ελλοχεύει παντού. Η αδυναμία αλλάζει στρατόπεδο. Χριστιανοί που μετατρέπονται σε Έλληνες, καταπιέζουν μουσουλμάνους. Τους ωθούν σε φυγή στη Μ.Ασία και Ανατολία. Όμως: «ούτε τη γλώσσα τους δεν ξέρεις. Εδώ είναι γνωστό ποιος είσαι ποιος δεν είσαι, εκεί δεν είσαι κανένας».
Εθνική ανεξαρτησία σημαίνει Εθνοκάθαρση. «Η ελευθερία κι η ανεξαρτησία είναι σαν τη μοναξιά, κύριε, δε γίνεται να τη μοιραστείς με τους άλλους». Ούτε η Οθωμανική Αυτοκρατορία αρκεί σε κανέναν. Αδυνατεί να κατανοήσει το αίτημα για ελευθερία και ανεξαρτησία!!! Οι Νεότουρκοι γεννούν ελπίδες, αλλά γρήγορα απογοητεύουν.
Οι ζωές παρανάλωμα των εθνικιστικών βλέψεων και των εθνικών μύθων: «Ας πούμε ότι οι χριστιανοί της Κρήτης ξεσηκώνονται για να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους. Ότι αγωνίζονται για την υπεράσπιση της γης τους. Αλλά τίνος είναι αυτή η γη, σας παρακαλώ; Μήπως δεν είναι δική μας; Χριστιανοί-μουσουλμάνοι, όλοι ήρθαμε από άλλα και άλλα μέρη κι εγκατασταθήκαμε στην Κρήτη. Που ξέρουν ποιος είναι περισσότερο Κρητικός;»
Οι Βαλκανικές οθωμανικές ήττες φέρνουν πιο κοντά την Ένωση, αλλά απομακρύνουν την συνύπαρξη. Οι Μουσουλμάνοι αρχίζουν να ζουν «Κρυμμένοι»! Σύντομα ο αγώνας ανεξαρτησίας του Κεμαλικού κινήματος δημιουργεί ένα νέο έθνος, το Τουρκικό. Μετά το 1922 αποφασίζεται η Ανταλλαγή και υπογράφεται στη Λωζάννη (1923). Βενιζέλος και Κεμάλ αποφάσισαν για αυτούς, χωρίς αυτούς, να στερηθούν τα πάντα: την πατρίδα, το βιός, τους νεκρούς τους.
Ο παραλογισμός σε όλο του το μεγαλείο: στην προβλήτα του λιμανιού των Χανίων συναντώνται οι μόλις αφιχθέντες χριστιανοί τουρκόφωνοι Μικρασιάτες, με τους αποχωρούντες μουσουλμάνους ελληνόφωνους Κρήτες.
Η ζωή συνεχίζεται. Το παιδί αναρωτιέται: «Μαμά τώρα θα βλέπω όνειρα στα τουρκικά;». Οι μεγαλύτεροι πρέπει να αναλογιστούν τα υπόλοιπα: «Τώρα πια η ειρήνη βρίσκεται από τη μέσα πλευρά των συνόρων, Χαϊριγέ. Θα έρθει όμως μια μέρα που οι άνθρωποι θα είναι πιο σημαντικοί απ’ όλα αυτά»!!!!
ΑΡΓΥΡΙΟΥ ΝΙΚΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου